Дубай ескі Қазақстанның «екінші отанына» айналды

Фото: пресс-служба Фонда Нурсултана Назарбаева

Қазақстанның саяси элитасының өкілдері мен олардың жақын туыстары Дубайдағы жылжымайтын мүлікке иелік етушілер қатарында тұр. Бұл құм үстіне салынған мегаполис Қазақстанның лауазымды тұлғалары үшін тек демалыс орны ғана емес, сонымен бірге байлықтарын сақтау мен көбейтудің алаңына айналды. Елдегі қызметінен қол үзген азаматтар үшін Дубайдағы үй өз капиталын халықаралық деңгейде қорғаудың және оны әрі қарай инвестициялаудың символы болып тұр.

Бұрынғы премьер-министрлерден бастап, министрлер мен комитет басшыларының туыстарына дейін бұл тізімде көрініс табуы мемлекетімізде шенеуніктердің жеке байлығына қатысты жауапсыздықтың жалғасып келе жатқанын дәлелдейді. Бұл туралы «Азаттық» зерттеуінде айтылған, — деп хабарлайды qandastar.kz

Құмның үстінде салынған қазақтардың «құпиясы»

2020-2022 жылдар аралығында C4ADS ұйымы жинаған мәліметтерде Қазақстаннан 1550 адамның Дубайда жалпы құны 1 миллиард доллардан асатын 2700-ге жуық жылжымайтын мүлікке ие болғаны көрсетілген. Бұл тізімде қазіргі және бұрынғы шенеуніктердің, олардың жақын туыстарының есімдері жиі аталады. Осы активтер Қазақстанда ресми түрде декларацияланған ба, бұл сұрақ әлі жауапсыз. Зерттеудегі ең өзекті мәселе — бұл шенеуніктер бұл мүлікті қандай қаражатқа алды?

Мәселен, Данияр Ахметов, бұрынғы премьер-министр Серік Ахметовтің ұлы, Дубайдағы әйгілі Palm Jumeirah аралындағы қонақүй кешенінен пәтер сатып алған. Бұл пәтердің нарықтағы құны 400 миллион теңгеден асады. Ал Серік Ахметовтің өзі кезінде жемқорлық ісі бойынша сотталғанымен, бұл жағдай отбасына шетелде активтер жинауға кедергі болмаған секілді.

Марат Мамин, бұрынғы премьер-министр Асқар Маминнің бауыры, Дубайдағы 273 шаршы метрлік пәтерге иелік етеді. Бұл пәтердің бағасы шамамен 500 миллион теңге тұрады, оған қосымша үш көлікке арналған тұрақ орындары бар. Қаңтар оқиғасынан кейін отставкаға кеткен Маминнің бауырының осындай байлыққа қалай қол жеткізгені — халыққа маңызды сұрақтардың бірі.

Құпия декларациялар және оффшорлық активтер

Қазақстанның мемлекеттік кірістер комитеті жалпыға бірдей декларацияның алғашқы кезеңінде Дубайда жылжымайтын мүлкі бар тек 40 азаматты ғана тіркеген. Комитеттің мәліметі бойынша, барлығы 60 үй көрсетілген. Алайда, C4ADS деректері бұл көрсеткіштің әлдеқайда жоғары екенін айтады.

Қазақстандық шенеуніктердің бір бөлігі өз байлығын ел ішінде жариялаудан қашып, шет мемлекеттердегі заңдық тетіктер арқылы қаржыларын жасырады.

Тағы кімдер бар?

Күллихан Саудабаева, бұрынғы сыртқы істер министрі Қанат Саудабаевтың жұбайы, Дубайдың қымбат ауданындағы 144 шаршы метрлік пәтерге иелік етеді. Бұл пәтердің құны шамамен 260 миллион теңге тұрады. Сол сияқты, сыртқы істер экс-министрі Ерлан Ыдырысовтың қызы Әйгерім Ыдырысова да Дубайда жылжымайтын мүлікке ие. Оның 102 шаршы метрлік пәтері 180 миллион теңге бағаланып отыр.

Бұл тұлғалардың шетелдегі активтері Қазақстандағы жалпыға бірдей декларациялау жүйесіне ілінбеген. Шенеуніктердің байлықтарын қалай жинағаны, оларды қандай қаражатқа алғаны ашық сұрақ күйінде қалып отыр.

Қарапайым байлық па әлде жаппай жемқорлық па?

Мемлекеттік қызметкерлердің шетелде осыншама байлық жинауы елде экономикалық теңсіздік пен әділетсіздікті еске салады. Халық бюджеттен жалақы алған тұлғалардың миллиардтаған теңгеге бағаланатын мүліктерге қалай ие болғанын түсіну қиын. Бұл жерде басты мәселе – елдегі жемқорлықтың масштабы мен оны халықаралық аренада жасыру тетіктері.

Бұрынғы шенеуніктердің Дубайда байлық жинауы елдегі саяси-экономикалық жағдайдың қаншалықты тығыз байланыста екенін айқын көрсетеді. Жемқорлықтың жаһандық ауқымда таралуы, шетелдегі жылжымайтын мүлікке иелік ету арқылы қаржыларын жасыру — бұл тек Қазақстанның емес, жаһандық мәселе екенін аңғартады.

Халық пен билік: жауапкершіліктің болашағы

Бұл зерттеу Қазақстан қоғамында ұзақ уақыт бойы қойылып келе жатқан сұрақтарды одан әрі өзекті етеді: шенеуніктердің жеке байлығы халыққа есеп беру принциптерімен қаншалықты үйлеседі? Елдегі табыстар мен қызметтерге жауапкершіліксіздікпен қарайтын элитаның әлемдік деңгейдегі байлығының көлеңкелі жағы қандай?

Қазақстанның болашағы, әсіресе қаржылық және саяси ашықтықты нығайтуға бағытталған реформалар қабылдауына байланысты, осы мәселелерді шешуден басталуы мүмкін. Шетелде байлық жинаған шенеуніктерді зерттеу – бұл тек жеке меншік мәселесі емес, елдегі әділеттілік пен заңдылықтың қаншалықты жұмыс істеп тұрғанын көрсететін күрделі индикатор.

Егер мемлекет қоғамның талаптарын тыңдамаса, елде халық пен биліктің арасындағы сенім дағдарысы одан әрі тереңдей түсуі ықтимал.