قارىزعا تاماقتانۋ, قارىزعا ازىق-ت ۇلىك الۋ, ءتىپتى قارىزعا شەتەلگە ساياحاتقا شىعۋ قاتتى بەلەڭ الدى – ساراپشى

فوتو: اشىق دەرەككوز

قارجى ينستيتۋتتارى «بىزدە قارىز پروبلەماسى جوق» دەيدى. ولار بۇل پىكىردى ىشكى جالپى ونىمدەگى ء(ىجو) نەسيە قارىزى ۇلەسىمەن دايەكتەگىسى كەلەدى. شىن مانىندە بىزدە قارىز ماسەلەسى بار. بار بولعاندا قانداي, كەيبىر سەگمەنتتە ول شەكتەن شىعىپ كەتكەن, دەيدى قارجى مامانى عالىم قۇسايىنوۆ ەگەمەن گازەتىنە بەرگەن سۇقباتىندا, دەپ حابارلايدى qandastar.kz Caravan.kz مەديا پورتالىنا سىلتەمە جاساپ

تۇ­تىنۋشىلىق نەسيەنىڭ كوبى وتاندىق ءون­دىرىستى ەمەس, يم­پورتتى ىنتالاندىرادى. ءبولىپ تولەۋ سەگ­مەنتى مەن ماركەتپلەيس الاڭ­دارى جەتكى­لىكتى رەتتەلمەگەن. قارىز اۋىرت­پالىعىن نەسيە پايىزىن تومەندەتۋ ار­قى­لى جەڭە المايمىز. ينفلياتسياعا قارسى شە­شىمدەردە وسى ماسەلەلەردى نارىقتىق جۇيە­مەن رەتتەۋ جاعى كەمشىن.

بىزدە تەك كولىكتى عانا ەمەس, دارەتحانا قاعازىن دا ءبولىپ تولەۋمەن ساتىپ الۋعا بولادى. قارىزعا تاماقتانۋ, قارىزعا ازىق-ت ۇلىك الۋ, ءتىپتى قارىزعا شەتەلگە ساياحاتقا شىعۋ قاتتى بەلەڭ الدى. بۇل زەرتتەلمەگەن تاقىرىپ بولعاندىقتان, حالىق ونى پايىزسىز بەرىلگەن دۇنيە دەپ قابىلدايدى. بانكتىڭ پايىزدىق مارجاسى تاۋار باعاسىنا بەكىتىلگەنىنە ەشكىم نازار اۋدارمايدى. ەگەر بۇل ۇكىمەت پەن ۇلت­تىق بانك تاراپىنان زەردەلەنبەسە, بانك­تەر مەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ سەگمەنتىنىڭ مونوپولياسى ەشكىمگە ىرىق بەرمەي كەتۋى بەك مۇمكىن.

مىسالى, جىل سايىنعى ءبولىپ تولەۋ جوسپارى بويىنشا 15% كولەمىندەگى تاۋار قۇنىنا كەشبەك بانككە 30% نەمەسە ودان دا كوپ ءتيىمدى پايىزدىق مولشەرلەمەنى سىيلايدى. ال ەگەر كليەنت ءبولىپ تولەۋدى كەستەدەن كەشىكتىرسە, وندا ستاندارتتى پايىزدىق مولشەرلەمە قوسىلادى, ءبولىپ تولەۋ نەسيەگە اۋىستىرىلادى جانە ءتيىمدى مولشەرلەمە 50%-دان اسىپ كەتەدى.

قارىزىن وتەۋ مۇمكىندىگى شەكتەلىپ قالعان ادامدارعا مەملەكەت كومەك كورسەتتى. بىراق ول نەسيە سەگمەنتىندەگى جاعدايدى ءتۇ­بەگەيلى ساۋىقتىرا المادى. ءتىپتى كەيىنگى كەزدە ءجيى ايتىلا باستاعان قارىز بەرۋدى شەك­تەۋ تۋرالى ۇسىنىستىڭ ءوزى ميكروقارجى ۇيىم­دارى مەن لومباردتاردىڭ كوبەيىپ كەتۋىنە جول اشقانىن كورىپ ءجۇرمىز. ءبىزدىڭ ەلدەگى نا­رىقتىڭ تابيعاتى ەشبىر ەلگە ۇقسا­مايدى. نەسيە پايىزى تىم كوپ, ەل ءىشى­نەن شىققان ينۆەستورلار ەكونوميكانى قارجى­لاندىرۋعا ق ۇلىقسىز.

قارجى سەگمەنتىنىڭ وكىلى رەتىندە حالىق­تىڭ بانك الدىنداعى قارىزىن ءىجو ۇلەسىمەن سالىستىرىپ قاراۋ دۇرىس ەمەس دەگەن پىكىردى قولدايمىن. ءىجو – حالىق تابىسىنىڭ جاھاندىق دەڭگەيمەن سالىستىرعانداعى كورسەتكىشى. ول شيكىزات كوزدەرىنەن الىنعان تابىسقا نەگىزدەلگەن جانە ەڭ الدىمەن ورتاق تابىسقا باسىمدىق بەرىلەدى. دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرعاندا ءبىزدىڭ ءىجو قۇرى­لىمىنداعى جالاقىنىڭ ۇلەسى وتە از, ال نەسيەلەردى وتەۋ مۇمكىندىگى جالاقى دەڭگەيى­مەن انىقتالماي ما?

دامىعان ەلدەردەگى نەسيەنىڭ ۇلەسىندە ۇزاق مەرزىمگە بەرىلەتىن يپوتەكا مەن اۆتونەسيە باسىم. ال بىزدە تۇتىنۋ نەسيەلەرىنىڭ ۇلەسى باسىم. ونىڭ وتەۋ مەرزىمى دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرعاندا قىسقا. يپوتەكا مەر­زىمى – 20 جىل, تۇتىنۋشىلىق نەسيە – 3 جىل. اي سايىنعى تولەمگە تۇسەتىن جۇكتەمە بىزدە 7 ەسەگە دەيىن كوپ. حالىق تابىسى نەسيە شارتىندا كورسەتىلگەن مىندەتتەمەلەردى وتەۋگە جەتپەيدى. نەسيە قاراجاتىنىڭ وتە ۇلكەن بولىگى يمپورتتىق تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى ساتىپ الۋعا جۇمسالادى, وسىلايشا ۆاليۋتا باعامىنا قىسىم جاسالادى. بۇل ينفلياتسياعا اسەر ەتەدى, ويتكەنى تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى يمپورتتىڭ قۇنىن ارتتىرادى, دەمەك ينفلياتسياعا اكەلەدى.

تۇپتەپ كەلگەندە, قارىز اۋىرتپالىعىنىڭ نەگىزگى سەبەبى – نەسيە پايىزىنىڭ جوعا­رى ەكەنىندە عانا ەمەس, حالىق كىرىسىنىڭ ءتو­مەن­دى­گىندە, ينفلياتسيادا جانە باسە­كەلەستىكتىڭ جوقتىعىندا. كەيىنگى جىل­دارى ينفلياتسيا حالىقتىڭ تابىسىن قۇنسىز­داندىرىپ ءجى­بەردى. تابىس وسكەنىمەن, تابىس تەڭسىزدىگى قوسا ءوستى. ينفلياتسيا دەڭگەيىنە جەڭىلدەتىلگەن يپوتەكالىق باعدارلامالار, بجزق قارجى­سى­نىڭ يپوتەكا نارىعىنا جىبەرىلۋى, جەڭىل­دەتىلگەن اۆتونەسيە, قارىزدىڭ كەشىرىلۋى سياقتى مەملەكەتتىك باستامالار دا اسەر ەتتى. پروبلەمالىق قارىزدىڭ مەملەكەت ەسەبىنەن وتەلۋىن دە نارىق زاڭى دەپ ايتا المايمىز. كەز كەلگەن وتەلمەگەن نەسيە نەسيەسىن مەزگىلىندە تولەپ جۇرگەن قارىز الۋشىنىڭ ەسەبىنەن وتەلەدى. مۇنىڭ ءبارى سايىپ كەلگەندە نەسيە پايىزىنا, قارىزعا قىزمەت كورسەتۋ قۇنىنا اسەر ەتەدى.

ۇكىمەت پەن ۇب قارىز اۋىرتپالىعىن پوپۋليستىك شەشىمدەرمەن جويا المايدى. بۇل – بىرنەشە جىلدارعا سوزىلاتىن وتە كۇردەلى ترانسفورماتسيا. مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قاراستىرىلىپ جاتقان رەفورمالار الداعى 2-3 جىلدا ناتيجە بەرسە, سونىڭ ءوزى ۇلكەن ولجا.