«ەسەبى كورىنەتىن ونلاين پلاتفورما اشۋ قاجەت»: قازاقستاندىق ساراپشىلار قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ مەملەكەت باقىلاۋىنا وتۋىنە قاتىستى ۇسىنىس جاسادى

فوتو: اشىق دەرەككوز

قايىرىمدىلىق قورلارىنا قاتىستى تۋعان داۋدان كەيىن مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆا ەندى ولار مەملەكەت باقىلاۋىنا الىناتىنىن مالىمدەگەن ەدى. قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ وسى تۇستا پىكىرى ەكىگە ءبولىندى, ءبىرى مۇنداي باستامانى قولداسا, تاعى بىرەۋلەر ول ماسەلەنى تولىق شەشپەيدى دەپ سانايدى. قايىرىمدىلىق قورىن مەملەكەت باقىلاۋعا الۋ كەرەك پە, مۇنداعى الاياقتىقپەن قالاي كۇرەسۋگە بولاتىنىن حابارلادى qandastar.kz stan.kz-كە سىلتەمە جاساپ.

ايدا بالاەۆانىڭ ايتۋىنشا, بيلىك قازاقستانداعى بارلىق قايىرىمدىلىق شارالارىن باقىلاۋعا الۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل شارالار قازاقستاندىقتاردى الاياقتاردان قورعاۋ ءۇشىن ماڭىزدى دەيدى ول. قازىر ەلىمىزدە قايىرىمدىلىق نەگىزىنەن ازاماتتاردىڭ ەمدەلۋىنە اقشا جيناۋ تۇرىندە كورسەتىلەدى. مادەنيەت مينيسترلىگى كومەك كورسەتۋدىڭ بىرىڭعاي تەتىگىن قۇرۋدى ۇسىنىپ وتىر.

«ماسەلە تالقىلانىپ جاتىر. ۇسىنىستاردى جيناپ, ساراپشىلاردىڭ پىكىرلەرىن زەردەلەپ جاتقاندىقتان, ازىرگە ناقتى شەشىم شىققان جوق. بۇل وڭاي شىعارىلاتىن شەشىم ەمەس. قازىر الاياقتىق فاكتىلەرى تىركەلىپ جاتىر. سوندىقتان ءبىز قايىرىمدىلىق جاساۋ تەتىگىن جەتىلدىرۋ ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتىرمىز. حالىققا زيانى تيەتىن شەشىم قابىلدانبايدى», – دەدى بالاەۆا.

“بانكتەر اشاتىن قورلاردى دامىتۋ كەرەك”

زاڭگەر ەرجان ەسىمحانوۆ قازاقستانداعى قايىرىمدىلىق سالاسىن تولىقتاي مەملەكەت باقىلاۋىنا بەرىپ قويۋ دۇرىس باستاما ەمەس ەكەنىن اشىق ايتتى. ول ەلدەگى قايىرىمدىلىق سالاسىندا الاياقتىقتىڭ دامۋىنا ءۇش نارسە اسەر ەتتى دەپ جازدى جەلىدەگى پاراقشاسىندا.

“بىرىنشىدەن, حالقىمىز قينالعاندارعا كومەكتەسۋدى بۇرىننان جاقسى كورەدى. ەكىنشىدەن, ەلىمىزدە بانك جۇيەسى دامىعان, اقشانى كەز كەلگەن جەردەن كەز كەلگەن جەرگە ساناۋلى سەكۋندتا اۋدارۋعا بولادى. ۇشىنشىدەن, بۇل سالا وتە ءۇستىرت نەمەسە مۇلدەم رەتتەلمەگەن دەرلىك. وسى ءۇش نارسە قوسىلعاننان قيانات پەن پايداكۇنەمدىك پايدا بولدى”, – دەدى ول.

قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ مەملەكەتكە “تاۋەلدى بولۋ” سالدارىن بىلاي تۇسىندىرەدى:

“مينيستر بالاەۆا مەملەكەت بارلىق قايىرىمدىلىق قور مەن شارالاردى ءوز باقىلاۋىنا الادى دەدى. بۇل – ناشار يدەيا. ءبىزدىڭ مەملەكەتتە ول ونشا ءتيىمدى ەمەس, سەبەبى ءبىر-ەكى جىلدان كەيىن وسى جاڭا مەملەكەتتىك قايىرىمدىلىق قورىنىڭ باسشىسى دۋبايدان ونداعان ءۇي العانى تۋرالى جاڭالىقتاردى ەستيمىز. مۇندايدى ءجۇز رەت باستان وتكەردىك جانە ونى قايتا ەستىگىمىز كەلمەيدى”, – دەدى ەسىموۆ.

ول قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ ءۇش ءتۇرىن اتاپ ءوتتى.

• ءبىرىنشىسى – ستيحيالىق. توتەنشە جاعداي بولىپ, بىرەۋ اۋىرىپ نەمەسە اپاتقا ۇشىراعان كەزدە شۇعىل اقشا جينايدى.

زاڭگەردىڭ سوزىنشە, بۇل سالا مۇلدەم باقىلانبايدى. ول اقشانىڭ قايدا جۇمسالعانىن ەشكىم قاداعالاماعان سوڭ, الاياقتىق ارەكەتتەرى ءدال وسى قايىرىمدىلىق فورماتىندا كوپ بولىپ جاتادى.

• ەكىنشىسى – ۇيىمداسقان جەكە باستاما. بۇعان «اسار-ۋمە» مەن ء“بىز بىرگەمىز” قورلارى جاتادى. مۇندا بەلگىلى بۇر قۇرىلىم, رەسمي وكىلدەر بار.

“بۇلار – قايىرىمدى ءىستى جۇيەلى تۇردە جاسايتىن, بىراق اقشا تاپشىلىعى كەزدەسەتىن كەرەمەت ۇيىمدار. بىراق بۇل ۇيىمداردىڭ كوبىنىڭ ماسەلەسى ەسەپ بەرۋىندە”, – دەدى زاڭگەر.

• ءۇشىنشى ءتۇرى – ينستيتۋتسيالىق قايىرىمدىلىق . بانكتەر جانە باسقا دا ءىرى كاسىپكەرلىك ۇيىمدار ۇيىمداستىراتىن قورلار.

ەرجان ەسىموۆ وسى قايىرىمدىلىق تۇرىنە وڭ كوزقاراستا. سوزىنشە, قامقورشىلىق كەڭەسى, بيۋدجەتتىك ەسەپ بەرۋ تۇرعىسىنان ەڭ ورىندى فورمات. جانە قايىرىمدىلىق قورلارىنداعى الاياقتىقتى وسى ارقىلى جويۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

“ستيحيالىق قايىرىمدىلىقتىڭ ۋاقىت وتە كەلە تولىعىمەن جويىلعانى دۇرىس. ونىڭ ورنىنا بانكتەردە ارنايى ماقساتتى شوت بولۋى كەرەك. ادامدار تەك سوعان اۋداراتىنداي. ال الاياقتىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قايىرىمدىلىقتىڭ ءۇشىنشى ءتۇرىن قالدىرۋ كەرەك. ەرىكتىلەردەن جينالعان ۇيىمنىڭ قامقورشىلىق كەڭەسى جوق. بىزگە اشىقتىق پەن ەسەپ بەرۋدىڭ قاراپايىم تالاپتارى قاجەت, مەملەكەت تولىق قاراماعىنا العانشا, تەك وسىنداي تالاپتاردى تۇجىرىمداۋ قاجەت”, – دەدى ول.

“حالىقتىڭ سەنىمىن جوعالتىپ جاتىرمىز”

ءماجىلىس دەپۋتاتى, Dauletten قورىنىڭ نەگىزىن سالۋشى داۋلەت مۇقاەۆ مينيسترلىكتىڭ باستاماسىن تولىق قولدايدى.

«قايىرىمدىلىق قورلارى مەملەكەتتىڭ باقىلاۋىندا بولعانى دۇرىس. سەبەبى “كوز قىستى, بارماق باستى” بولىپ كەتەدى. كەيىنگى جايتتارعا بايلانىستى حالىقتىڭ سەنىمىن جوعالتىپ جاتىرمىز, حالىق بارلىق قورعا كۇمانمەن قارايتىن بولدى. نەگىزى قايىرىمدىلىق قورىن تىركەۋ ءۇشىن ادىلەت مينيسترلىگىنەن رۇقسات الادى. مەنىڭشە, ءارى قاراي دا ولاردىڭ قىزمەتىن تەكسەرۋ وسى مينيسترلىكتىڭ قۇزىرەتىندە بولۋعا تيىس ەدى. بىراق رۇقسات العان سوڭ ءارى قاراي ەشقانداي تەكسەرىس جوق. تەك ءبىر شۋلى ءىس بولعاندا قيمىلدايتىنىمىز وكىنىشتى”, – دەدى مۇقاەۆ.

ول توتەنشە جاعدايدا اقشا جيناعىسى كەلەتىن نەمەسە كومەكتەسكىسى كەلەتىن ەرىكتىلەر رەسمي قورمەن جۇمىس ىستەۋگە تيىس دەپ سانايدى.

“جەكە تۇلعانىڭ شوتىنا اقشا اۋدارعاندى دوعارۋ كەرەك. كومەك كورسەتىپ, اقشا جيناعىسى كەلگەن ادام قايىرىمدىلىق قورىمەن كەلىسىمشارت جاساسىپ, سول قور ارقىلى قولعابىس ەتۋگە ءتيىس”, – دەدى دەپۋتات.

سوزىنشە, شوت تسيفرلانعان, قانشا ءتۇستى, قانشا كەتتى, انىقتاۋ اسا قيىن ەمەس. ەندى وسى بويىنشا زاڭعا وزگەرىس ەنگىزۋ ماقساتىندا جۇمىس توبى قۇرىلادى دەيدى.

قايىرىمدىلىق قورلارىنا ارناپ ونلاين پلاتفورما اشۋ قاجەت

ساياساتتانۋشى زامير قاراجانوۆ زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىپ, كودەكستى قايتا قاراۋ كەرەك دەپ سانايدى.

“بۇل ماسەلە تەك قازاقستاندا ەمەس, گەرمانيادا دا وزەكتى. بۇل سالاداعى الاياقتىق دەرەگىن دالەلدەۋ قيىن, سەبەبى ادامدار اقشانى ءوز ەركىمەن اۋدارادى. ال ادامدار ءوزى بەرىپ تۇرعان كەزدە زاڭدىق نەگىزدە ولاردىڭ كىنالى ەكەنىن كورسەتۋ قيىندىق تۋعىزادى. ءبىر جامانى – قايىرىمدىلىققا اقشا اۋدارعاندارعا تۇبىرتەك سىندى قولحات بەرىلمەيدى. ياعني اقشا قايىرىمدىلىققا, ءدال اتالعان مۇقتاج جانعا بەرىلدى دەپ كورسەتەتىن قاعاز جوق”, – دەدى ول.

زامير قاراجانوۆتىڭ سوزىنشە, ەلدە قايىرىمدىلىق سالاسىن دامىتۋ وتە ماڭىزدى. ول تەك مۇقتاج جاندار ءۇشىن ەمەس, قوعامنىڭ ەمپاتيالىق سەزىمىن ارتتىرۋ ءۇشىن دە كەرەك دەيدى.

“قازاقستاندا قايىرىمدىلىق قورلارى كوبەيىپ كەتتى دەپ ويلاعانىمىزبەن, الەم بويىنشا دا, ورتالىق ازيا اراسىندا دا بۇل سالا بويىنشا تومەن ورىندا تۇرمىز. ءتىپتى تاجىكستان مەن وزبەكستاننان ارتتا قالدىق. حالىقتىڭ 80%-ى مۇسىلمان, ساداقا جاساۋعا بەيىم دەگەنىمىزبەن, تومەن كورسەتكىش بولعانى تاڭعالدىرادى. اتالمىش الاياقتىق جاعدايلارى سەنىم دارەجەسىن ودان بەتەر تۇسىرەدى. ال بىزگە بۇل سالانى جويىپ الماۋ قاجەت, سەبەبى بۇل – حالىق اراسىنداعى قارىم-قاتىناس, ەمپاتيانى ارتتىرۋدىڭ ءبىر جولى. مەملەكەت تەك ۇكىمەتكە تاۋەلدى ەمەس, حالىقتىڭ وتە ماڭىزدى كۇش ەكەنىن تۇسىنگەن ءجون”, – دەدى ساياساتتانۋشى.

الايدا ساراپشى بارلىق قوردى مەملەكەتتىڭ قاراماعىنا بەرىپ, قايىرىمدىلىق جاساعىسى كەلەتىندەر ءۇشىن اقشا جىبەرۋگە ءبىر عانا شوت ۇسىنۋ تيىمسىز دەپ ەسەپتەيدى.

“قايىرىمدىلىق قورىنىڭ نەگىزگى يدەياسى, ويى قوعامدىق ءارى ەرىكتى سيپاتتا بولسا, وسى تۇپكى وي جوعالماعانى ابزال. بارشا ادام ءۇشىن اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتكەن دۇرىس. مەنىڭشە, قايىرىمدىلىق قورلارىنا قاتىستى ونلاين پلاتفورما اشۋ قاجەت. سوندا بارلىق قور تۋرالى تولىق اقپارات, ەسەبى مەن پورتفەلى ۇسىنىلادى. كىمگە كومەستەسەدى, قانشا جانە قايدا جۇمسايدى, ءبارى كورسەتىلىپ تۇرعانى ءجون. تسيفرلاندىرۋ قيىن ەمەس, Kaspi سىندى بانكتەر ينتەگراتسيالاسا, ءار تۇسكەن اۋدارىم وسى پلاتفورمادا ساقتالادى. ادامدار الەۋمەتتىك توپتاعى قانداي ادامعا كومەكتەسكىسى كەلەتىنىن ءوزى تاڭدايدى نەمەسە ارقايسىسىنا تەڭدەي بولىنەتىندەي ەتىپ جىبەرە الادى. سوندا اقشا دىتتەگەن جەرىنە جەتتى دەگەن كەپىلدىك بولادى”, – دەدى ساراپشى.

ەسكە سالساق, بۇعان دەيىن قازاقستانداعى بارلىق قايىرىمدىلىق قورلارى مەملەكەت باقىلاۋىنا الىناتىنى ايتىلدى.