Endi qonaǵyńyz úıińizde uzaq jatyp qalsa, aıyppul tóleýińiz múmkin

Foto:polisia.kz

Úkimet ázirlegen, Parlament qabyldaǵan «2025-2027 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet týraly» zańy kúshine endi. Oǵan sáıkes, 2025 jylǵy 1 qańtardan bastap, aılyq eseptik kórsetkish (AEK) ulǵaıdy, dep habarlaıdy  qandastar.kz  inbusiness.kz.

Eger AEK bıyl 3 692 teńgeni qurasa, kelesi 2025 jyly ol 3 932 teńgege deıin kóbeıdi. Iaǵnı, bıylǵydan 6,5%-ǵa nemese 240 teńgege ósti.

AEK-ti el arasynda «aıyppuldyq eseptik kórsetkish» dep ajyratatyn ázil de bar. Bul ázildiń túbinde zil tur, óıtkeni aılyq eseptik kórsetkish ósse, elde tek salyqtar ǵana emes, sondaı-aq qaptaǵan aıyppuldar da kúrt ósedi.

inbusiness.kz jazǵandaı, jazanyń osy túri jınaqtalǵan Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksinde «aıyppul» degen sóz 1 992 ret qoldanylady eken.

Sonymen, 2025 jyly birden 6 paıyzǵa «qymbattaıtyn» aıyppuldardyń keıbirine toqtala ketkendi jón kórdik.

Jala jabý

Jala jabý, ıaǵnı basqa adamnyń abyroıy men qadir-qasıetine nuqsan keltiretin, onyń bedelin túsiretin kórineý jalǵan málimetter taratý endi jeke tulǵaǵa birinshi joly – 629 120 teńgege (160 AEK), laýazymdy adamǵa – 1 966 000 teńgege (500 AEK) túsedi. Ne sýdıa 15-20 táýlik merzimge ákimshilik qamaqqa alý týraly sheshim qabyldaýy múmkin.

Al, eger áldekimge kópshilik aldynda nemese mass-medıany, telekommýnıkaııalar jelilerin, sonyń ishinde telearnalardy, gazet-jýrnaldardy, Vatsap, Telegram, áleýjelilerdi paıdalana otyryp jala japsa, jeke tulǵanyń aıyppuly kelesi jyly – 707 760 teńgege (180 AEK), laýazymdy adamǵa – 2 555 800 teńgege (650 AEK) deıin jetedi. Ne sýdıa 20-25 táýlikke ızolıatorǵa otyrǵyzýy múmkin.

Zańnamaǵa keıingi kezde engizilgen ózgeristerge sáıkes, budan bylaı tıisti sot sheshimi bolmasa, qazaqstandyqtarǵa sheneýnikti ne ákimqarany «korrýpıoner» dep ataýyna tyıym salynady.

О́ıtkeni «adamdy sybaılas jemqorlyq, aýyr nemese asa aýyr qylmys jasady dep aıyptaýmen ushtasqan is-áreketteri» úshin jeke tulǵaǵa – 786 400 teńge (200 AEK), laýazymdy adamǵa – 2 949 000 teńge (750 AEK) aıyppul salynady nemese ol 25-30 táýlikke qamaýǵa alynady.

Sapasyz medıına

Bıyl biliksizdigi, selqostyǵy jáne basqa kesir isi saldarynan abaısyzda adam óltirgen aq halattylardy qylmystyq qýdalaýdan bosatatyn atyshýly zań qabyldandy. Olar budan bylaı kóbine aıyppul tólep qutyla alady. Biraq olardyń da aıyppul somasy ósti.

Sonymen, «medıınalyq kómek kórsetýdi uıymdastyrý standarttaryn, medıınalyq kómek kórsetý qaǵıdalaryn óreskel buzý, eger bul áreketterde qylmystyq jazalanatyn is-áreket belgileri bolmasa» jeke tulǵalar – 39 320 teńge (10 AEK), laýazymdy adamdar – 98 300 teńge (25 AEK), shaǵyn kásipkerlik sýbektileri, aıtalyq, shaǵyn klınıkalar, kommerııalyq emes uıymdar – 137 620 teńge (35 AEK), medıınalyq uıymdar jelisi, orta kásipkerlik sýbektileri – 196 600 teńge (50 AEK), al, sala alyptary, iri kásipkerlik sýbektileri – 275 240 teńge (70 AEK) aıyppul tólese jetkilikti bolmaq.

Eger ákimshilik jaza qoldanylǵannan keıin bir jyl ishinde osy qylmysyn qaıtalasa, jeke tulǵalar – 58 980 teńge (15 AEK), laýazymdy adamdar – 117 960 teńge (30 AEK), shaǵyn kásipkerlik sýbektileri jáne kommerııalyq emes uıymdar – 157 280 teńge (40 AEK), orta kásipkerlik sýbektileri – 235 920 teńge (60 AEK), iri kásipkerlik sýbektileri – nebári 314 560 teńge (80 AEK) aıyppul arqalaıdy.

Esesine, eger siz bıznesmen, memlekettik qyzmetshi nemese qarapaıym adam retinde dárigerlerdiń qyzmetine kedergi keltirseńiz, bul jeke tulǵalarǵa – 117 960 teńge (30 AEK), laýazymdy adamdarǵa – 196 600 teńge (50 AEK), zańdy tulǵalarǵa – 393 200 teńge (100 AEK) aıyppul salýǵa alyp keledi.

Eger aq halattylarmen ursysyp qalsańyz (zańda bul «medıına, farmaevtıka qyzmetkerlerine ózderiniń laýazymdyq mindetterin oryndaýy kezinde bylapyt sóıleýden, ábes qylyqtar, belgiler men zattar kórsetýden, onyń ishinde mass-medıany nemese telekommýnıkaııa jelilerin paıdalaný arqyly, laıyqsyz minez-qulyqtan, mazaq qylýdan kóringen qurmettemeýshilik tanytý» dep atalady), onda qarapaıym adamdarǵa 117 960 teńge (30 AEK) aıyppul salynady nemese on táýlikke deıin ákimshilik qamaqqa alynady.

Bir jyl ishinde medıına qyzmetkerimen qaıta ursysyp qalsańyz nemese aıtalyq, oǵan qol shyǵarsańyz, aıybyńyz birden 196 600 teńgege (50 AEK) deıin ósip shyǵa keledi.

Sýdy lastaý jáne kóldi basyp alý

Zań jazý barysynda dárigerlerdi balaǵattaǵandarǵa qataldyq tanytqan Úkimet pen Parlamenttiń mysaly, sý qoımasyn memleketten zańsyz tartyp alǵan reıderlerge kerisinshe, nege meıirim tanytqany túsiniksiz.

Saldarynan, «Sý obektilerin zańsyz basyp alý, oǵan sarqyndy jáne basqa da ýly sýdy aǵyzý, sýdy zańsyz paıdalaný, sý paıdalaný quqyǵyn basqaǵa berý, sondaı-aq sýǵa memlekettik menshik quqyǵyn tikeleı nemese jasyryn nysanda buzatyn basqa da mámileler jasaý» úshin – jeke tulǵalarǵa – nebári 117 960 teńge (30 AEK), laýazymdy adamdarǵa, shaǵyn kásipkerlik sýbektilerine – 157 280 teńge (40 AEK), alpaýyt, iri kásipkerlik sýbektilerine – 786 400 teńge (200 AEK) aıyppul salý ǵana qarastyrylǵan.

Masqarasy sol, eger áldebir jýan judyryq memleketten ruqsat almaı, jergilikti jurtshylyqty ulardaı shýlatyp, ózenge bógen salyp alsa, «gıdrotehnıkalyq jumystardy zańsyz júrgizse», oǵan kelesi jyly bar-joǵy 39 320 teńge (10 AEK) aıyppul salynady. Kompanııa bolsa, aıyppuly 117 960 teńgeni (30 AEK) quraıdy.

Býllıng

Bıylǵy sáýir aıynan beri Qazaqstanda mektepte álimjettik jasaý úshin jaza engizildi. Bul jazany tentek-teli balalardyń ata-analary tartady. Biraq jas urpaq dál pedagogterdeı ne medıına ókilderindeı qýatty qorǵalmaǵan, aıyptylar áp degennen jazalanbaıdy.

О́ıtkeni kámeletke tolmaǵan adamdy jábirleý (býllıng, kıberbýllıng) úshin eskertý jasaý kózdelgen. Sırek jaǵdaıda kelesi jyly 39 320 teńge (10 AEK) aıyppul salynýy múmkin. Eger sotqar sotanaq tirligin tyımasa, eskertý ne aıyppul túrinde ákimshilik jaza qoldanylǵannan keıin bir jyl ishinde qaıtalasa, jazasy – 117 960 teńgege (30 AEK) deıin artady.

Tirkeýsiz pátershi

Jalǵa beriletin páterde 30 kúnnen astam ýaqyt turǵan pátershini nemese osy merzimnen kóp ýaqytqa jatyp alǵan qonaǵyn úı ıesi baspanasyna ýaqytsha tirkeýge qoımasa, onda sol úshin birinshiden, pátershige nemese meımanǵa 2025 jyly 27 524 teńge (7 AEK) aıyppul salynady.

Ekinshiden, páter-úı qojaıynyn memleket 39 320 teńge (10 AEK) aıyppulmen jazalaıdy. Eger bir jyl ishinde osy qylyǵyn qaıtalasa, zań buzýshyǵa salynatyn aıyppul kólemi birden 2 eselenedi.

Páterdi bólý

Aýqaty quldyrap, turmys qıyndyqtarynan tıtyqtaǵan kóptegen qazaqstandyqtyń turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartýǵa múmkindigi kele bermeıdi. Sodan balıǵatqa tolǵan balasyna nemese jańa týǵan sábıine jeke bólme saılap berý úshin adamdar amalsyz qolyndaǵy páterin ne úıin ishinen bólip, jańa bólme jasaı bastaıdy.

Biraq muny jasamas buryn jergilikti sáýlet jáne qala salý basqarmasy ne bóliminiń ruqsatyn alý qajettigin ekiniń biri bile bermeıdi. Tipti bilse de, ol keńsege bas suqpaıdy.

Sebebi, qaptaǵan qujatty jınap, sergeldeńge túsedi. Onyń ústine baspananyń ishin qaıta josparlaýdyń eskızin jasaıtyn mamandy jaldap, onyń qyzmetiniń aqysyn tóleıdi jáne basqa da qosymsha shyǵyndary týyndaıdy. Alaıda báribir solaı jasaýǵa týra keledi.

О́ıtkeni zańsyz qaıta josparlaý (nezakonnaıa pereplanırovka) úshin salmaqty aıyppuldar engizilgen jáne olar kelesi jyly ósedi. Páterdiń, panajaıdyń ishindegi qabyrǵalar men araqabyrǵalardy (peregorodkı ı steny) ruqsat berý qujattarynsyz buzyp tastaǵany úshin jeke tulǵalarǵa salynatyn eń tómengi aıyppul somasy 2025 jyly 117 960 teńgege (30 AEK) jetti. Eger qaıta josparlaý búkil úıdiń ornyqtylyǵyn buzsa, 314 560 teńge (80 AEK) aıyppul salynady.

Tynyshtyqty buzý

Qazaqstanda jumys kúnderi saǵat 22-den tańǵy 9-ǵa deıin, demalys jáne mereke kúnderi saǵat 23-ten tańǵy 10-ǵa deıin tynyshtyqty buzýǵa tyıym salynǵan.

Tıisinshe, halyqtyń qalypty demalysy men tynyshtyǵyna kedergi keltirip, álginde aıtylǵan merzimde tynyshtyqty buzý, onyń ishinde turǵynjaıda jáne onyń syrtynda shuǵyl qajettilikpen baılanysy joq shý shyǵaratyn jumystardy júrgizý 2025 jyly: jeke tulǵalarǵa – 19 660 teńge (5 AEK), shaǵyn kásipkerlik sýbektilerine nemese kommerııalyq emes uıymdarǵa – 78 640 teńge (20 AEK), orta kásipkerlik sýbektilerine – 117 960 teńge (30 AEK), iri kásipkerlik sýbektilerine – 393 200 teńge (100 AEK) aıyppul salýǵa soqtyrady.

Eger ákimshilik jaza qoldanylǵannan keıin bir jyl ishinde tynyshtyqty buzyp, qaıta shý shyǵarsa, aıyppul kólemi aldyńǵy úsheýi úshin týra eki esege artady.

Al, bul zańbuzýshylyǵyn qaıtalaı berýden arlanbaıtyn alpaýyttarǵa, mysaly, iri qurylys kompanııalaryna, saýda-oıyn saýyq ortalyqtaryna, basqasyna jeńildik jasalǵan: olardyń aıyppuly 200 emes, 150 AEK-ke deıin ǵana ósedi. 2025 jyly AEK kólemimen birge júrgizýshilerge salynatyn búkil aıyppuldar kólemi de 6 paıyzǵa ulǵaıyp shyǵa keledi.