قازاقستانداعى تەمەكىگە قارسى كۇرەس: لوببيستەردىڭ نە قاتىسى بار?

فوتو: ينفورمبيۋرو

2014 جىلدان 2024 جىلعا دەيىن قازاقستاندا تەمەكىگە قارسى كۇرەس بەلسەندى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلدى. الايدا وسى ۋاقىت ارالىعىنداعى قازاقستان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسى ءتيىمسىز بولىپ شىقتى, – دەپ حابارلايدى ينفورمبيۋرو.

قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى (قر دسم قامقورلىعىمەن جۇرگىزىلگەن GATS زەرتتەۋىنىڭ كورسەتكىشتەرى) 2014 جىلدان 2019 جىلعا دەيىن ەلىمىزدىڭ ەرەسەك تۇرعىندارى اراسىندا تەمەكى شەگۋشىلەردىڭ سانى وزگەرىسسىز قالعانىن ايعاقتايدى – 2,8 ملن ادام. ال جىل سايىن زەرتتەۋلەر جۇرگىزەتىن بەدەلدى Euromonitor ورتالىعىنىڭ دەرەكتەرىندە 2024 جىلدىڭ باسىندا قر-دا 3,3 ملن ەرەسەك ادام تەمەكى شەگەتىنى حابارلانعان. ياعني تومەندەمەك تۇگىلى, ءوسىپ كەتكەن – قر-دا تەمەكىگە قارسى كۇرەستىڭ «ناتيجەسى» وسى.
تەمەكىگە قارسى كۇرەستەگى ستراتەگيالاردى ءىس جۇزىندە ءجاميلا سادىقوۆانىڭ «قولشاتىر» قۇرىلىمىمەن باسقارىلاتىن «تەمەكىسىز» قورى سياقتى ۇەۇ-دار قابىلداپ وتىرعان.

ەلدەگى تەمەكىگە قارسى بارلىق زاڭنامالىق باستامانى سولار قالىپتاستىردى. قور بىرنەشە رەت تەمەكىگە اكتسيزدەردى كوتەرۋگە باستاماشى بولدى, بۇل تەمەكى قۇنىنىڭ 2014 جىلمەن سالىستىرعاندا 4-5 ەسە وسۋىنە اكەلدى. تەمەكى شەگۋدىڭ قاۋىپتى اسەرىن كورسەتەتىن ناۋقاندارعا قوماقتى قاراجات سالىندى. ال سادىقوۆانىڭ باستاماسىمەن كاليانعا تىيىم سالۋ زاڭىنىڭ ناتيجەسى كولەڭكەلى نارىقتىڭ وسۋىنە ىقپال ەتتى.
جالپى, 2014 جىلدان بەرى ونىڭ ۇيىمدارى ۇسىنعان بارلىق شارا GATS سالىستىرمالى ەسەبىندە كورسەتىلگەندەي: «2014-2019 جىلدار ارالىعىندا قازىرگى تەمەكى تۇتىنۋدىڭ جالپى تارالۋىندا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بايقالمايدى». مۇنداي زەرتتەۋدى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ددسۇ ۇسىنىسى بويىنشا بەس جىلدا ءبىر جۇرگىزەدى. ياعني, 2024 جىلدىڭ سوڭىندا تاعى جۇرگىزىلۋى ءتيىس. بيىل ەلىمىزدەگى تەمەكى شەگۋ ستاتيستيكاسى تۋرالى جاڭا ەسەپ شىعادى دەگەن ءسوز.

جاڭا ەسەپ دايىن بولعانشا ءبىز قازاقستاندا جىل سايىن زەرتتەۋلەر جۇرگىزەتىن Euromonitor تاۋەلسىز ەۋروپالىق اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرىنە جۇگىندىك جانە ونى دسم قولداۋىمەن جۇرگىزىلەتىن GATS ۇسىنعان دەرەكتەرمەن سالىستىردىق. Euromonitor مالىمەتتەرى بويىنشا, 2019 جىلى قازاقستاندا تەمەكى شەگۋشىلەردىڭ سانى 3,8 ملن-عا جەتتى, بۇل GATS دەرەكتەرىنە قاراعاندا 1 ملن-عا ارتىق. ءارى قاراي, 2019 جىلدان باستاپ, ءتۇتىنسىز بالامالاردىڭ پايدا بولۋىمەن, Euromonitor مالىمەتتەرى بويىنشا, تەمەكى شەگۋشىلەر سانى ازايا باستادى جانە 2024 جىلعا قاراي 3,3 ميلليونعا جەتتى. البەتتە, تومەندەۋ كوپتەگەن تەمەكى شەگۋشىلەردىڭ زيانى ازداۋ ءتۇتىنسىز بالامالارعا اۋىسۋىنا بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. بىراق 3,3 ميلليون ادامنىڭ ءوزى GATS مالىمەتتەرى بويىنشا 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا 500 مىڭعا كوپ. ياعني, قازاقستاندا تەمەكى شەگۋشىلەر سانى بۇرىنعىدان ارتىپ كەتكەن. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇرىنعى باسشىلارى كوپتەگەن جىل بويى ۇەۇ-دىڭ ايتقانىن ىستەپ, قاتەلەسكەن سياقتى.
قالايشا سادىقوۆا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا كاسىبي تاجىريبەسى مەن ءبىلىمىنىڭ جوقتىعىنا قاراماستان, جاي عانا قوعام بەلسەندىسى بولا وتىرىپ, قازاقستاندا تەمەكىگە قارسى كۇرەستىڭ بۇكىل ستراتەگياسىن ءوز باقىلاۋىنا العان?

جاقىندا GSGR حالىقارالىق تالداۋ ورتالىعىنىڭ «تەمەكى ءتۇتىنىن اشكەرەلەۋ: Bloomberg-ءتىڭ تەمەكىگە قارسى ناۋقانىنىڭ تيىمدىلىگىن باعالاۋ» اتتى زەرتتەۋىندە ميللياردەر مايكل بلۋمبەرگتىڭ دۇنيەجۇزىلىك لوببيستىك جەلىنى قالاي قۇرعانى تۋرالى ايتىلادى. اۆتورلار ىقپال ەتۋ توپتارىنىڭ قىزمەتىن ەگجەي-تەگجەيلى تالدايدى. زەرتتەۋدە قازاقستاننىڭ دا اتى اتالادى, ونداعى مالىمەتتەر بويىنشا سادىقوۆا مۇندا شەشۋشى ءرول اتقارادى. اۆتورلاردىڭ پىكىرىنشە, سادىقوۆانىڭ باستامالارى «بلۋمبەرگتىڭ تەمەكى باعالارى مەن اكتسيزدەرىن كوتەرۋ جونىندەگى جاھاندىق ستراتەگياسىنا تولىعىمەن سايكەس كەلەدى», بۇل تەمەكى شەگۋدىڭ ازايۋىنا ەمەس, تەك كونتراباندالىق تەمەكى نارىعىنىڭ وسۋىنە اكەلدى. قازاقستاندا 2020 جىلدان 2023 جىلعا دەيىن تەمەكىنىڭ زاڭسىز نارىعى بەس ەسەگە – 1,4%-دان 9,5%-عا دەيىن ءوستى.

GSGR قورىتىندىلارى دا كورنەكى: «ميللياردەر قورى قولدايتىن توپتار جاھاندىق لوببيستىك جەلى قۇرۋدى ماقسات تۇتادى». ياعني, تەمەكىگە قارسى كۇرەس سىلتاۋىمەن قازاقستاندا ۇلتتىق ساياساتتى ءوز ىقپالىنا باعىندىرۋعا ۇمتىلاتىن شەتەلدىك لوببيستىك قۇرىلىمدار جۇمىس ىستەيدى. بۇل ەل بيلىگىن الاڭداتۋى ءتيىس.
ايتا كەتۋ كەرەك, سادىقوۆا «بلۋمبەرگ باستامالارى» اياسىندا ءوزىنىڭ بەلسەندى قىزمەتىن جارنامالاماۋعا تىرىسادى. 2011 جىلى ول دالەلدەردىڭ قىسىمىمەن سوتتا گرانت العانىن مويىندادى. GSGR ەسەبىنە سايكەس, ول گرانت الۋىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن توقتاتپاعان. «قوعامدىق جانجالداردان كەيىن سادىقوۆا گرانت بەرۋشىلەردىڭ ەسىمدەرىن اشپاي گرانتتار الا باستادى. سوڭعى 4 جىلدا ول 600 000 دوللار سوماعا گرانت العان».

«سادىقوۆانىڭ دەپۋتات بولۋعا دەگەن ۇمتىلىسى ونىڭ لوببيستەر جەلىسىن قۇرۋ جانە ساياساتكەرلەرگە ىقپال ەتۋ جونىندەگى تالپىنىسىنان كورىنەدى. وسىلايشا, ول Bloomberg-ءتىڭ قازاقستانداعى ىقپالىن كەڭەيتىپ قانا قويماي, ءوزىنىڭ ساياسي امبيتسياسىن ىلگەرىلەتۋگە ۇمتىلادى. بۇل ونىڭ ماقساتى تەمەكىمەن كۇرەسۋ عانا ەمەس, سونىمەن قاتار جەكە امبيتسيالاردى جۇزەگە اسىرۋ ەكەنىن كورسەتەدى», – دەيدى GSGR زەرتتەۋىنىڭ اۆتورلارى.