Qazaqstanda elektromobıldiń azdyǵy ınfraqurylymnyń artta qalýymen baılanysty

Foto jeke qorynan

«Arılan» – elektromobıl ınfraqurylymyn damytýshy kompanııa. Ol kólikti qýattandyratyn stanııa ornatýdy jolǵa qoıýda. О́tken jyldan bastap «Arılan» Almatyǵa zarıadtaý jelisin jetkizýdi bastady. Osydan 10 jyl buryn qurylǵan kásiporyn aldaǵy ýaqytta eldiń barlyq aýmaǵyn qamtýdy josparlap otyr.

Bul maqsatqa qazirdiń ózinde 400 mıllıon teńge bólgen, aldaǵy ýaqytta ınvestıııa kólemin 2 mıllıard teńgege arttyrýdy kózdeıdi. Saladaǵy osy jáne ózge de máseleni sarapshy, «Arılan» kompanııasynyń atqarýshy dırektory Alekseı Sosnovskıımen birge tarqattyq.

– Alekseı, qazir jańa tehnologııa jan jaqty, álem elderin qamtyp otyr. Alaıda Qazaqstan elektromobıl dáýirine daıyn dep aıta alamyz ba?

– Qazaqstanda elektromobıl eki ese artqan. Respýblıka aýmaǵynda 8 myńǵa jýyq elektromobıl bar, 2 jylda (2022-2023 j.j.) Damýǵa qarap, ózgeris bolatynyna senimdimiz. Áıtse de otandyq avtokólik parkindegi elektromobıl úlesi aýyz toltyryp aıtatyn deńgeıde emes. Bar bolǵany 0,04% ǵana.

Elektrli qozǵaltqyshy bar avtokólik ótken jyldan bastap tirkelgen. Bir ǵana jeltoqsan aıynda qatarǵa 521 «jasyl» kólik qosylǵan. Sońǵy on jylda elektromobıl sany boıynsha mundaı eleýli ózgeris alǵash ret kórinis taýyp otyr. Buǵan deıin kúrt ósý 2016 jyldyń 1 qańtarynda baıqalǵan: 785 mashına.

Batareıa negizinde qozǵalysqa enetin avtokóliktiń basym bóligi, ıaǵnı 1,2 myńy ne 63,9%-y Almatyda tirkelgen. Muny birneshe faktormen túsindirýge bolady, mańyzdysy bul qalada bıznesmenderdiń kóbirek shoǵyrlanýynda.

Kelesi kezekte – Astana. Almatymen salystyrǵanda elordada júıtkigen elektromobıl báribir az – 249 ǵana. «Jasyl» kólikterdiń eń azy Aqmola (4), Ulytaý (4) jáne Soltústik Qazaqstan (2) oblystarynda baıqalǵan.

Parlament májilisi depýtattarynyń birqatary Qazaqstandaǵy «jasyl» kólik sanyn ulǵaıtyp, damýdy tejep otyrǵan faktordyń biri retinde ınfraqurylymnyń artta qalýyn meńzedi. Qazir oblys ortalyqtarynyń bárinde elektrli kólikti zarıadtaýshy stanııa bar dep aıta almaımyz, al aımaqaralyq trassalar týraly sóz qozǵaý tipti artyq.

Osynyń áserinen Qazaqstanda elektromobıl tek qalada júrýge arnalǵan kólik túri retinde qarastyrylyp otyr. Buǵan qosa qazaq bıligi elektromobılge qatysty naqty qadamdy endi bastady. Elektromobıl syndy kúrdeli ınnovaııalyq tehnologııalarǵa halyqty úıretý, dástúrli transporttan aýysýǵa daıyndyqty kúsheıtý kerek.

– Elektromobıldi qýattaý máselesine keńinen toqtalyńyzshy…

– Elimizde benzınmen júrgenge qaraǵanda elektrokarmen júrý 3 ese arzan. Energetıka mınıstrliginiń esepteýinshe, 1 elektromobıl jylyna ortasha alǵanda 3400 kVt/saǵat energııa tutynady, al 2035 jylǵa qaraı elektromobıl sektoryndaǵy jalpy tutyný kólemi 136 mln kVt/saǵatqa jetpek.

Qazaqstanda qashyqtyǵy 500 shaqyrym, qýaty 350 kVt jáne akkýmýlıator syıymdylyǵy 85 kVt/saǵ (Tesla) elektr kóligimen júrýdiń árbir shaqyrym quny 8,5 teńgeni quraıdy (qalalyq ıklde). Salystyrmaly túrde benzın baginiń kólemi 60 lıtr bolatyn Toyota Camry (XV70) 2,5 avtokóliginiń árbir shaqyrymyna janarmaı quny – 19,06 teńge. (Qalalyq ıklde AI 92 baǵasy 205 teńge bolǵan jaǵdaıda qalalyq ıklde 100 shaqyrymǵa 9,3 lıtr jaqqanda).

El boıynsha jyl saıynǵy ortasha júris 20 000 shaqyrymdy eskere otyryp, elektromobıldi qaıta qýattaýǵa arnalǵan jyldyq shyǵyndar 1 kvt/saǵ úshin 50 teńge mólsherindegi tarıfi eskerile otyryp, 170 000 teńgeni quraıdy, bul ishki janý qozǵaltqyshy bar avtomobıldi ustaýǵa arnalǵan jyldyq shyǵyndardan 2,7 ese arzan.

Mysaly, biz bıyl qýattaý beketterindegi qyzmet qunyn kılovatt-saǵat úshin 75 teńge etip belgiledik. Bul – az shyǵyn. Kórshi elderdiń tájirıbesi kórsetkendeı, bes elektromobılge ortasha eseppen qoǵamdyq orynda bir zarıadtaý stanııasyn ornatý qajet. Osylaısha 2030 jylǵa qaraı Qazaqstanda eldiń barlyq qalalary boıynsha 200 myńnan astam zarıadtaý stanııasy bolady.

– Memleket  “taza transportqa” aýysýǵa múddeli me?

– Árıne. Bul baǵytta elektrmobıl ıeleri kedendik BAJ salyǵyn, ýtılalym jáne kólik salyǵyn tóleýden bosatyldy.

Sońǵy kezde jeke sektordyń elektromobıldi paıdalanýǵa kóshe bastaǵany da nátıje. Búgingi tańda qazaqstandyq kompanııalar elektromobıl men elektroavtobýsty qosa alǵanda, kompanııalardyń elektr kóligin zarıadtaý úshin JEK-pen jumys isteıtin derbes qýattaý stanııasyn ornatýǵa kúsh salyp keledi.

– Májiliste elektromobılge arnalǵan zań jobasy usynylǵan edi.  Buǵan qatysty ne aıtasyz?

–  Zań jobasyn sholyp shyqtyq. Sonyń ishinde «Elektromobıl» jáne «elektrozarıadty stanııa» uǵymdaryn engizý, kommýnaldyq aqyly avtoturaqtarda (avtoparkovkalarda, parkıngterde) elektromobıl kóliginiń ıesi úshin tegin turaq oryndaryn paıdalaný, aımaqtardaǵy elektrozarıadty stanııalardy jobalaý, ornatý jáne tehnıkalyq paıdalaný erejelerin ázirleý boıynsha memlekettik organdardyń ókilettiligin anyqtaý talaptary usynylǵany qýantty.

Sebebi, elektromobıldiń bolashaǵy zor. Sheteldik tájirıbe soǵan aıǵaq. Glazgoda ótken dúnıejúzilik klımat sammıtinde Ulybrıtanııa, Úndistan, Avstrııa, Polsha, Kanada, Túrkııa jáne basqa elder, barlyǵy 33 el, sonymen qatar iri alty avtomobıl óndirýshi: General Motors, Ford, Mercedes, Volvo, Jaguar/Land Rover jáne BYD (Build Your Dreams) 2040 jylǵa deıin ishten janý qozǵaltqyshy bar kólikterden tolyq bas tartatynyn jarııalady. Birneshe kún buryn Dýbaı qalasynda ótken BUU-nyń klımattyń ózgerýi jónindegi 28-shi konferenııasynyń segiz klımattyq is-qımyl qarastyrylǵan qorytyndy qujaty qabyldandy.

Negizgi is-qımyldardyń biri – kólik quraldarynyń shyǵaryndylaryn azaıtý, ınfraqurylymdy damytý jáne elektromobıldi qoldanysqa engizýdi jedeldetý.

– Áńgimeleskenińizge raqmet!

Suhbattasqan Móldir QALYMBET