ELDI JASYL AIMAQQA AINALDYRÝ MINDETI TUR

Naýryz – jer-dúnıe jasaryp, jańaratyn ýaqyt. Iaǵnı, babalarymyz erteden kóktemde aýyl mańyna aǵash egý paryz dep bilgen. Iá, qazir aǵash egýge aıryqsha kóńil bólinip otyr. Máselen, Prezıdent elde 2025 jylǵa deıin 2 mlrd aǵash egý týraly tapsyrma berdi. Búginde bul jumys qalaı júrip jatyr? Prezıdenttiń aǵash egý týraly tapsyrma berýi tegin emes.

Sebebi jerdiń kórki – aǵash. Bul ekologııalyq máseleni sheshýde úlken mańyzǵa ıe. Boran men daýyldan qorǵan bolǵan orman Memleket basshysy 5 jyl ishinde 2 mlrd aǵash egý týraly tapsyrma bergen edi. Prezıdent tapsyrmasyn oryndaýda «Jasyl aımaq» kásipornyna zor mindet júktelip otyr.

Astanany aıaz ben borannan, shań men daýyldan qorǵaıtyn «jasyl beldeýdi» kútip-baptaý, aýmaǵyn keńeıtýde mekemeniń róli erekshe.  Qazir respýblıkalyq kásiporynǵa qarasty aýmaq 87 myń gektardan asady. Onyń 46 600 gektarynda orman ósip tur. «Jasyl aımaqtyń» kózdegeni – osy alqapty jyl sanap ulǵaıtý. Kásiporyn jylyna 3 myń gektar jerge deıin shybyq egedi. Tipti 2022 jyly aǵash ekken aýmaq 4 myń gektarǵa jetti.

Munyń syrtynda jyl buryn egilip, kóktemeı qalǵan shybyqtardyń ornyna da qaıtalap aǵash egedi. Bul jumystarmen byltyr 4 myń gektarǵa jýyq alqap qamtyldy. Aǵash otyrǵyzylǵan jer kólemi 2021 jyly – 2 278 ga 2022 jyly – 4 000 ga 2023 jyly – 2 912 ga 2024 jyly – 2 772 ga Negizinen Arqa jerine beıim qaıyń qaraǵash, úıeńki, qaraqat syndy aǵashtar egiledi. Kásiporyn tal shybyqtaryn ózi ósiredi. Bul úshin arnaıy jabdyqtalǵan eki tálimbaq bar. Osy jerde shybyqty eki jyl ósirgennen keıin dalaǵa aparyp otyrǵyzady. Bul pıtomnıkterde bir mezgilde 12 mln túp aǵash ósirýge bolady.

Ol aǵashtardy ekkennen keıin de kútip-baptaý jumystary tolyq júrgiziledi. Muhıt Ramazanov, «Jasyl aımaq» RMK bas dırektory: — Bıylǵy jylǵa endi 2 772 gektar jerge orman egý josparlap otyrmyz. Otyrǵyzýǵa ketetin kóshetter sany – 6 780 531 dana. 2020 jyly otyrǵyzǵan aǵashtardyń bárine kútip-baptaý jumystaryn júrgizemiz. Onyń ishinde jańaǵy mehenıkalandyrǵan kútip-baptaý jumystary 46 myń gektar jerge, qolmen kútip-baptaý 30 myń gektar jerge josparlanyp otyr.

Odan keıin sýarý jumystary 159 gektarǵa josparlanyp otyr.   Maýsymdyq jumysqa 600 adam tartylady Bas dırektor aıtqan jumystardan bólek, orman alqaptarynan tys 11 myń 500 gektardaǵy aǵashtardy kútý mindeti de mekemege júktelgen. Maýsymdyq jumystarǵa myńǵa deıin adam tartylady. Mysaly, bıylǵy kóktemge 600-den astam jumysshy qatarǵa qosylady. Al kásiporynda turaqty túrde 500-ge jýyq adam eńbekpen qamtylyp otyr.

Maýsymdyq jumysqa 200-den astam tehnıka jumyldyrylady. Muhıt Ramazanov, «Jasyl aımaq» RMK bas dırektory: — Ortasha jalaqy 200 myńǵa deıin alady. 200, 200 myńnan asady. Bizde maýsymdyq jumyskerlerdiki jumys istegenine baılanysty. Bir kúnde adam, mysaly, qolmen qopsytý jumystaryn 0,5 gektar isteıdi. Sol boıynsha adam, mysaly, qansha jumys isteıdi, bir aıda qalmaı jumys isteıdi, sol istegen jumys kólemine baılanysty jalaqy alady. Árqalaı, 300 myńnan astam alatyndar bar.   840 mıllıonǵa jýyq aǵash egildi Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń málimetine sáıkes 2021 jyldan beri 840 mln-ǵa jýyq aǵash egildi.

Al bıyl 360 mln aǵash egý josparda tur. Jalpy Prezıdent tapsyrmasyn ýaqytynda oryndaý úshin ákimdikter jumysty shıratýy kerek. Buǵan deıin atalǵan mınıstrliktegi alqa otyrysynda Pavlodar, Qaraǵandy, Qostanaı jáne Aqtóbe oblystarynda bul jumystyń aqsap turǵany aıtylǵan edi. Endi qalǵan eki jyl ishinde 1 mıllıardtan astam aǵashty egý ońaı jumys emes. Tipti ákimdikter egetin aǵash tappaı qalýy da múmkin. Sebebi eldegi orman sharýashylyqtarynyń tálimbaqtarynda eń kóp degende 242 mıllıon kóshet ósirýge bolady.   Aral tabanyna sekseýil egildi Taǵy bir aıtyp óter másele, Aral teńiziniń aýmaǵyna sekseýil egiledi. Jospar boıynsha 1 mıllıon 100 myń gektar jerde sekseýil tamyr jaıýǵa tıis. Bul teńiz tabanynan kóteriletin tuzdan saqtap, ekologııalyq apattyń zardabyn azaıtady. 3 jyl ishinde 545 myń gektarǵa sekseýil otyrǵyzyldy. Bul jumystarǵa volonterler de úles qosyp otyr. Máselen, osy aıdyń basynda 80-ge jýyq qyz-jigit elimizdiń ár túpkirinen osy Aralda jınaldy.

Myńdaǵan shaqyrymdy júrip ótip, arnaıy kelgen jastar 5 myńnan astam sekseýil ekti. Volonterler bul kóshetterdiń tamyr alyp ketetinine senimdi. Sebebi aǵashtar mıneraldy zattarǵa baı laı sebetinde ósirilgen. Iaǵnı, sýarý qajet emes. Buıyrsa, sekseýilder 4 jyldan keıin tuqym beredi.