قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ عالىمدارى تاجىريبە الماستى

الەمدەگى ءىرى ەكولوگيالىق اپاتقا ۇشىراعان ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاعان تابانى 6 ملن گەكتارعا تەڭ. سونىڭ 2,8 ميلليونى ەلىمىزگە تيەسىلى.

قازىر قازاقستان مەن وزبەكستان تەڭىز ۇلتانىن جاسىل جەلەككە اينالدىرۋ ءىسىن قارقىندى جۇرگىزىپ جاتىر. بۇل ىسكە ورمان شارۋاشىلىعى ماماندارى مەن جەتەكشى عالىمدار تارتىلعان. تاياۋدا ولار ارال اتىرابىندا باس قوسىپ, تاجىريبە الماستى. فوسفورلى گيپس ءادىسىن قولدانۋ تيىمسىزدىگى مەن اۆياتسيانىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانۋ بويىنشا تىڭ ۇسىنىستاردى زەردەلەدى. بۇل — ارالدىڭ قاراقالپاقستان اۋماعىنداعى بولىگى. مىڭداعان گەكتار اۋماقتا ءبىر كەزدەرى كەمە قاتىناپ, جەرگىلىكتى بالىقشىلار كاسىپ قىلعان. ال قازىر مۇنداعى سىلتىدەي تىنعان تىنىشتىقتى تەك ۇزدىكسىز سوققان جەل بۇزىپ تۇر.

ەكولوگيالىق احۋالدى جاقسارتۋ ماقساتىندا وزبەكستان ۇكىمەتى قاراشا-ناۋرىز ايلارى ارالىعىندا كوشەت ەگۋ, تۇقىم سەبۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. جەرگىلىكتى كليماتتىق ەرەكشەلىكتەرگە ساي, بۇل ءىس قازاقستانعا قاراعاندا بىرەر اپتا ەرتە باستالادى. مارحاباي نۇرمانوۆ, قاراقالپاقستان رەسپۋبليكاسى ەكولوگيا جانە ارالدى دامىتۋ بويىنشا حاتشىلىق باسشىسى: — ءوزىمىزدىڭ ەسەبىمىز بويىنشا ءساۋىردىڭ 10-نا دەيىن 300 مىڭ گەكتارعا ەگۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. تەحنيكامەن, ۇشاقپەن جانە دەلتاپلانمەن ەگۋ جۇيەسى جولعا قويىلعان. تۇقىمدار جەرگىلىكتى بەرىلىپ جاتىر. حالىققا ناقتى اقشا بەرىپ, جيناپ الدىق.

سونى ارالدىڭ ۇلتانىنا شاشىپ جاتىرمىز. تەڭىز ۇلتانىنا سەكسەۋىل ەگۋ قازاقستان جاقتا دا قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. تاۋەلسىزدىك العالى 900 مىڭ گەكتاردان استام جەرگە تۇقىم سەبىلىپ, كوشەت ەگىلگەن. وسىدان 13 جىل بۇرىن 1 ملن كوشەت ازىرلەيتىن تۇقىمباق سالىنسا, قازىر تاعى ءبىرىنىڭ قۇرىلىسى قولعا الىنعان. ونىڭ اۋماعى 33 گەكتاردان اسادى. جالپى ەكى ەل ماماندارىنىڭ ورمان ءوسىرۋ تەحنولوگياسى ۇقساس. ال سەكسەۋىل مەن قاراباراق شولگە ەڭ ءتوزىمدى وسىمدىك. تەڭىز تابانىنداعى ميكروكليماتتى جاقسارتادى. كەيىن اۋىل شارۋاشىلىعى ءۇشىن جايلى اۋماق قالىپتاسۋى مۇمكىن. بۇل ىستە بارىنشا وڭتايلى ءارى قاراجاتتى از تالاپ ەتەتىن ادىستەر قولدانىلىپ كەلەدى.

«ال كەي ساراپشىلار ۇسىنىپ وتىرعان فوسفورلى گيپستى پايدالانۋ ءتيىمسىز», — دەيدى ەكى ەل ورمانشىلارى. زينوۆي نوۆيتسكي, اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى: — ءبىز فوسفورلى گيپس ءادىسىن قولدانبايمىز. وعان قاجەتتىلىك جوق دەپ ويلايمىن. ماسەلەن بيىل ءبىز 100 مىڭ گەكتار جەرگە وسىمدىك ەكسەك, ونىڭ اربىرىنە قانشاما قارجى جۇمسالار ەدى. بۇل دۇرىس ەمەس. مۇنداي ءادىستى تەك شاعىن عىلىمي تاجىريبەگە قولدانۋعا بولادى. ءبىز كەرىسىنشە شىعىندى ازايتۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك.

ايتا كەتەيىك, قازاقستان ۇكىمەتى ارال اتىرابىندا سەكسەۋىل ەگىلگەن اۋماقتى كوپ ۇزاماي 1,5 ملن گەكتاردان اسىرۋعا نيەتتى. ول ءۇشىن تەڭىز ايماعىنداعى ورمان شارۋاشىلىعىنا قوماقتى قارجى ءبولۋ قاراستىرىلىپ وتىر. قازىردىڭ وزىندە بۇعان دونورلىق مەكەمەلەر قولداۋ كورسەتۋگە دايىن.