Qazaqstanda dóner satýǵa tyıym salynýy múmkin

Foto: www.istockphoto.com

Germanııa men Túrkııa arasynda «dóner-kebab daýy týyndap, onyń sońy qazaqstandyq dónershilerge de áser etpek, – dep habarlaıdy qandastar.kz Inbusiness.kz-ke silteme jasaı otyryp.

Ispanııa «hamon serranosyn», Italııa «neapolıtan pıasyn», ózge damyǵan elder – tól taǵam túrlerin resmı menshiktep, patenttep aldy. Qorǵalmaǵanynyń biri – túriktiń dóner-kebaby. Mysaly, AP (Associated Press) málimetinshe, dónerge arnalǵan shıkizatpen de, qural-jabdyqpen de búkil Eýropany – Túrkııa emes, Germanııa qamtamasyz etip otyr.

Bas keńsesi Berlınde ornalasqan «Eýropadaǵy túrik dónerin óndirýshiler qaýymdastyǵynyń» dereginshe, tek jalǵyz Germanııada dónerdiń jyldyq saýda kólemi orasan 2,3 mıllıard eýro (shamamen 2,6 mıllıard dollar) tabys ákeledi. Búkil Eýropada odan 3,5 mıllıard eýro nemese 4 mıllıard dollarǵa jýyq tabys túsedi.

Dese de, Ankara ata-babasynyń bul rýhanı murasyn ózi menshiktep, resmı tirketýdiń qamyna qyzý kiristi. Túrkııa dástúrli taǵamyn halyqaralyq deńgeıde, halyqaralyq quqyq aıasynda qorǵaýǵa nıetti. Onsyz dónerdi shoshqa etinen jasaýy múmkin. Sondyqtan 2024 jylǵy sáýirde Ankara dóner-kebabqa «kepildendirilgen dástúrli as» qorǵanysh mártebesin alýǵa ótinish berdi.

Eýronıýs sarapshylarynyń túsindirýinshe, «kepildendirilgen dástúrli as» (TSG) mártebesi «shyqqan jeri jáne óndirisi boıynsha qorǵalǵan ataý» (PDO, PGI) degen mártebeden tómendeý tur. Sońǵysy naqty bir geografııalyq óńirge telinedi. Mysaly, Franııanyń Shampan óńirinen basqa óńirlerde jasalǵan «aqqaınarlar» shampan (shampanskıı) dep atala almaıdy.

Shyqqan jeri jáne óndirisi boıynsha kepildikten aıyrmashylyǵy sol, kepildendirilgen dástúrli as (TSG) azyq-túliktiń, ıngredıentterdiń naqty sapasyn jáne naqty bir mekende ǵana óndirilýin talap etpeıdi. Biraq ol tamaqty daıyndaý men óńdeýdiń mindetti tásilderin, standarttaryn aıqyndaıdy.

Sarapshylar tómendeý TSG mártebesine qol jetkizse, sonyń ózi dónerge qatysty jaǵdaıdy kúrt ózgertýge, kebab óndirýshilerge qatań talap qoıýǵa jaraıtynyn aıtady. Sonyń ishinde álemde jeke, biregeı reeptermen jasalatyn dóner-kebab túrlerine tyıym salynady. Ne sen Túrkııa bekitkizgen reeptpen jasaısyń, nemese ónimińdi budan bylaı «dóner» dep ataýǵa qaqyń joq!

Túrkııanyń ótinimin EK qanaǵattandyrsa, onda Túrkııa bekitip, tirketken óndiris ádisine jáne ónim sertıfıkaııasyna sáıkes keletin óndirýshiler ǵana «dóner» brendin paıdalana alady.

Túrkııanyń usynysy boıynsha birinshiden, dóner sıyr (keı jaǵdaıda taýyq) etinen jasalýy kerek. Ekinshiden, ol et jasy kem degende 16 aıdan asqan (shamamen taıynsha, buqashyq) iri qara maldyń eti bolýǵa tıis. Iaǵnı, buzaý, baspaq, torpaq, taıógiz sııaqty jastary jaramaıdy.

Úshinshiden, sıyr eti mal maıynyń, túrik ıogýrtynyń nemese súttiń, jýanyń, tuzdyń, jebirshóp-tımıannyń, sondaı-aq, qara, qyzyl jáne aq buryshtyń naqty bekitilgen kólemi salynyp, marınadtalýy shart. Tórtinshiden, daıyn ónim tek tik ornalasqan istikten kesilýi kerek. Bul jerde árbir tilimniń qalyńdyǵy 3-5 mıllımetrden (0,1-0,2 dıýımnen) aspaýy qajet. Taýyq etinen jasalatyn dóner de uqsas tásildememen retteledi.

Endi Eýropalyq komıssııa osy qyrkúıek aıy aıaqtalǵansha, bir sheshim qabyldaýy kerek. Túrkııanyń ótinimine qarsy Eýroodaq elderi, negizinen germanııalyqtar 11 narazylyq engizdi. Qarsy shaǵymdanǵandar tobyn GFR-diń Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy federaldyq mınıstrligi bastady. Eýrokomıssııa olardyń shaǵymynyń qanshalyqty negizdi ekenin anyqtaýǵa tıis. Eger EK narazylyqtar «negizsiz emes» degen sheshim qabyldasa, onda Túrkııa men Germanııaǵa ymyra-kompromıske kelip, ortaq sheshim qabyldaý úshin taǵy 6 aı beriledi. Sońǵy sóz Eýropalyq komıssııada.