Energetıka salasyn ıfrlandyrýda oń ózgerister bar

Foto: primeministr.kz

Qazaqstannyń energetıkalyq sektory energetıkalyq qaýipsizdik pen ornyqty damýdy qamtamasyz etýde mańyzdy ról atqaratyn el ekonomıkasynyń negizgi salalarynyń biri bolyp sanalady. Qazaqstan munaı, gaz jáne kómir sııaqty tabıǵı resýrstardyń qomaqty qorlaryna ıe bola otyryp, olardy paıdalanýdy ońtaılandyrýǵa, zamanaýı tehnologııalardy engizýge jáne energetıka sektorynyń turaqty damýyna qol jetkizýge umtylady.

Sońǵy jyldary elimizde energetıkalyq ınfraqurylymnyń jumys isteýin jaqsartýǵa, ınvestıııalyq tartymdylyqty arttyrýǵa jáne ıfrlyq tehnologııalardy engizýge baǵyttalǵan aýqymdy reformalar men jańǵyrtýlar júrgizilýde. Bul turǵyda energetıka sektoryndaǵy qazirgi tendenııalar men ózgeristerdi eskerý óte mańyzdy, óıtkeni olar ekonomıkanyń damýyna jáne halyqtyń ómirine aıtarlyqtaı áser etedi. 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda basym sektorda ne istelindi – PrimeMinister.kz saıty redakııasynyń sholýynda.

Munaı men gaz óndirý

2024 jyldyń basynan bastap Qazaqstan munaı men gaz óndirýdiń aıtarlyqtaı kólemin kórsetip keledi. Barlyǵy 44,7 mln tonna munaı men gaz kondensaty óndirildi, onyń negizgi bóligi «Teńizshevroıl», «Qarashyǵanaq Petroleým Oper. B.V.» jáne «Nort Kaspıan Opereıtıng Kompanı B.V.» kompanııalaryna tıesili. Gaz óndirisi de 30 mlrd tekshe metrge deıin ósti, bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 101%-ǵa joǵary.

2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda Qazaqstannyń munaı salasy turaqty serpindi kórsetti. Atap aıtqanda, «Qarashyǵanaq Petroleým Oper. B.V.» (KPO) kompanııasy Qarashyǵanaq ken ornyn keńeıtý boıynsha belsendi jumys isteýde. Igerý jospary sheńberinde suıyq kómirsýtekterdi óndirýdiń qazirigi deńgeıin jylyna 11 mln tonna deńgeıinde ustap turýǵa baǵyttalǵan Qarashyǵanaq-1A jáne Qarashyǵanaq-1B keńeıtý jobalary kózdelgen. Atalǵan jobalar 2028 jyly aıaqtalady dep kútilýde.

«Teńizshevroıl» (TShO) kompanııasy óndiristi jylyna 12 mln tonnaǵa ulǵaıtýǵa múmkindik beretin Keleshekte keńeıtý jobasyn (KKJ)/Uńǵyma erneýiniń qysymyn basqarý jobasyn (UEQBJ) iske asyrýdy jalǵastyrýda. 2024 jyldyń sáýirinde TShO UEQBJ nysandaryn paıdalanýǵa kiristi, al KKJ iske qosylýy 2025 jyldyń maýsymyna josparlanǵan.

Gaz salasynyń damýy

Gaz óndirý kólemi 2013 jylǵy 42,3 mlrd tekshe metrden 2023 jyly 59,1 mlrd tekshe metrge deıin ulǵaıdy. 2024 jyldyń 6 aıynyń qorytyndysy boıynsha gaz óndirý kóleminiń ósýi de oń serpindi kórsetip otyr. 2030 jylǵa qaraı óndiris kólemi 91 mlrd tekshe metrge deıin ósedi dep kútilýde.

2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstanda gazben qamtý deńgeıi 60% qurady, tabıǵı gazǵa 12 mln adam qol jetkize aldy. 2024 jylǵa 128 eldi mekendi gazdandyrý josparlanǵan, bul gazben jabdyqtaý deńgeıin 61,8%-ǵa deıin arttyrady.

2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda 107 jobany iske asyrýǵa 89,3 mlrd teńge bólindi. Bul 232,6 myńnan astam halqy bar 44 eldi mekendi gazben qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Budan basqa, jyl sońyna deıin 300 myńnan astam adamdy gazben qamtamasyz etýge jáne 1,7 myń km gaz qubyrlaryn jańǵyrtýǵa – ıaǵnı jańa qurylysqa qosymsha 105,4 mlrd teńge bólinetin bolady.

Jylýmen jabdyqtaýdy jańǵyrtý

Energetıka mınıstrligi jylýmen jabdyqtaý júıelerin jańǵyrtý jumysyn jalǵastyrýda. Bekitilgen keste sheńberinde 9,3 myń km elektr berý jelilerine, 195 qosalqy stansalarǵa, 1 537 taratý pýnktterine jáne transformatorlyq qosalqy stansalarǵa kúrdeli jóndeý júrgizildi. Bıyl 20,8 myń km elektr berý jelileri men 422 qosalqy stansaǵa jóndeý júrgizý kózdelgen, sondaı-aq 10 energoblokty, 55 qazandyqty jáne 45 týrbınany kúrdeli jóndeý josparlanyp otyr.

Elektr energııasy óndirisi

2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda Qazaqstanda 60,169 mlrd kVt/s tutyný kezinde 60,449 mlrd kVt/s elektr energııasy óndirildi. Bul kórsetkishter elimizdiń elektr jelilik ınfraqurylymynyń turaqtylyǵyn kórsetedi.

Balamaly energııa kózderin damytý

2024 jyldyń alǵashqy 6 aıynda jańartylatyn kózderden elektr energııasyn óndirý kólemi saǵatyna 3,8 mlrd kVt qurady, bul elektr energııasyn óndirýdiń jalpy kóleminiń 6,47%-yn quraıdy. Elimizde belgilengen qýaty 2,9 myń MVt bolatyn 148 JEK nysany jumys isteıdi. Osy jyldyń sońyna deıin qýaty 196,9 MVt bolatyn 6 jańa JEK jobasyn paıdalanýǵa berý josparlanýda.

Elektr energetıkasy ınfraqurylymyn jańǵyrtý

Investıııalyq baǵdarlamalar sheńberinde elektr jelilik sharýashylyqty rekonstrýkııalaý jáne jańǵyrtý jumystary júrgizilip jatyr. 2024-2029 jyldary 300 mlrd teńgege deıingi jobalardy qarjylandyrý josparlanýda. «Tarıfti ınvestıııaǵa aıyrbastaý» baǵdarlamasy sheńberinde qaıtarymdy ınvestıııalardyń jyldyq lımıtin 32 mlrd teńgeden 428 mlrd teńgege deıin ulǵaıtý kózdelgen, bul qoldanystaǵy energetıkalyq obektilerdi jańǵyrtýǵa múmkindik beredi.

Energetıka salasyn ıfrlandyrý

2024 jyly birneshe negizgi bastama júzege asyryldy. Atap aıtqanda, jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń lıenzııalyq-kelisimsharttaryna ıfrlyq monıtorıng júrgizý boıynsha pılottyq joba iske qosyldy. «ıfrlyq generaııa kartasy» modýli tájirıbelik paıdalanýǵa engizilip, jańartylatyn energııa kózderi boıynsha esepterdi qabyldaý bastaldy. «Energetıkanyń ıfrlyq platformasy» sheńberinde energııa óndirýshi kásiporyndardyń pasporty men memlekettik organdar men tutynýshylarǵa arnalǵan kabınetterdi qosa alǵanda, túrli modýlder ázirlenip, engizildi. Osy jylǵa arnalǵan josparlar júıeni damytýdy jáne proesterdi odan ári ıfrlandyrýdy qamtıdy, bul energetıka resýrstaryn basqarýdyń ashyqtyǵy men tıimdiligin arttyrýǵa yqpal etýi tıis.

Sonymen qatar memlekettik qyzmetterdi avtomattandyrý jáne munaı-gaz salasy úshin taýarlardyń elektrondy jikteýishterin qurý jobalaryn atap ótken jón. Jasandy ıntellekt elementterin paıdalana otyryp, jetkizý josparyn avtomattandyrý, motor maılaryn tańbalaý jáne qadaǵalaý boıynsha pılottyq jobalardy iske qosý jumystary júrgizilip keledi.

Zańnamadaǵy ózgerister jáne jańǵyrtý

2024 jylǵy 8 shildede Qazaqstanda «Jylý energetıkasy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańy qabyldandy, bul jylý energetıkasy salasyndaǵy qoǵamdyq qatynastardy retteýdegi mańyzdy qadam boldy. Atalǵan zań alǵash ret jylý energııasyn óndirýge, tasymaldaýǵa, satýǵa jáne tutynýǵa qatysty normalardy júıeledi. Bul qujattyń negizgi maqsaty – jylýmen jabdyqtaý júıeleriniń sapaly jumys isteýin jáne damýyn qamtamasyz etý. Jańa zań sheńberinde jylý energetıkasy salasynyń úzdiksiz jumys isteýin qamtamasyz etý úshin retteý júıesi jańǵyrtyldy, jańa tetikter engizilip, qoldanystaǵylary kúsheıtildi. Sondaı-aq memlekettik retteýdiń maqsattary, mindetteri men qaǵıdattary aıqyndalyp, salanyń damý jaǵdaıyn josparlaý jáne baǵalaý tetikteri engizildi. Buǵan jylýmen jabdyqtaý júıesin qurylymdaý, proeske qatysýshylardyń quqyǵy men mindetterin retteý, tarıftik retteý tetikterin jańartý jáne energııa únemdeýdi qoldaý kiredi.