ەلدە ارقارلار سانى ارتىپ كەلەدى

قىزىل كىتاپقا» ەنگەن ارقاردى ساناۋ ناۋقانى باستالدى. ساناق جىلىنا ەكى رەت, كوكتەم مەن كۇزدە جۇرگىزىلەدى. العاشقى اۋە ساناعى كۇن ەرتە جىليتىن تۇركىستان وبلىسىنىڭ قاراتاۋ مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىندا ءوتىپ جاتىر.

ارقار قاراتاۋدىڭ ەڭ بيىك جوتالارىن مەكەندەيدى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, تاۋعا قار قالىڭ جاۋعاندا قورەك ىزدەپ, جازىققا تۇسەدى. قار ەرىپ, جەراياعى كەڭەيە باستاعاندا قايتادان تاۋعا كەتەدى. ساناقتىڭ دا بىرنەشە ءتۇرى بار. بۇل جولى ماماندار اشا تۇياقتىلاردىڭ سانىن تولدەمەي تۇرىپ انىقتاپ الۋ ءۇشىن قورىق اۋماعىنا جينالدى.  ديدار وسپانوۆ, «وحوتزووپروم» مەكەمەسىنىڭ ءبولىم مامانى: — اۆياساناق ءساۋىر, مامىر ايلارىندا جۇرگىزىلەدى. ەڭ ءبىرىنشى باستاپقى جۇمىسىمىز وسى جەر – تۇركىستان وبلىسى.

سونىمەن قاتار ارى قاراي جامبىل, قاراعاندى, اباي, جەتىسۋ جانە پاۆلودار وبلىسى. وسى جەتى وبلىستا اۆياساناق جۇرگىزەمىز. «وحوتزووپروم», زوولوگيا ينستيتۋتى جانە وبلىستىق اۋماقتىق ينسپەكتسيا ماماندارى بىرلەسىپ, 3 ساعات بويى تىكۇشاقپەن قاراتاۋدىڭ بيىك جوتالارى مەن سىلەمدەرىن اۋەدەن بارلادى. ارا-تۇرا تىكۇشاق داۋىسىنان ۇركىپ, قاشقان ارقارلاردى دا كوردىك. وڭىردە ساناق بىرنەشە كۇنگە جالعاسادى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا, تاۋ مەن تاستى مەكەندەيتىن جانۋار سۋىققا ءتوزىمدى بولعانىمەن, ول دا قامقورلىققا ءزارۋ. سۇعاناقتىقتى ايتپاعاننىڭ وزىندە, ولارعا قاتال تابيعات پەن قورشاعان ورتادان كەلەر قاۋىپ-قاتەر از ەمەس. رىسبەك بايداۋلەتوۆ, زوولوگيا ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى: — العاشقى جىرتى جىلدىقتىڭ وزىندە ءتۇرلى سەبەپپەن كوكتەمگى ءتولدىڭ 30-35% ءولىپ قالادى. ال قىسقا دەيىن قالىڭ قار مەن اشتىقتان, جىرتقىشتاردىڭ شابىلۋى مەن ءتۇرلى اۋرۋدان 65-70% قىرىلىپ قالادى. سوندا ءبىر جىلعى ءتولدىڭ تەك 30-35% عانا قىستان امان شىعادى. بۇدان بولەك, جىل سايىن ۇلكەن ارقارلاردىڭ دا 25-30% قارتايىپ ولەدى. سوندا ءوسىم بار بولعانى 5-7% عانا. بۇنىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك.

ءبىز بۇعان قانشاما جىلعا ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە قول جەتكىزدىك. الەمدە ارقاردىڭ ەڭ تانىمال 9 ءتۇرى بولسا, قازاق دالاسىن باسقا جاقتا كەزدەسپەيتىن 5 ءتۇرى مەكەندەيدى. ولار: التاي, سولتۇستىك تيان-شان, قاراتاۋ جانە ءۇستىرت ارقارى. مىسالى عالىمدار قاراتاۋ ارقارى – باسقا ەلدى ايتپاعاندا, قازاقستاننىڭ وزگە وڭىرلەرىندە كەزدەسپەيتىنىن ايتادى. سوندىقتان, «بۇل – ءبىزدىڭ ماقتانىشىمىز» دەيدى. 2000 جىلدارى قاراتاۋ ارقارىنىڭ سانى 200-گە دەيىن كەمىپ كەتتى. قازىر, مىڭنان اسادى. بۇل «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن اڭ-قۇستى اتۋعا سالىنعان تىيىم مەن قورعاۋ, قاداعالاۋ جۇمىستارىنىڭ جەمىستى جۇرگىزىلۋىنىڭ ناتيجەسى,- دەيدى جەرگىلىكتى ماماندار. زايىر وستەنوۆ, ورمان شارۋاشىلىعى جانۋارلار دۇنيەسى اۋماقتىق ينسپەكتسياسىنىڭ باس مامانى: — سوزاق اۋدانىنداعى ەرەكشە قورعالاتىن قاراتاۋ تابيعي اۋماعىنىڭ ماماندارى جانە ەگەرلەرى جاقسى قورعاپ كەلە جاتىر. بۇگىنگە دەيىن 1 سۇعاناقتىق قانا تىركەلدى, وعان دەيىن وندايعا جول بەرىلگەن جوق. جالپى حالىققا باق ارقىلى ايتىلىپ تا كەلەدى. ءبىر ارقاردى اتقانعا 1,5 مىڭ اەك ايىپپۇل سالىنادى دەپ, سونى دا ەسكەرسە كەرەك جالپى حالىق سۇعاناقتىققا جول بەرىپ جاتقان جوق. قازىر قازاقستاننىڭ «قىزىل كىتابىنا» ەنگەن ارقاردى اتقاندارعا 5 ملن 538 مىڭ تەڭگە ايىپپۇل سالىنادى. ەگەر ول قورىق اۋماعىندا بولسا, ايىپپۇل 3 ەسەگە كوبەيەدى. ياعني 16 ملن 614 مىڭ تەڭگە تولەۋگە تۋرا كەلەدى. بولماسا بوستاندىعى شەكتەلەدى. عالىمدار سوڭعى 20 جىلدا مەملەكەتتىڭ قولداۋى مەن وحوتزووپروم مەكەمەسى تاراپىنان جۇرگىزىلگەن جۇيەلى جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە ەلىمىزدەگى ارقار سانى ەكى ەسەگە ءوسىپ, 7 مىڭنان 14 مىڭ باسقا دەيىن كوبەيگەنىن ايتادى.