«Qazaqstan shıkizattyq táýeldilikten birtindep arylyp, óńdeýshi sektordy kúsheıtýge bet burdy»: Toqaev basqarǵan alty jylda ne ózgerdi

Foto: Aqorda

Búgin Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń prezıdenttik qyzmetke kiriskenine týra alty jyl tolyp otyr. 2019 jyly Prezıdent bolyp saılanǵannan beri onyń saıası jolynda birneshe kedergi paıda boldy. Sebebi buǵan deıin elde «qos bılik» uǵymy qyzý talqyǵa túsken edi. Keıbir saıasattanýshylar Prezıdenttiń naǵyz bılikti óz qolyna alǵan kezeńin «Qańtar» oqıǵasymen baılanystyrady. Dese de Prezıdent Toqaev áli de saıası reformalar júrgizip kele jatqanyn jáne júrgize berýge yntaly ekenin jıi aıtady.Onyń prezıdenttik merzimi jalpy 10 jyl bolady dep eseptesek, dál qazir sol joldyń ortasynan da asyp baramyz. Bul – Qazaqstan qoǵamy úlken tarıhı oqıǵa. Tarıhı kezeńde ómir súrip jatqanymyzdy biri sezinse, keıbiri sezinbeýi múmkin. Biraq bir aqıqaty sol, sanaýly jyldar ishinde aýyz toltyryp aıtarlyqtaı ózgerister bolyp jatyr. Tek keıbir ózgeristerdiń bizge sál keshigip kelgeni bolmasa… Sondyqtan 6 jyl ýaqyt ishinde qandaı nátıjege qol jetkizdik, qaı salada naqty ósim bar degen suraqtarǵa osy maqalada ekonomıst, qarjy sarapshysy Aıbar Oljaımen birge jaýap izdep kóremiz, dep jazady qandastar.kz sn.kz-ke silteme jasap.

Ekonomıkanyń jalpy kórinisi 

Jaqynda Úkimet basshysy Oljas Bektenov osy 6 jyl ishinde jasalǵan isterge sholý jasap, «Ilgerileýge bastaǵan alty jyl: Qazaqstan ornyqty damý jolynda» dep atalatyn maqalasyn jarııalady.  Maqalada kóbine ekonomıkalyq sektordaǵy jetistikterdi taldap, sonyń ishinde naqty kórsetkishterge toqtaldy. Premer-mınıstr Oljas Bektenovtyń aıtýynsha, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev el tizginin qolyna alǵan alty jyl ishinde aýqymdy jumystar atqarylyp, mańyzdy jetistikterge qol jetkizdik.

Sebebi resmı derekterge súıensek, 2024 jyldyń sońynda JIО́ 288 mıllıard dollardy qurady, al jan basyna shaqqandaǵy JIО́ 14 myń dollardan asty. Qazaqstan tabysy joǵary elder tobyna jaqyndady. 2019-2024 jyldary aralyǵynda óńdeý ónerkásibinde óndiris kólemi 31,4%-ǵa, qurylysta 96,3%-ǵa ósti. О́ńdeýshi kásiporyndar óz úlesi boıynsha óndirýshi sektormen teńesti. Úkimet basshysy jazǵan maqalada dál osy ıfrlar naqty kórsetilgen.

Tek 2024 jyldyń ózinde óńdeý ónerkásibinde jalpy quny 1,3 trıllıon teńge bolatyn 180 ınvestıııalyq joba iske asyryldy. Alty jyl ishinde mashına jasaý sektoryndaǵy óndiris úsh ese ósip, ónerkásiptik óndiristiń jyldyq ortasha ósimi 20,3%-dy qurady.

– Qasym-Jomart Toqaevtyń ár jylynda Qazaqstan ekonomıkasy ortasha eseppen 18,11 mıllıard dollarǵa ósip otyrǵan, – deıdi sarapshy A. Oljaı.

Ekonomıstiń sózinshe, eger osy dınamıka saqtalsa, 2029 jyly Qazaqstannyń JIО́ kólemi 378,55 mıllıard dollarǵa jetýi múmkin.

– Al qazirgi jaǵdaıǵa kóz júgirtsek, 2018 jyly 179,3 mıllıard dollar bolǵan ishki jalpy ónim 2024 jyly 288 mıllıard dollarǵa ulǵaıdy. 2027 jyldary Qazaqstan tabysy joǵary memleketter qataryna kirýi tıis, – deıdi ekonomıst Aıbar Oljaı. Bul úshin ekonomıkadaǵy ósim qarqynyn turaqty saqtap, jańa ınvestıııalardy kóbirek tartý qajet, – deıdi ol.

О́ńdeý ónerkásibi men qurylys

Taǵy da statıstıkalyq derekterge toqtalaıyq. 2019-2024 jyldar aralyǵynda óńdeý ónerkásibiniń óndiris kólemi 31,4%-ǵa, al qurylys salasy 96,3%-ǵa ósti. Bul – óńdeý ónerkásibi men qurylys salalaryndaǵy jaqsy kórsetkish. О́ıtkeni qarqyndy ınvestıııalyq jobalar óz jemisin berse, atalmysh saladaǵy jetistik te molaıa túspek.

– Tek 2024 jyldyń ózinde óńdeý ónerkásibinde jalpy quny 1,3 trıllıon teńge bolatyn 180 ınvestıııalyq joba iske asyryldy. Osy jobalardyń arqasynda bul sektordaǵy ósim sońǵy onjyldyqtaǵy eń joǵary deńgeıge – shamamen 6%-ǵa jetti, – deıdi sarapshy A. Oljaı.

Mashına jasaý men munaı-gaz hımııasy

– Alty jyl ishinde mashına jasaý sektoryndaǵy óndiris úsh ese ósse, ónerkásiptik óndiristiń jyldyq ortasha ósimi 20,3%-dy qurady, – deıdi ekonomıst Aıbar Oljaı.

Bul sektor el ekonomıkasynyń ártaraptandyrylýyna jáne jańa jumys oryndarynyń ashylýyna yqpal etip otyr. Sonymen qatar, Qazaqstan munaı-gaz hımııasy óndirisin damyta bastady.

– Qazaqstan polımerler, kompozıttik materıaldar men hımııalyq reagentter óndiretin elder qataryna qosyldy. Atyraýdaǵy KPI zaýyty polıpropılenniń iri óndirýshisine aınaldy, – deıdi sarapshy A. Oljaı.

Bul – Qazaqstannyń shıkizattyq táýeldilikten birtindep arylyp, óńdeýshi sektordy kúsheıtýge bet burǵanynyń aıqyn belgisi.

Aýyl sharýashylyǵy jáne azyq-túlik qaýipsizdigi

Premer-mınıstr Oljas Bektenov aýyl sharýashylyǵyn damytý maqsatynda alty jyl ishinde 2,5 trıllıon teńge sýbsıdııa bólinip, aýyl sharýashylyǵy jalpy óniminiń kólemi 1,8 esege ósip, 8,3 trıllıon teńgege jetkenin aıtady. Agroónerkásip kesheninde eńbek ónimdiligi eki ese artyp, 4,2 mıllıon teńgege deıin ulǵaıdy.

Memlekettik satyp alýda qazaqstandyq óndirýshilerdi qoldaý sharalary keńeıtildi. 2025 jyly «Báıterek» holdıngi arqyly 8 trıllıon teńge ınvestıııa tartý josparlanyp, 2027 jylǵa qaraı bul soma 10 trıllıon teńgege jetedi. Alty jyl ishinde ekonomıkaǵa 130 mıllıard dollar tikeleı sheteldik ınvestıııa quıyldy.

Sońǵy alty jylda agroónerkásip keshenin sýbsıdııalaýǵa 2,5 trıllıon teńge bólindi.

– Bul aýyl sharýashylyǵy jalpy óniminiń 1,8 esege, ıaǵnı 8,3 trıllıon teńgege deıin ósýine yqpal etti, – deıdi ekonomıst Aıbar Oljaı.

Aýyl sharýashylyǵynda eńbek ónimdiligi de artty. Sońǵy bes jyl ishinde saladaǵy eńbek ónimdiligi eki ese ósip, bir jumyskerge shaqqanda 4,2 mıllıon teńgege jetti.

– Azyq-túlik óndirisiniń kólemi 2,1 ese ulǵaıdy. Bul ishki naryqty otandyq ónimmen qamtýǵa ǵana emes, aýyl sharýashylyǵy ónimderin eksporttaýǵa da múmkindik beredi, – deıdi sarapshy A. Oljaı.

Sheteldik ınvestıııalar men eksport

– Sońǵy alty jyl ishinde ekonomıkaǵa 130 mıllıard dollar tikeleı sheteldik ınvestıııalar tartyldy, – deıdi ekonomıst Aıbar Oljaı.

Qazaqstanǵa quıylǵan ınvestıııanyń basym bóligi óńdeý ónerkásibine baǵyttalyp otyr.

– Onyń kólemi 72,7 mıllıard dollarǵa jetti. BUU Qazaqstandy teńizge shyǵa almaıtyn elder arasynda iri TShI kólemin alýshy retinde ekinshi orynǵa shyǵardy, – deıdi sarapshy A. Oljaı.

Eksporttyq kórsetkishter de aıtarlyqtaı jaqsardy.

– Sońǵy alty jylda syrtqy saýda aınalymy bir jarym esege, 94,8 mıllıard dollardan 141,4 mıllıard dollarǵa deıin ósse, eksport kólemi 61,1 mıllıard dollardan 81,6 mıllıard dollarǵa jetti, – deıdi ekonomıst Aıbar Oljaı.

Osyǵan qosa, shıkizattyq emes eksporttyń úlesi artyp keledi.

– О́ńdelgen taýarlar eksporty 28,8 mıllıard dollarǵa jetti. Bul 2018 jylǵy kórsetkishten shamamen eki ese joǵary, – deıdi makroekonomıka sarapshysy A. Oljaı.

Eger osy baǵyt saqtalsa, Qazaqstan álemdik naryqqa shıkizat qana emes, daıyn ónim eksporttaıtyn el retinde shyǵa alady.

Demografııalyq ózgerister men ekonomıkanyń bolashaǵy

– Qazir bizdegi halyq sany 20 286 084 adam. Orta eseppen bir jylda 380 myń adamǵa kóbeıip otyrmyz. Sonda 2029 jyly Qazaqstan halqynyń sany 22 180 000 adam bolýy tıis, – deıdi ekonomıst Aıbar Oljaı.

Osy ósimdi esepke alsaq, 2029 jylǵa qaraı jan basyna shaqqandaǵy JIО́ 17,5 myń dollardy quraıdy.

– Demek, elimiz 10 jyldyń ishinde keminde eki esege qýatty bola túspek, – deıdi qarjyger A. Oljaı.

Al Prezıdenttiń «Ańsaǵan sábı» arnaýly baǵdarlamasynyń arqasynda, bala súıe almaǵan otbasynda 2021 jyldan beri 9 myńnan astam sábı dúnıege keldi.

Infraqurylymdy jańǵyrtý

Úkimet basshysy baıandap, tereńnen tarqatqan taqyryptardyń biri –ınfraqurylymdy jańǵyrtý máselesi. Onyń sózinshe, Energetıka jáne kommýnaldyq salalardaǵy daǵdarysty eńserý baǵytynda ınfraqurylymdyq jelilerdi jańǵyrtý jumystary júrgizildi. Sonymen qatar jylý kózderiniń ortasha tozý deńgeıi 71%-dan 61%-ǵa deıin tómendetildi. Qazir memlekettik baǵdarlamalar aıasynda 86 myń shaqyrym ınjenerlik jeli jańǵyrtylyp jatyr.

Qurylys salasy qarqyndy damyp, 2019-2024 jyldary aralyǵynda 97,8 mıllıon sharshy metr turǵyn úı paıdalanýǵa berildi. Bul qazaqstandyq myńdaǵan otbasynyń turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartýǵa septigin tıgizdi.

– Bıyl Dostyq – Moıynty temirjol ýchaskesiniń ekinshi jelisiniń qurylysy aıaqtalady, bul ótkizý qabiletin 12 jup poıyzdan 60 jup poıyzǵa deıin arttyrady. Sondaı-aq Almaty beketin aınalyp ótetin temirjol jelisi de Almaty torabynyń júktemesin 40%-ǵa jeńildetedi», – Premer-mınıstr Oljas Bektenov.

Shynymen, Úkimet basshysy aıtqan sóziniń jany bar. Sebebi sońǵy alty jylda respýblıkalyq mańyzy bar 4,4 myń shaqyrym avtojol jańǵyrtylyp, 2024 jyly 12 myń shaqyrym kólik magıstrali jóndeldi. Dostyq – Moıynty temirjol ýchaskesiniń qurylysy da aıaqtalýǵa jaqyn, bul temirjol ótkizý qabiletin arttyrýǵa múmkindik beredi.

«Jol azabyn júrgen biler» deıdi qazaqta. Ásirese óz ishimizdegi bir óńir men ekinshi bir óńirdi jalǵaıtyn joldardyń jaǵdaıy asa máz emes edi. Jol-kólik apatyndan bolatyn qazanyń kóp jaǵdaıy osy joldyń sapasyzdyǵynan týyndaıtyn. Sondyqtan Memleket basshysy máseleni eskerip, óńirlerdi qosatyn negizgi kúre joldardy óz baqylaýynda ustady. Muny Úkimet basshysy da qýana-qýana aıtty.

– Sonymen qatar joldardyń qurylysy men olardy jóndeý jumystary Prezıdenttiń turaqty baqylaýynda. Sońǵy alty jylda respýblıkalyq mańyzy bar 4,4 myń shaqyrym avtojoldardy, onyń ishinde Ortalyq – Shyǵys, Ortalyq – Ońtústik, Taldyqorǵan – О́skemen, Aqtóbe – Atyraý – Astrahan jáne basqa da kúre joldardy rekonstrýkııalaý aıaqtaldy. 2024 jyly 12 myń shaqyrym kólik magıstrali qurylys-jóndeý jumystarymen qamtyldy, onyń 8 myń shaqyrymy – respýblıkalyq, al qalǵan 4 myń shaqyrymy jergilikti joldarǵa tıesili. Bul – rekordtyq kórsetkish, – dep atap ótti ol.

Aýyz sý tapshylyǵyn sheshý

2019 jyly qalalarda sýmen jabdyqtaý deńgeıi 97,2%, aýyldarda 86,4% bolsa, búginde bul kórsetkishter 99,4% jáne 97,8%-ǵa jetti. 6 256 aýyldyń ishinde 5 523 aýyl taza sýmen qamtyldy. O. Bektenovtiń sózinshe, qalǵan 833 aýylda taza sý máselesi 2024 jyldyń sońyna deıin tolyq sheshilmek.

Al jalaqy mólsherinde de biraz ózgeris boldy. Sonyń ishinde pedagog-muǵalimderdiń jalaqysy aıtarlyqtaı óskenin aıta ketken jón. Statıstıkaǵa súıensek, 2019-2024 jyldary eń tómengi jalaqy mólsheri 42 500 teńgeden 85 000 teńgege deıin eki esege ósti. Pedagogtardyń jalaqysy eki esege, dárigerlerdiń jalaqysy jyl saıyn 30%-ǵa, orta medıınalyq personaldyń jalaqysy 20%-ǵa ósti. Kópbalaly otbasylarǵa arnalǵan járdemaqy engizilip, bala kútimi boıynsha tólemder bir jyldan bir jarym jylǵa deıin uzartyldy.2019 jyldan beri ómir súrý uzaqtyǵy 73 jastan 75 jasqa deıin ulǵaıyp, ana ólimi 26,3%-ǵa, náresteler ólimi 15,8%-ǵa tómendedi.

Ǵylymdy qoldaý

Prezıdent ǵylymǵa árdaıym qoldaý kórsetip keledi. Sondyqtan JOO-daǵy shákirtaqyny kóbeıtýge den qoıyp, jaýapty mınıstrlikke de tapsyrma berip qoıǵan. Qazir ǵylym salasynda jastardyń úlesi 46%-ǵa jetip, doktorantýra granttary kóbeıdi. Bul bolashaqtyń irgetasyn jastar qalaıdy degen senimniń nyshany bolsa kerek. 2 297 ǵylymı joba jáne 299 ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlama júzege asyrylyp jatyr. 208 joba kommerııalandyrylyp, 180-den astam óndiris satylym kezeńine shyqty.

ıfrlandyrý men jasandy ıntellektini damytý

Memleket basshysy ıfrlandyrýdy damytýǵa erekshe nazar aýdaryp, Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy IT-qyzmetterdiń jetekshi eksporttaýshysyna aınaldy. «Otbasynyń ıfrlyq kartasy», «Áleýmettik ámııan», QazaqLaw zańnamalyq kómekshisi sııaqty jobalar engizildi.

Premer-mınıstrdiń sózinshe, bıyldan bastap Alem.ai halyqaralyq jasandy ıntellekt ortalyǵy ashylady. Sóıtip bul ortalyq Qazaqstannyń ıfrlyq transformaııasyn jedeldetýge yqpal etedi.

Turmystyq zorlyq-zombylyqpen kúres

Otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy kúres kúsheıtilip, ony qylmystyq jazaǵa jatqyzatyn jańa zań qabyldandy. Sonymen qatar Memleket basshysynyń bastamasymen balalardy qorǵaýǵa arnalǵan «Qazaqstan balalary» baǵdarlamasy iske qosyldy.

Májilis pen máslıhat saılaýy

2023 jyldyń naýryzynda elimizde jańa aralas júıe aıasynda alǵashqy Májilis jáne máslıhat saılaýy ótti. Bul saıası naýqan básekelestiktiń kúsheıýine serpin berip, demokratııalyq úderisterdiń jańa kezeńin aıqyndady. Saılaý shegi tómendetilip, nátıjesinde alǵash ret Parlament quramyna alty partııa endi.

Saıası uıymdardy tirkeý talaptary aıtarlyqtaı jeńildetildi. Buryn 20 myń múshe qajet bolsa, endi jańa partııa qurý úshin 5 myń adam jetkilikti. Bul bastama saıası alańda jańa kúshterdiń qalyptasýyna múmkindik berdi. Sonymen qatar, saılaýǵa qatysýshylardyń sanyn arttyrý maqsatynda depýtattyq mandattardyń 30 paıyzy áıelderge, jastarǵa jáne erekshe qajettilikteri bar azamattarǵa arnaıy bólinetini zańmen bekitildi.

Birmandattyq okrýgter arqyly ózin-ózi usynǵan kandıdattar úshin jańa múmkindikter ashyldy. Bul jańashyldyq azamattardyń Parlamenttiń qalyptasýyna yqpal etý deńgeıin aıtarlyqtaı kúsheıtti.

Úkimet basshysy aıtqandaı, Qasym-Jomart Toqaevtyń prezıdenttigi kezeńinde Qazaqstan ekonomıkasy turaqty damý traektorııasyna tústi. О́ńdeý ónerkásibi, aýyl sharýashylyǵy, mashına jasaý jáne munaı-gaz hımııasy sektory aıtarlyqtaı ilgeriledi. Sheteldik ınvestıııalar tartylyp, eksporttyń qurylymy ózgerip jatyr. Eger qazirgi qarqyn saqtalsa, Qazaqstan jaqyn jyldary tabysy joǵary elder qataryna qosylýy múmkin.

Árıne, Prezıdentke halyq tarapynan, qoǵam tarapynan júktelgen mindet áli de kóp. Aldaǵy bes jyl – ekonomıkalyq reformalardy jalǵastyrý úshin sheshýshi kezeń bolmaq. Qazaqstan ekonomıkalyq ósimdi saqtap, álemdik naryqtaǵy ornyn nyǵaıta ala ma? Muny ýaqyt kórsetedi. Biraq búgingi qarqyn, dálirek aıtqanda, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tusyndaǵy kezeń eldiń durys baǵytta kele jatqanyn ańǵartady. Biraq bul tek daqpyrtqa aınalmaı, naqty isterde kórine berse dep tileımiz.