قانداس جاستار قازاقستاندا قالاي وقيدى?

ءماجىلىس دەپۋتاتى قازىبەك يسا قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ, قانداس جاستاردىڭ ءبىلىم الۋ ماسەلەسىنە قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپتى. ءبىز اتالعان دەپۋتاتتىق ساۋالدى قاز قالپىندا وقىرمان نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

قۇرمەتتى اسحات قانات ۇلى!

بۇگىندە شەكارانىڭ ارعى بەتىندەگى  مىڭداعان قاراكوز بالالارىمىز جوعارى ءبىلىم الۋ ءۇشىن اتامەكەنگە قول سوزىپ تۇر. ال قول ۇشىن بەرۋى ءتيىس ءبىزدىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى نە ىستەۋدە?

ۇلتتىق بىرىڭعاي تەست ورتالىعى باسشىلىعى: «قانداستار ۇبت-نى قازاقستانعا كەلىپ تاپسىرۋلارى كەرەك, ونلاين بولمايدى»,  دەپ  وتىر. سوندا مينيسترلىكتىڭ ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعى پاندەميا كەزىندە, شەكارالار شەگەندەۋلى, كەدەندەر كوگەندەۋلى كەزدە الەمدى جايلاپ العان  جامان ىندەتتى كورمەيتىندەي, باسقا پلانەتادا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر ما?

ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعى قانداستاردى بيىل 15 ساۋىردەن 30 ماۋسىمعا دەيىن قابىلدايدى. تەستىلەۋ قۇنى اقىلى – 2242 تەڭگە.

الەمنىڭ كوپ ەلدەرىنىڭ ەسىگى جابىق ەكەندىگىن ەسكەرىپ, پاندەميانىڭ كەلەسى تولقىندارىنىڭ كۇشتىلىگىن بولجاساق, شەكارانىڭ ماۋسىم ايىنا دەيىن اشىلمايتىندىعى ايقىن. ياعني, ءبىز اتامەكەندە ءبىلىم الامىز دەگەن قانداستارىمىزدى وقۋعا قابىلداي الماي قالۋىمىز مۇمكىن.

ال ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ 2020-2030 جىلدارعا ارنالعان سىرتقى ساياسات تۇجىرىمداماسىندا قانداستارعا بارىنشا جان-جاقتى قولداۋ جاساۋ اتاپ كورسەتىلگەن.  شەت ەلدەردەگى قازاق قاۋىمدارى شوعىرلانىپ تۇراتىن جەرلەردە قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىن دامىتۋعا, ولاردىڭ تاريحي وتانىمەن بايلانىسىن ساقتاۋىنا, ونىڭ ىشىندە دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى جانە «وتانداستار» قورى ارقىلى قولداۋ كورسەتۋگە نازار اۋدارىلعان.

شەتەلدەگى قانداستاردى قازاقستانعا شاقىرۋدىڭ بىرەگەي جولى ول – اتامەكەندە تەگىن ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك جاساۋ.

سول سەبەپتى, سوڭعى وتكەن قۇرىلتايدا ەلباسى شەتەلدەگى قازاق بالالارىنىڭ قازاقستاندا ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋعا,  كۆوتانى 2 ەسە كوبەيتىپ, (2%-دان 4%-عا دەيىن), 2 مىڭداي بالاعا جەتكىزۋگە تاپسىرما بەرگەن ەدى.

الايدا بۇل گرانتتار ەشقاشان تولىق يگەرىلگەن ەمەس.

باستى سەبەپتىڭ ءبىرى – قانداس تالاپكەرلەردىڭ ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدى تاپسىرا الماۋى. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ «دايىندىق بولىمدەرىندەگى» 9 اي دايىندالۋى, ولاردىڭ 11 جىلدىق قازاقستاندىق مەكتەپ باعدارلاماسىن يگەرۋىنە جەتكىلىكسىز.

مىسالى 2020 جىلى 2022 قانداسىمىز قازاقستانعا وقۋعا تالاپتانىپ, تەك  930 ۇمىتكەر عانا وقۋعا مۇمكىندىك الدى. ەندى ولاردىڭ ءوزىنىڭ بۇل وقۋلارىن جالعاستىرۋى  قيىن بولىپ تۇر…

جوعارىدا ايتىلعان ءتۇرلى كەدەرگىلەر مەن پروبلەمالار قانداستاردىڭ وقۋعا ءتۇسۋ مۇمكىندىگىن شەكتەپ تۇر. نەگە ءبىز قازاق ەلىندە  وقۋعا نيەت بىلدىرگەن بارلىق قازاق جاستارىن تۇگەل قابىلداپ المايمىز?!.

شەتەلدەن كەلىپ وقيتىن قازاقتىڭ بالالارى – كەيىنگى كوشتىڭ الدىڭعى تىزگىنى. ول ەلىمىزدە جۇمىسقا ورنالاسىپ, ورىن تىرەپ, قازىعىن مىقتاپ قاداسا, سوڭىندا قالعان اتا-انا, باۋىر-تۋىس, ەل-جۇرتىن وزدەرى-اق اكەلىپ, قونىستاندىرىپ, ورنالاستىرادى. كوش جالعاسادى, جاندانادى.

كەزىندە قازاقستانعا وقۋعا كەلگەن بالالارىنىڭ ارتىنان وتباسىلارى دا ەرىپ كەلگەندەرى وتە كوپ

مىسالى, ەلىمىزگە 2 مىڭ بالا كەلەتىن بولسا, ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ اعايىن-تۋىستارىن ايتپاعاندا, وتباسىندا كەمىندە 5 ادامنان بار دەپ ساناعاندا, بۇل 10 مىڭعا جۋىق قانداسىمىزدىڭ الدىنان اتامەكەنگە اق جول اشىلۋى.

شەتتە قالعان باۋىرلارىمىز شەكارادان وتە الماي,  اڭساپ جۇرگەن اتاجۇرتقا جەتە الماي وتىرعاندا, ءبىز جەكە مۇددەلەردىڭ جەتەگىندە كەتپەي, نەگە مەملەكەتتىك تۇرعىدا قايرات كورسەتپەيمىز?

مىسالى, ءدال بۇگىندە حالىق سانى بىزدەن ون ەسەدەي ارتىق رەسەي تمد ەلدەرىنە بولىنەتىن گرانت سانىن 2024 جىلى 30 مىڭعا دەيىن  كوتەرۋدە. نەگىزى, بۇل گرانتتار «تمد ەلدەرى بويىنشا» دەپ اتالعانىمەن, جىلدا كورىپ وتىرعانىمىزداي, ونىڭ  بارلىعى  دەرلىك قازاقستانعا ارنالعان.

ال ءبىز وقۋعا كەلەتىندەردى ايتپاعاندا, وقۋىن جالعاستىرايىن دەگەن ءوز باۋىرلارىمىزدى, بار بولعانى 930 بالامىزدى قولدان جاسالعان كەدەرگىلەرمەن كەۋدەلەرىنەن كەرى يتەرۋدەمىز.

وسىنداي قانداستارعا دەگەن قارسى ساياساتتىڭ كەسىرىنەن شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ كوشىپ كەلۋ كۆوتاسى 100 مىڭنان 100 ەسەگە دەيىن ازايىپ, انتيرەكوردتىق جاعدايعا جەتكەنىن وتكەن جولعى ۇكىمەتكە جاسالعان دەپۋتاتتىق ساۋالدا ايتىپ, دابىل قاققان بولاتىنبىز.

شەكارانىڭ جابىق ەكەنىن بىلە تۇرا ارجاعىندا قالعان قانداستارىمىزدى وقۋعا قابىلداۋدى قولدان قيىنداتىپ, قازاقستانعا  كەلىپ تەست تاپسىرۋ كەرەك دەگەن تالاپتى قالاي تۇسىنەمىز? بۇنى ۇلى جازۋشى تولستويدىڭ ايگىلى مىسالىنداعى تۇلكىنىڭ تىرنانى قوناققا شاقىرىپ الىپ, ىشە المايتىن ىدىسقا اس قۇيىپ بەرۋىنەن دە اسقان مازاق دەۋگە بولادى…

ءبىزدىڭ تۇسىنبەي وتىرعانىمىز, 2020 جىلى وسى مىڭعا جۋىق قانداسىمىزدىڭ دايىندىق كۋرستاردا وقۋىنا مەملەكەتتەن كوپ قارجى ءبولىندى. ال ەندى سول بالالار ۇبت تاپسىرىپ وقۋعا ءتۇسۋى كەرەك. بارلىعى  شەت مەملەكەتتەردە تۇراتىن ولار  پاندەميا توسقاۋىلىندا قازاقستانعا قالاي كەلەدى? سوندا مەملەكەت قارجى ءبولىپ, وقىتىپ الىپ, ولاردى جارتى جولدا تاستاپ كەتە بەرە مە? مەملەكەتتىڭ قىرۋار قارجىسى قايدا قالادى?

كورشى ەل قىتايدا بولىپ جاتقان بارىمىزگە بەلگىلى ساياسي قاتاڭ قىسىم سالدارىنان 2019 جىلى 50-گە جۋىق قانا بالا وقۋعا  كەلە الدى. بۇگىندە 300-دەن استام بالا كەلۋى ىقتيمال بولىپ تۇر. ولار قىتايدان شەكارا اسىپ جەتە العان جاعدايدا دا, ءبىزدىڭ ۇكىمەت قۇشاق جايىپ قارسى الا قويا ما?…

پاندەميا كەزىندە بارلىق ەلدەردە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەندەپ كەتتى. وسىنى دا ەسكەرۋ كەرەك. ويتكەنى قازىرگى ۋاقىتتا ءبىر مەملەكەتتەن ەكىنشى مەملەكەتكە بارىپ كەلۋى وڭاي ەمەس, ارنايى رۇقسات الۋ كەرەك, پتسر تەست تاپسىرۋ كەرەك, قاراجات شىعىنى كوپ.

بىلتىر 2020 جىلى پاندەميانىڭ ەڭ قيىن كەزەڭىندە قانداس تالاپكەرلەردىڭ تالابىن قولداپ, ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدى تەگىن تۇردە ونلاين فورماتتا وتكىزىپ, 1 مىڭعا جۋىق قانداسىمىزدى مەملەكەتتىك گرانتپەن وقۋعا قابىلدادىق. بۇل ەندى وڭ تاجىريبەنىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتەدى. ەندى نەگە سول بىلتىرعى تاجىريبەمەن ۇبت-نى ونلاين قابىلداماسقا?!

بيىلعى جىلى جاسالعان تەستىلەۋ تالاپتارى مەن ەرەجەلەرىنە جاقسى وزگەرىستەر ەڭگىزىلگەنى راس. بىراق تەستىلەۋ جەكە وقۋ ورتالىعىندا تاپسىرىلۋدا. ول تەستىلەۋ ورتالىعىنىڭ مەكەمەسى مە, قوجايىنى كىم ەكەنى بەلگىسىز? (بۇل – بۇكىل قازاقستاندا ۇبت وتكىزىپ, تابىس تاۋىپ وتىرعان ۇيىم). سوندا قانداس باۋىرلارىمىزدىڭ تاعدىرى ءبىر كوممەرتسيالىق ۇيىمنىڭ شەشىمىنە تاۋەلدى بولىپ وتىر ما?

شەتەلدەردەن كەلگەن قازاق بالالارىن وقىتۋ ءۇشىن دايارلىق بولiمدەرiن ەلىمىزدەگى ءاربىر جوو جانىنان كوپتەپ اشۋ كەرەك. كۆوتا سانىن ارتتىرا وتىرىپ, جاتاقحانا, ستيپەنديامەن مىندەتتى تۇردە قامتىلۋى ءتيىس. اسىرەسە مۇنداي دايارلاۋ كۋرستارىن سولتۇستىك وڭىرلەردە كوپ اشۋ قاجەت. كەيىن دە سول بالالاردىڭ سول جاقتا قالىپ قويۋلارىنا جاعداي جاسالۋ كەرەك. بۇل «سەرپىن» باعدارلاماسىنا قوسىمشا سەرپىن بەرەتىنى انىق.

شەتەلدەگى قانداس ستۋدەنتتەردى گرانت كۇيىندە دە,  اقىلى وقۋ تۇرىندە ەلىمىزدەگى سول دەڭگەيلەس وقۋ ورىندارىنا  اۋىستىرىپ الۋ جولدارىن ىزدەۋ كەرەك. ويتكەنى كوپ وتباسىلار قازاقستانعا كەلەيىن دەسە, وقىپ جاتقان بالالارىنان شىعا الماي بايلانىپ وتىر.

شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىنىڭ بالالارىن قازىرگى پاندەميا جاعدايىنا بايلانىستى ونلاين قابىلداپ, ونلاين  وقىتا بەرۋدى دە جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. بۇل شاقىرتۋ جىبەرۋ  پاسپورت دايارلاپ, ۆيزا الۋ, جول شىعىندارى سياقتى قۇجاتتىق ماسەلەلەرىن رەتتەۋدى دە ۋاقىتشا شەشەدى, ءارى اتا-انا, جاقىندارىنىڭ قاسىندا ءجۇرىپ-اق قازاقستاننان ءبىلىم الۋدى جالعاستىرا بەرەدى.

شەتەلدەردىڭ وزىنە بارىپ (رەسەي, موڭعوليا, وزبەكستان), سول جاقتاعى قازاق مادەني ۇيىمدارىنىڭ, ەلشىلىكتىڭ كومەگىمەن قازاقتىڭ بالالارىن سول جەردە ىرىكتەپ, قابىلداپ, قازاقستانداعى جوو-نىڭ دايارلىق كۋرستارىنا بىردەن دايىنداپ اكەلۋدى جولعا قويۋ  كەرەك.

وسى ماسەلەلەردىڭ بارلىعىن ەسكەرىپ, شەكارا اشىلماعان جاعدايدا, ۇبت تاپسىرۋدىڭ ۇتىمدى جولدارىن ۇسىنامىز:

1. قانداستار ءۇشىن ۇبت تالاپتارىن  جەڭىلدەتۋ كەرەك. (مىسالى, بولون پروتسەسى ارقىلى شەتەل ازاماتتارى قازاقستانعا وقۋعا تۇسكەندە جەڭىل فورماتتا ەكى ەمتيحان تاپسىرادى: موتيۆاتسيالىق حات جانە سۇحباتاسۋ);

2. قانداستار تۇرىپ جاتقان مەملەكەتتەرگە بارىپ قابىلداۋ قاجەت;

3. ەلشىلىكتەردىڭ عيماراتارىندا ۇيىمداستىرۋ;

4. 2020 جىلعى تاجىريبەنى پايدالانىپ, ونلاين قابىلداۋ.

5. شەتەلدەردەن كەلگەن قازاق بالالارىن وقىتۋ ءۇشىن  دايارلىق بولiمدەرiن ەلىمىزدەگى ءاربىر جوو جانىنان كوپتەپ اشۋ كەرەك. اسىرەسە, مۇنداي دايارلاۋ كۋرستارىن سولتۇستىك وڭىرلەردە كوپ اشۋ قاجەت.

6. شەتەلدەگى قانداس ستۋدەنتتەردى گرانت كۇيىندە دە,  اقىلى وقۋ تۇرىندە ەلىمىزدەگى سول دەڭگەيلەس وقۋ ورىندارىنا  اۋىستىرىپ الۋ جولدارىن ىزدەۋ كەرەك.

قۇرمەتپەن, «اق جول» فراكتسياسى دەپۋتاتتارى7

قازىبەك يسا

Abai.kz