قازاقستاندىقتاردىڭ 48 پايىزى «كەلەسى پرەزيدەنت ايەل بولسا ەكەن» دەپ وتىر

بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ دامۋ باعدارلاماسى قازاقستانداعى «بۇۇ-ايەلدەر» قۇرىلىمىمەن بىرلەسىپ, «قازاقستانداعى گەندەرلىك تەڭدىكتى جانە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋگە قوعامدىق كوزقاراس» اتتى ەسەبىن جاريالادى. بۇل اۋقىمدى الەۋمەتتىك زەرتتەۋ ءبىراز تاڭعالارلىق جايتتاردى اشكەرەلەپ وتىر.

ونىڭ بارىسىندا قازاقستاندىقتاردىڭ گەندەرلىك تەڭدىكتىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىنە, سۇيەككە سىڭگەن ستەرەوتيپتەرگە, قازاقستان قوعامىن جايلاعان گەندەرلىك كەمسىتۋشىلىك پەن زورلىق-زومبىلىق پروبلەمالارىنا كوزقاراسى انىقتالدى.

جاھاندىق ۇيىمنىڭ سۇراۋىنا جاۋاپ بەرگەن قازاقستان حالقىنىڭ 48 پايىزى كەلەسى پرەزيدەنت «ەل اناسى» اتانا الاتىن ايەل بولسا ەكەن دەپ سانايتىنىن جەتكىزگەن. نەگىزى, بۇل جاقسى كورسەتكىش.

الايدا ەرلەر جاعىنىڭ كوزقاراسى باسقا. ولاردىڭ اراسىندا بۇرىنعى جىلدارعا قاراعاندا, بۇگىندە «ساياسات پەن عىلىم ايەلدەردىڭ ءىسى ەمەس» دەپ سانايتىنداردىڭ ۇلەسى ءبىراز ارتىپتى.

مىسالى, ەرلەردىڭ 52 پايىزى قازاقستاندا ايەلدەر پرەزيدەنت جانە پرەمەر-مينيستر بولا المايدى دەگەن پىكىردە. ساياسي ەليتا مەن ەل باسشىلىعىنداعى ازاماتتاردىڭ پىكىرى دە وسى ارنادا توقايلاسسا كەرەك. سەبەبى, رەسپۋبليكا تاۋەلسىزدىك العالى وتكەن 33 جىل ىشىندە 13-ءشى رەت ۇكىمەت اۋىسىپ وتىر. بىردە ءبىر رەت ايەل ادام مينيسترلەر كابينەتىن باسقارعان ەمەس.

بۇۇ ساراپشىلارىنىڭ بايلامىنشا, قازىرگى قازاقستاندىق ەرلەردىڭ كوبى ءوز زايىبىنىڭ عانا ەمەس, جالپى ايەلدەردىڭ قوعامدىق جانە ساياسي ومىرگە بەلسەندى قاتىسۋىن قۇپتامايدى.

«ەرلەردىڭ ۇلكەن بولىگى ايەلدەردىڭ ەل باسقارۋىنا, ساياساتپەن بەلسەندى اينالىسۋىنا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق بىلدىرەدى. بۇعان گەندەرلىك ستەرەوتيپتەر اسەر ەتەنىنى انىق. «ايەلىڭىزدىڭ ساياسي جانە قوعامدىق تۇرعىدان بەلسەندى بولۋىنا دايىنسىز با?» دەگەن سۇراققا ەرلەردىڭ جارتىسىنان ءسال از بولىگى – 48,6% دايىن ەكەندەرىن ايتتى. ال رەسپوندەنتتەردىڭ 38,9%-ى «جوق!» دەپ جاۋاپ قاتتى», – دەيدى بۇۇ ساراپشىلارى.

قارسى ەمەستەر قاتارى باسىم, بىراق ولاردىڭ ۇلەسى ازايىپ بارادى. بۇرىنعى جىلدارى ۇنەمى جارتىسىنان اساتىن.

قارسى شىققانداردىڭ ايتقان ءۋاجى, دايەكتەمەسى كەلەسىدەي:

• «ايەلىم ۇيدە وتىرىپ, ءۇي شارۋاسىمەن اينالىسۋى كەرەك» – 20,3%-ى.
• «مەن ساياساتكەر نەمەسە اكتيۆيست ايەلمەن تۇرۋعا دايىن ەمەسپىن» – 13,8%-ى.
• «بۇل – ايەلدىڭ ءىسى ەمەس» – 6%-ى.
• «ايەلىمنىڭ كوپشىلىكتىڭ كوز الدىندا بولعانىن قالامايمىن» – 4,6%-ى.
• «ساياسات, قوعامدىق جۇمىس ونىڭ تىم كوپ ۋاقىتىن الىپ قويادى» – 2,7%-ى.
• «جاسى جارامايدى, دەنساۋلىعى مۇمكىندىك بەرمەيدى» – 1,3%-ى.
• باسقا تانىمال جاۋاپتار اراسىندا: «ساياساتتى ۇناتپايمىن», «داستۇرگە, ادەت-عۇرىپقا قايشى», «بۇدان ەش ءمان كورىپ تۇرعان جوقپىن», «ايەلىمنىڭ وعان ءبىلىمى, داعدىلارى مەن قابىلەتى جەتپەيدى», «ونسىز دا ساياساتتا ايەلدەر قاپتاپ ءجۇر» جانە باسقالارى بولدى.

ايەلدىڭ ورنى مەن ءرولى قايدا?

قازاقستان حالقىنىڭ 99,9 پايىزدان استامى ساۋاتتى. وسى ورايدا حالىقارالىق ساراپشىلار قازاقستاندىقتاردىڭ كوزقاراسىن ءبىلىپ, قايران قالىپتى.

ماسەلەن, ساۋالناماعا قاتىسقان قازاقستاندىقتاردىڭ 54,3%-ى جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى, جوعارعى تەحنولوگيالار, ينجەنەريا مەن ماتەماتيكا (STEM) ماماندىقتارى قىزدارعا جارامايدى, بۇل سالالاردا ايەلدەردىڭ جۇرگەنى ابەس دەپ ەسەپتەيتىندەرىن مالىمدەگەن.

مىسالى, اۋعانستان بيلىگىنە تالىپتەر كەلگەلى, ايەلدەرگە عىلىممەن, قوعامدىق جۇمىستارمەن اينالىسۋعا, ءبىلىم الۋعا, ماماندىق يگەرۋىنە تىيىم سالىندى. ايەلدەرگە, قىز-كەلىنشەكتەرگە كۇيەۋىنىڭ نەمەسە جاقىن تۋىسىنىڭ ىلەسۋىنسىز, كوشەگە جالعىز شىعۋىنا تىيىم سالىندى. سالدارىنان, اسىراۋشى ەركەگى جوق, كىلەڭ ايەل زاتى قالعان وتباسىلار تابىسىنان ايرىلىپ, اشىعۋدا. بۇعان قارسى اۋعان ايەلدەرى قانشاما رەت نارازىلىق شارالارىن وتكىزىپ, شەرۋگە شىقتى, ونىڭ ءبارىن تالىپتەر قۋىپ تاراتتى.

بۇۇ ساراپشىلارى قازاقستاندىقتاردىڭ ءبىر پىكىرى ەكىنشىسىنە قايشى كەلەتىنىن انىقتادى. مىسالى, «ايەلدەردىڭ ورنى – وشاق قاسى, ايەلدىڭ باستى مىندەتى – وتباسىنىڭ جايلىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ جانە بالالارىنىڭ تاربيەسىمەن اينالىسۋ» دەپ سانايتىن ادامداردىڭ ۇلەسى 60,3 پايىزعا جەتىپتى.

نازىك بولمىس يەلەرىن وشاق قاسىنا بايلاپ قويۋ – ولاردىڭ جوعارعى وقۋ ورنىندا وقىپ, ديپلوم الماۋىن نەمەسە ماماندىق العانىمەن, جۇمىس ىستەمەۋىن, بيزنەسپەن اينالىسپاۋىن تالاپ ەتەدى. ويتكەنى مۇنىڭ ءبارى ونىڭ ۋاقىتى مەن كۇش-قۋاتىن كوپ الىپ قويادى, وتاعاسىن كۇتۋگە, بالالارىن باعىپ-قاعۋعا مۇمكىندىگى جەتە بەرمەيدى دەلىندى.

وسىنىڭ دالەلىندەي, 61 پايىزى ء«ۇي شارۋاشىلىعىن جۇرگىزۋ – ايەلدەرگە جۇكتەلەتىن ماڭىزدى ءىس» دەپ ەسەپتەيتىندەرىن ءبىلدىردى.

الايدا سۇرالعانداردىڭ 79 پايىزى «ايەل دە تابىس تابۋعا ءتيىس» دەپ مالىمدەگەن. ياعني, ەرلەردىڭ كوپشىلىگى وتباسىن ورگە جالعىز سۇيرەۋگە, بارلىق كەرەكتىمەن ءبىر ءوزى قامتۋعا دايىن ەمەس. سوعان قاراعاندا, ايەلدىڭ جانى ءسىرى دەپ ويلايتىن بولسا كەرەك. ەر-ازاماتتار نازىك جاندىلاردىڭ جۇمىس ىستەپ, قوماقتى تابىس تابۋىن, سونىمەن ءبىر مەزگىلدە كۇيەۋىنىڭ ويىنان شىعىپ, بالالاردى تاربيەلەۋ جۇگىن ارقالاۋىن ارماندايدى.

ايتپاقشى, ايەلدەردىڭ 53,6 پايىزى جۇبايلارى تولىق قامتاماسىز ەتسە, ءۇي شارۋاسى مەن بالاسىن قاراپ, ۇيدە وتىرۋعا دايىن.

ەرلەردىڭ 64,4 پايىزى, ايەلدەردىڭ 50,2 پايىزى – «ايەلدەرى كوپ ۇجىمداردا داۋ-دامايى كوبىرەك» دەگەن پىكىردى قولدايدى.

ەرلەردىڭ – 60,6 پايىزى, ايەلدەردىڭ – 49 پايىزى قازاقستاندىق قىزداردى كىشكەنتاي كەزىنەن مىقتى مامان بولىپ, مانسابىن كۇيتتەۋگە ەمەس, «تاماق دايىنداۋعا, انا بولۋعا, ءۇي شارۋاسىنداعى ايەلدىڭ مىندەتتەرىن شەبەرلىكپەن ورىنداۋعا ۇيرەتۋ كەرەك» دەگەن پىكىردە.

«گەندەرلىك تەڭدىك بولسا, ايەلدەر فەمينيست بولىپ كەتەدى»

بۇۇ ساراپشىلارى قازاقستاندىق ەرلەردىڭ ءبىر ۇرەيىن تاپتى. ايەلدەرگە تەڭدىك بەرسە, شەتىنەن فەمينيست بولىپ كەتۋى مۇمكىن دەگەن وي ايتىلعان.

جالپى, قازاقستاندىقتار «گەندەرلىك تەڭدىكتىڭ» شىنىندا نە ەكەنىن جانە ونىڭ نە ءۇشىن قاجەتتىگىن بىلمەيتىن بولىپ شىقتى.

«قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم بولىگى گەندەرلىك تەڭدىككە جانە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ ۇعىمدارىنا ءمان بەرمەيتىنى انىقتالدى. ولار گەندەرلىك ماسەلەلەرگە قىزىعۋشىلىق تانىتپايدى, ونىمەن بايلانىستى پروبلەمالارعا ۇڭىلۋگە نەمەسە ءتىپتى ولاردىڭ بار ەكەنىن مويىنداۋعا ق ۇلىقسىز. ساۋالناماعا جاۋاپ بەرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ تەك 33,5%-ى گەندەرلىك تەڭدىكتىڭ نەنى بىلدىرەتىنىن بىلەدى. رەسپوندەنتتەردىڭ كوبى گەندەرلىك تەڭدىك ماسەلەلەرىن ىلگەرىلەتۋ ايەلدەردىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن قۇقىقتارىن كەڭەيتۋگە ەمەس, فەمينيزمنىڭ ورشۋىنە ۇرىندىرادى دەپ ويلايدى», – دەدى قازاقستانداعى «بۇۇ-ايەلدەر» قۇرىلىمى باسشىسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى دينا امريشەۆا.

رەسپوندەنتتەردىڭ كوپشىلىگى, 76,5%-ى ەلدەگى گەندەرلىك جاعدايدى قاناعاتتانارلىق دەپ باعالادى جانە قازاقستاندىق ايەلدەرگە بەرىلگەن قۇقىقتار مەن مۇمكىندىكتەردى «جەتكىلىكتى», ءتىپتى «شەكتەن تىس ارتىق» سانايدى.

ساراپشىنىڭ مالىمەتىنشە, نەگىزىنەن ەر ادامدار وسىلاي ويلايدى (83,1%). ال ايەلدەر اراسىندا قۇقىقتارى تولىق قورعالادى دەپ ەسەپتەيتىندەردىڭ ۇلەسى ءبىرشاما از (70,6%).

بۇۇ ساراپشىلارى قازاقستاندىق قوعامنىڭ ايەل مەن ەركەك اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تاقىرىبىن تالقىلاۋعا ءازىر ەمەستىگىنە, ونى ءتىپتى ۇيات, جابىق سانايتىنىنا, بۇل تۋرالى مەكتەپتەردە ءپان ەنگىزىلۋىنە ۇدەرە قارسى شىعاتىنىنا نازار اۋدارتتى. سوندىقتان ەڭ قۇرىسا, گەندەرلىك ماسەلەلەردى تۇسىندىرەتىن ءپان بولسا, قۇپ دەپ وتىر.

«گەندەرلىك تەڭدىكتىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى حالىقتىڭ حاباردارلىعىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. بۇل – قازاقستاننىڭ زايىرلى مەملەكەت سيپاتىن ساقتاپ قالۋدىڭ باستى ءبىر شارتى! تيىسىنشە, سوعان باعىتتالعان ءىس شارالار ستراتەگيالىق سيپاتتا بولۋى كەرەك. ەڭ الدىمەن بالالار مەن جاستاردى تاربيەلەۋدەن باستالۋى ءتيىس. گەندەرلىك مادەنيەت پەن كوزقاراستى ەنگىزۋ ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن وزگەرتۋ قاجەت. مۇنداي ستراتەگيانى جۇزەگە اسىرۋ مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ مىندەتتەمە الۋىن جانە قولداۋىن, سونىمەن قاتار ولاردىڭ قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق دەڭگەيىندە گەندەرلىك تەڭدىكتى ىلگەرىلەتۋ پروتسەسىنە بەلسەندى قاتىسۋىن تالاپ ەتەدى», – دەگەن قورىتىندى جاسادى بۇۇ ساراپشىلارى.

ساراپشىلار گەندەرلىك تەڭدىك قازاققا كەرەكتىگىن نىقتادى.

ەرى مەن ايەلى اراسىنداعى تەڭدىككە قۇرىلعان سىي-قۇرمەتسىز وتباسىنداعى بەرەكە-بىرلىكتى نىعايتۋ دا مۇمكىن ەمەس. وسىنى تۇسىنە بىلگەن الاش ارىستارى ءبىرىنشى ورىنداعى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى رەتىندە «ايەل تەڭدىگىن» قامتاماسىز ەتۋدى باسىمدىق دەپ تانىعان.

1917 جىلعى ءى بۇكىلقازاقتىق سەزدە ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە تىكەلەي قاتىستى, اسا ماڭىزدى 14 ماسەلەنىڭ اراسىندا ايەل ماسەلەسى ارنايى تالقىلاندى. وسىدان 100 جىل بۇرىن «الاش» پارتياسى ءوز باعدارلاماسىندا «ايەل تەڭدىگى» ماسەلەسىن «مەملەكەتتىڭ قالپى» مەن «نەگىزگى قۇقىق» تاراۋلارىندا ەكى رەت قاراستىرعان.

«الاش» ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قالامىنان تۋىنداعان ءىرى تۋىندىلارىنىڭ دا, جالپى الاش ادەبيەتىنىڭ دە باستى ءبىر تاقىرىبى ‒ ادىلدىك پەن تەڭدىك ءۇشىن كۇرەسكەن, وزبىرلىقتان جىلاعان قازاقتىڭ قاسىرەتتى قىزى, قازاق ايەلدەرىنىڭ كوز جاسى, زارلى ءۇنى. ازات قازاقستاننىڭ ايەلدەر قۇقىقتارىن قورعاۋعا, ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ءمان بەرۋى دە بەكەر ەمەس.