Elimizde frılanserlerdiń quqyǵy qorǵalǵan ba?

Foto: Proektorııa

Qoǵamda «frılanser» uǵy­my paıda boldy. Aǵyl­shyn tilinen aýdarǵanda ol «er­kin qus» degen maǵynany bildiredi, ıaǵnı birde-bir kom­pa­nııanyń quramynda joq, tapsyrys berýshini óz erkimen tańdaıtyn, jumys ýaqytyn ózi retteıtin kásip ıesi. Qazir elde jarııalanǵan tótenshe jaǵdaıǵa baılanysty kópshilik úıden shyqpaı-aq, tabys tabýdyń osy túrine kóshýdi jón taýypty. Endeshe, frılanser bolýdyń artyqshylyǵy men qıynshylyǵy nede? Onyń quqyǵy qorǵala ma? qandastar.kz tarqatady.

Túrli zertteýlerdi pa­raq­taı kele, bul termınniń maǵynasyna qatysty kóptegen derek baryn bildik. Máselen, «frılanser» termıni álemge áıgili jazýshy Valter Skot­tyń «Aıvengo» romanynda birinshi ret qoldanylǵan eken. Jazýshy romanda orta ǵasyrdaǵy jaldamaly jaýyn­gerlerdi osylaı ataǵan. Budan bólek, frılans-qyzmet kórsetý naryǵy Batys Eýropa men AQSh-ta damyǵanyn aıtý kerek. Kezinde dızaıner, fotograf Ýolt Dısneı frılans qyzmet kórsetý arqyly óz qolymen salǵan sýretterin, karıkatýralyq portretterdi satýmen aınalysqan, osylaısha  óziniń jańa anımaııalyq týyndysyna qol jetkizgen kórinedi. Álem ádebıetiniń klassık jazýshysy Ernest Hemıngýeı de shyǵarmashylyǵyn Amerıkanyń «Toronto Star» gazetinde shtattan tys qyzmetker retinde bastap, tek jazǵan materıaldarynyń qala­maqysyn alyp otyrǵan. Ol frılanser esebinde jumys isteı júrip, alǵashqy romanyn jazýǵa kirisken. Osy alǵashqy týyndysy onyń bolashaq shyǵarmashylyǵynyń irgetasyn qalaǵan eken.

Búginde elimizdegi eńbek naryǵynda da frılanserlerge suranys aıtarlyqtaı. Tipti ǵalamtordaǵy arnaıy saıt 7 myńnan asa mamandyq boıynsha qyzmet túrin usy­nady. Olardyń arasynda baǵ­darlamashy, fotograf, dızaıner, jýrnalıst sekildi ártúrli qyzmet kórsetý salalary bar. Frılansqa bir­jola kóshken mamandardyń pikirine súıensek, atqarǵan isińe saı tólenetin eńbekaqy jalqaýlyqty umyttyryp, qatań jumys tártibin saqtaýǵa májbúrleıdi. Sonymen qatar bul salada qyzmet etetinder tapsyrysty óz qalasynan ǵana emes, respýblıkadan, tipti alys-jaqyn shetelden de qabyldaýyna múmkindigi bar. Birqatarymen áleýmettik jelide tildesken bolatynbyz.

– Kúndelikti kostıým-shal­bar kıip, galstýk taǵyp, tańmen talasyp jumysqa kelý, sosyn keshke deıin otyrý kópshilik úshin qalypty jaǵdaı. Biraq, biz úshin emes. Frılanser – erkin adam, erkin qyzmetker. Erkin jumys kes­tesimen  júresiń. Tapsyrys berý­shimen tikeleı jumys isteısiń, onyń talǵamynan shyǵý birinshi orynda. О́zim Almaty qalasynda, dızaıner-ınterer salasynda qyzmet etemin, záýlim ǵımarattar men jeke úılerdiń ishi-syrtyn kórkemdeý úshin túrli jobalardy daıyndap, jiberip otyramyn. Bul rette osy qyzmet túriniń erik-jiger men shydamdylyqty erekshe qajet etetinin aıtpaı ketýge bolmas. Frılansta jaýapkershilik joǵary, abyroıyńdy túsirip almaý úshin jantalasasyń, al keńselik jumysta jaýap­ker­shilikti ujym bólisedi, basshyń moınyna alady. О́z basym frılanser bolyp ómir súrýge bolady dep sanaımyn. Ol úshin jeke brendke basa mán berý kerek, – deıdi Dáýlet Turǵanbek.

Erkin jumys isteýge beıim mamandar úshin bul qyzmettiń artyqshylyqtarymen qatar kemshin tusy da bar. О́ıtkeni, frılanserler eńbek demalysyn nemese demalys jáne merekelik kúnderdi sezinbeıdi eken. Qol jetkizgen kórsetkishi úshin qandaı da bolmasyn syıaqymen marapattalmaıtyny taǵy bar. Bul oraıda AQSh-ta arnaıy frılanserler odaǵy qurylǵan. Olar keleńsiz jaǵdaıǵa jol bermes úshin jáne frılanserlerdiń quqyǵy taptalmas úshin arnaıy joba ázirlep, esesi ketken frılanserlerdiń tabysyn keri qaıtarý máselesin bir jolǵa qoıǵan. Bizde de qazir burynǵyǵa qaraǵanda frılanserlerdiń jumysy ashyq. О́tken jyldan bas­tap Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi usynǵan zańnamalyq túzetý frılanserlerdiń mindetti zeı­netaqy jarnalaryn tóleý rá­simderin jeńildetti.

Iá, qarap otyrsańyz, osydan on jyl burynǵy kezeńmen salystyrǵanda qazir frılanserler qatary kóbeıgen. Onyń sany aldaǵy ýaqytta da artatyny sózsiz. Sebebi, tehnıkalyq turǵydan múmkindik beretin salalarda frılanserlerdiń kó­beıýi zańdylyq dep bilemiz.