جاڭالىقتار
ەكونوميكا نەعۇرلىم دامىعان سايىن ەر مەن ايەلدىڭ مانساپ پەن وتباسىداعى رولىنە بايلانىستى ستەرەوتيپ كۇشەيەدى – زەرتتەۋ
فوتو: istockphoto.com
«Personality & Social Psychology Bulletin» جۋرنالىندا جاريالانعان جاڭا زەرتتەۋدە ەكونوميكاسى دامىعان ەلدەردە ەرلەر مەن ايەلدىڭ مانساپ پەن وتباسىداعى رولىنە قاتىستى ستەرەوتيپتەردىڭ كۇشەيەتىنى انىقتالدى. بۇل زەرتتەۋ گەندەرلىك تەڭدىك پارادوكسى دەپ اتالاتىن قۇبىلىستى تۇسىندىرۋگە باعىتتالعان, دەپ جازادى qandastar.kz turkystan.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
زەرتتەۋ ناتيجەلەرى بويىنشا, گەندەرلىك تەڭدىك كورسەتكىشتەرى جوعارى دامىعان ەلدەردە, اسىرەسە, ايەلدەر مەن ەرلەردىڭ بەلگىلى ءبىر رولدەرگە جاتقىزىلۋىنا اكەلەتىن ستەرەوتيپتەر ساقتالىپ قالادى. ەرلەر مانساپ ءۇشىن, ايەلدەر وتباسى ءۇشىن جارالعان دەگەن ۇعىمدار كوبەيەدى. بۇل, الەۋمەتتىك رولدەر تەورياسىن نەگىزگە الا وتىرىپ, قوعامداعى رولدەر مەن ىشكى ستەرەوتيپتەر اراسىنداعى بايلانىستى زەرتتەگەن عالىمدار ءۇشىن تۇسىنىكتى بولدى.
زەرتتەۋشى كلوتيلدا ناپ بۇل ستەرەوتيپتەردىڭ دامۋ مەن تەڭدىك سالاسىندا قالاي پايدا بولاتىنىن زەرتتەدى. ول ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك مۇمكىندىكتەر كەڭەيگەن سايىن ادامدار ستەرەوتيپتى گەندەرلىك رولدەرگە بەيىم بولادى دەگەن گيپوتەزانى ۇسىندى.
زەرتتەۋگە Project Implicit مالىمەتتەرى قولدانىلدى. بۇل مالىمەتتەر 111 ەلدەن 1,5 ميلليون ادامنىڭ جاۋابىن قامتيدى, جانە زەرتتەۋدە Implicit Association Test (IAT) ءادىسى قولدانىلدى. مۇندا قاتىسۋشىلارعا سوزدەر كورسەتىلىپ, ولاردى جىلدام ءارى دۇرىس ءبولىسۋ سۇرالدى. ەرلەردىڭ ەسىمدەرى مەن مانساپقا قاتىستى سوزدەرگە, ايەلدەردىڭ ەسىمدەرى مەن وتباسىعا قاتىستى سوزدەرگە دەگەن جاۋاپ بەرۋ ۋاقىتى, جىنىستىق ستەرەوتيپتەردىڭ كۇشىن كورسەتەدى.
زەرتتەۋ ناتيجەلەرى تاڭقالارلىق بولدى: دامىعان ەكونوميكالىق ەلدەردە ستەرەوتيپتەر الدەقايدا كۇشتى بولعان. اسىرەسە, ءجىو (جالپى ىشكى ءونىم) جانە ادي (ادامدىق دامۋ يندەكسى) جوعارى ەلدەردە ەرلەر مانساپ, ايەلدەر وتباسى رولدەرىن كۇشتى تۇردە قابىلدايدى. بۇل ناتيجە گەندەرلىك تەڭدىك كۇشەيگەن سايىن ستەرەوتيپتەردىڭ كەرىسىنشە كۇشەيەتىنىن كورسەتەدى.
زەرتتەۋ اياسىندا ەرلەر مەن ايەلدەرگە قاتىستى ستەرەوتيپتەر بىردەي دەڭگەيدە كورىنگەنىمەن, ەرلەر وتباسىلىق رولدەرگە بايلانىستى ستەرەوتيپتەردى كوبىرەك قابىلدايتىنى بايقالدى. سونىمەن قاتار, دامىعان ەلدەردە ايەلدەردىڭ قوعامعا باعىتتالعان قۇندىلىقتارعا, ال ەرلەردىڭ مانساپقا باسىمدىق بەرەتىنىن كورسەتكەن.
زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ەكونوميكالىق دامىعان ەلدەردە گەندەرلىك ستەرەوتيپتەردىڭ كوبەيۋى گەندەرلىك تەڭدىك پارادوكسىن تۇسىندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي ەلدەردە تەڭ مۇمكىندىكتەر بولعانىمەن, ادامدار ءداستۇرلى گەندەرلىك رولدەرگە بەيىم بولادى.
