جاڭالىقتار
قازاقستاندىقتاردىڭ تابىس قۇپيالارىنا ۇرلانۋ قاۋپى ءتوندى
مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ جەكە تۇلعالاردىڭ تابىستارىن اكىمشىلەندىرۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى دينا قۇسايىنوۆانىڭ تۇسىندىرۋىنشە, 3-ءشى كەزەڭدە, 2024 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ دەكلاراتسيانى 3,9 ميلليونداي ازامات تاپسىرادى. ولاردىڭ اراسىندا زاڭدى تۇلعالاردىڭ باسشىلارى مەن قۇرىلتايشىلارى, قاتىسۋشىلارى, جەكە كاسىپكەرلەر, سونداي-اق ولاردىڭ جۇبايلارى بار.
بىراق بۇعان دەيىنگى 1-ءشى كەزەڭدە, ياعني 2021 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ 580 مىڭعا جۋىق مەملەكەتتىك قىزمەتشى, ولارعا تەڭەستىرىلگەن ادامدار, سونداي-اق ولاردىڭ جۇبايلارى دەكلاراتسيا تاپسىرا باستادى. ال, 2-ءشى كەزەڭدە, 2023 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان دەكلاراتسيا تاپسىرۋشىلار ساناتىنا مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ, ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ شامامەن 2,1 ميلليون قىزمەتكەرى مەن ولاردىڭ جۇبايلارى ەندى.
وسىلايشا, قازىرگى كەزدە دەكلاراتسيانى جالپى جيىنتىعى 6,6 ميلليونداي ادام تاپسىرۋدا.
شەنەۋنىكتەر بۇعان دايىن بولماي شىقتى. جاۋاپتى ورگان – مەمكىرىستەر كوميتەتى قازىرگى ۋاقىتتا ءوزىنىڭ اقپاراتتىق جۇيەلەرىندە كىرىستەر مەن م ۇلىك تۋرالى دەكلاراتسيانىڭ جاڭارتىلعان نىسانىن (270.00 فورماسىن) ەنگىزۋ بويىنشا «تەحنيكالىق جۇمىستار» جۇرگىزىلىپ جاتقانىن حابارلادى.
تەحنيكالىق جۇمىستار تەز بىتپەيدى 2024 جىلعى 1 تامىزعا دەيىن جالعاسپاق. سالدارىنان, بيلىككە بيىلعى جاڭا بۇيرىقتىڭ كۇشىن توقتاتا تۇرۋعا تۋرا كەلۋدە.
«وسىعان بايلانىستى «جەكە تۇلعانىڭ كىرىستەرى مەن مۇلكى تۋرالى دەكلاراتسيانىڭ نىسانىن جانە ونى جاساۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى» قارجى ءمينيسترىنىڭ 2021 جىلعى 13 قىركۇيەكتەگى №927 بۇيرىعىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قارجى ءمينيسترىنىڭ 2024 جىلعى 29 ناۋرىزداعى جاڭا №169 بۇيرىعىنىڭ قولدانىسى توقتاتىلا تۇرادى», – دەپ حابارلادى مەمكىرىستەر كوميتەتى.
الايدا سونىمەن بىرگە ازاماتتار 2023 جىل ءۇشىن دەكلاراتسيا تاپسىرۋ مىندەتىنەن بوساتىلمايدى. ۆەدومستۆو ولاردىڭ 2021 جىلى بەكىتىلگەن دەكلاراتسيانىڭ ەسكى فورماسىمەن تاپسىرا الاتىندارىن جەتكىزدى.
مكك 2024 جىلى «قابىلدانعان» دەگەن مارتەبەسى بار كىرىستەر مەن م ۇلىك تۋرالى دەكلاراتسيانىڭ قولدانىستاعى نىسانى (270.00 نىسان) ۇسىنىلسا, وندا دەكلاراتسيانى قايتا تاپسىرۋدىڭ قاجەتى بولمايتىنىن ايتادى. تەك كەيىن ەرەجەلەرى توسىننان وزگەرىپ كەتىپ, جاڭا كوماندا «قاتە تاپسىردىڭ» دەپ جازالاي باستاماسا بولعانى.
بۇل تەك باسى عانا, كەلەسى 2025 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا باستاۋ الاتىن 4-ءشى كەزەڭدە دەكلاراتسيانى بارلىق قازاقستان تۇرعىندارى تابىستاپ, مەملەكەتكە كىرىسى مەن شىعىسى تۋرالى ەسەپ بەرە باستايدى. كوميتەتتىڭ دەرەگىنشە, جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيالاۋ جۇيەسىنە شامامەن 13 ميلليون ادام ەنەدى دەپ كۇتىلۋدە. سوندا جاعداي نە بولادى? ونسىز دا ىعى-جىعى حالىقتان ارىلمايتىن سالىق ورگاندارىندا شەتسىز-شەكسىز كەزەكتەر قالىپتاسىپ, دۇربەلەڭ تۋماي ما?
ويتكەنى 18-گە جاڭا تولعان بالادان شاۋ تارتقان قارياعا دەيىن ۇكىمەتكە ەسەپ بەرۋگە ءتيىس.
دەپۋتاتتار تاعى ءبىر پروبلەمانىڭ تۋىندايتىنىنا ساۋەگەيلىك جاسادى. ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ءومىر بويى جيعان بۇكىل دۇنيە-مۇلكى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى اقپاراتتار بار دەكلاراتسيانى قولعا تۇسىرۋگە قاپتاعان تەلەفون, ينتەرنەت الاياقتارى, ۇرلىقشىلار مەن قاراقشىلار, باسقا دا قاسكوي جاندار قۇمارتاتىن بولادى.
دەربەس دەرەكتەردىڭ شىپ-شىرعاسىن شىعارماي, تاس قىپ ۇستاپ, تۇگەل قورعاۋعا مەملەكەت قاۋقارسىزدىق تانىتۋدا. ماجىلىسمەندەردىڭ ايتۋىنشا, بيلىكتىڭ بارلىق دەڭگەيىن جەمقورلىق جايلاعان مەملەكەتتە اقىسىن بەرسە, كەز كەلگەن قۇجاتتى قاسكۇنەمدەر قولعا تۇسىرە الادى.
بارلىق ازاماتتىڭ جاپپاي دەكلاراتسيا تاپسىرۋىنىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى قازاقستان حالقىنىڭ دەربەس دەرەكتەرىن قورعاۋ ماسەلەسى كوكەيكەستى بولا ءتۇستى.
«دەربەس دەرەكتەردىڭ سىرتقا كەتىپ قالىپ جاتقانى تۋرالى جاڭالىق توقتاۋسىز بوي كورسەتەدى. كەيىنگىلەرىنە توقتالساق, «مەملەكەتتىك تەحنيكالىق قىزمەت» 2 ميلليوننان استام قازاقستاندىقتىڭ دەربەس دەرەكتەرى سىرتقا «اعىپ» كەتكەنىن اشكەرەلەدى. دەربەس دەرەكتەردىڭ ۇرلانۋىمەن بايلانىستى بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى, Air Astana جانە «قازاقتەلەكومنىڭ» ۇستىنەن تەكسەرىستەر جۇرگىزىلۋدە. بيلىك وكىلدەرى ءتىپتى ءوز قولىمەن بەرەتىن جاعدايلار جەتەرلىك. 2019 جىلى الماتىدا حقكو-نىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرى سوتتالدى. ول ي. ەسىمدى ايەلدىڭ مەنشىگىندە قانداي جىلجىمايتىن مۇلكى بارى تۋرالى انىقتامانى جانە ونىڭ تۇرعىلىقتى تۇراتىن ورنى تۋرالى مالىمەتتى زاڭسىز بەرگەنى ءۇشىن ۇستالعان», – دەدى ءماجىلىس دەپۋتاتى ماگەررام ماگەرراموۆ.
ونىڭ ۇستىنە بۇل سيرەك كەزدەسەتىن جەكەلەگەن وقيعا ەمەس. باس پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكاسى بويىنشا 2023 جىلى دەربەس دەرەكتەردى زاڭسىز جيناۋ ءۇشىن 417 اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەن.
دەربەس دەرەكتەرگە جانە ولاردى قورعاۋعا قاتىستى 473 قىلمىستىق ءىس اشىلعان. بىراق ونىڭ 318-ءى سوتقا جەتپەي, دوعارىلا سالىنعان. ياعني, 155 ءىس قانا اياعىنا جەتكىزىلگەن. وسىدان كەيىن بۇل سالادا مەملەكەت حالىقتى تاباندى قورعايدى دەپ ايتۋدىڭ ءوزى ابەستىك.
م.ماگەرراموۆ بۇل تسيفرلاردىڭ ءوزى ءومىر شىندىعىنان تىم الىس جاتقانىن ايتادى: 2023 جىلى ينتەرنەت-الاياقتىق بويىنشا تەرگەۋشىلەردىڭ قاراۋىندا 158 474 ءىس بولعان. ونىڭ ىشىندە 92 954 ءىس «قىلمىس جاساعان تۇلعانىڭ انىقتالماۋىنا بايلانىستى» دوعارىلدى.
الاياقتاردان زارداپ شەككەن قازاقستاندىقتار سوعان دەربەس دەرەكتەرىنىڭ سىرتقا شىعىپ كەتۋى ىقپال ەتكەنىن كورسەتىپتى. ويتكەنى حابارلاسقان قاسكۇنەمدەر قۇربانى تۋرالى تەك مەملەكەت قانا بىلەتىن بارلىق اقپاراتپەن جاقىن تانىس ەكەنىن پاش ەتىپتى. ونىڭ ءبارىن مەملەكەتتىك اقپاراتتىق جۇيەلەردەن الماسا, باسقا قايدان الادى?
«وسىدان بايلام جاساۋعا بولادى: ۋاكىلەتتى ورگاندار ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا قاۋقارسىز ەكەنى انىق. دەربەس دەرەكتەردى قورعاۋ تەتىكتەرى جۇمىس ىستەمەيدى! بۇگىندە وسىلاي, ەرتەڭ حالىق تەگىس دەكلاراتسيا تاپسىرا باستاعاندا نە بولماق? مەملەكەت دايىن بولماسا, ءبىز جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيانى ەنگىزۋدە تىم اسىعىپ جاتقان جوقپىز با? جاۋاپتى تۇلعالار ازاماتتارىمىزدىڭ دەكلاراتسيالايتىن دەرەكتەرى ىزىنشە قىلمىسكەرلەر مەن الاياقتاردىڭ قولىنا تۇسپەسىنە كەپىلدىك بەرە مە? دەربەس دەرەكتەر سىرى سىرتقا تاراپ كەتسە, دەربەس جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋعا دايىن با?», – دەلىنگەن ءبىر توپ ماجىلىسمەننىڭ ۇكىمەتكە ساۋالىندا.
ۇرەيلىسى سول, ەندى عانا جولداپ جاتقان جاۋاپتارىندا ۇكىمەت وكىلدەرىنىڭ بىردە ءبىر كەپىلدىك بەرمەدى. سوعان قاراعاندا, دەرەكتەر تاسقىنىنىڭ كەلەشەكتە قارعىن سۋداي ارناسىنان سىرتقا جايىلىپ كەتۋىنە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ توسقاۋىل قويا الاتىنىنا وزدەرى دە سەنبەيتىن سياقتى.
مىسالى, قۇرامىنا دەكلاراتسيالاۋعا جاۋاپتى مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتى كىرەتىن قارجى مينيسترلىگى جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارىپ, ونى باسسىز قالعان تسيفرلىق دامۋ مينيسترلىگىنە سىرعىتتى.
«دەربەس دەرەكتەر جانە ولاردى قورعاۋ بويىنشا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋ, سونداي-اق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ينتسيدەنتتەرىنىڭ الدىن الۋ جانە ولارعا جەدەل دەن قويۋ – تسيفرلىق دامۋ, يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىنە جاتادى. ءبىزدىڭ قارجى مينيسترلىگى ءوز قۇزىرەتى شەڭبەرىندە تەك سالىق تولەۋشىلەر – جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار پايدالاناتىن ءوز اقپاراتتىق جۇيەلەرىمىزدىڭ ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋىن جانە قورعالۋىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ءتيىستى شارالارىن قابىلدايدى», – دەدى قارجى ۆيتسە-ءمينيسترى ەرجان ءبىرجانوۆ.
ۆيتسە-ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا, اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار جانە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا جىل سايىن, كونكۋرستىق نەگىزدە «اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىنە قاتەرلەردى مونيتورينگتەۋ, انىقتاۋ, باعالاۋ, بولجاۋ, وقشاۋلاۋ, بەيتاراپتاندىرۋ جانە الدىن الۋ جونىندەگى قىزمەت» ساتىپ الىنادى.
بۇل قىزمەتتى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك جەدەل ورتالىعى (اقجو) كورسەتەدى. وسىلايشا, دەربەس دەرەكتەردىڭ قورعالۋىنا جاۋاپتىلار تىزىمىندە تاعى ءبىر بۋىن-دەلدال پايدا بولدى.
اقجو اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك قاتەرلەرىن بارىنشا ازايتۋ بويىنشا شارالار قابىلدايدى, اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىم يەسىن دەرەۋ حاباردار ەتەدى.
«ولقىلىقتار مەن وسالدىقتاردى انىقتاۋ جانە جويۋ, سونداي-اق ءوزىنىڭ اقپاراتتىق جۇيەلەرىن قورعاۋ ءۇشىن قارجى مينيسترلىگى قوسىمشا ءىس-شارالار وتكىزەدى. مينيسترلىك قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەربەس دەرەكتەرى مەن اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋعا ءوزىنىڭ دايىن ەكەنىن جانە جاۋاپكەرشىلىگىن راستايدى», – دەدى قارجى ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرجان ءبىرجانوۆ.
بىراق مينيسترلىكتە باسىمەن جاۋاپ بەرەتىن تۇلعانىڭ كىم ەكەنىن ايتپادى. ويتكەنى مينيسترلىك دەگەن اۋىسپالى دۇنيە.
ءوز كەزەگىندە كوشباسشىسىز قالعان تسيفرلىق دامۋ مينيسترلىگى دە دەربەس جاۋاپتى تۇلعاسىن اتامادى. ۆەدومستۆونىڭ حاتىندا ايتىلعانداي, دەربەس دەرەكتەردى كومپانيالار مەن وپەراتورلار دا جيناي بەرەدى.
«دەربەس دەرەكتەر جانە ولاردى قورعاۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 11-بابىنا سايكەس, ولار دا قورعاۋعا جاۋاپتى ەكەن: سۋبەكتىنىڭ نەمەسە ونىڭ زاڭدى وكىلىنىڭ كەلىسىمى نە وزگە زاڭدى نەگىزدەر بولماسا, دەربەس دەرەكتەردى تاراتۋعا جول بەرمەۋگە, ولاردىڭ قۇپيالىلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس.
ال, دەكلاراتسيالارداعى اقپاراتتىڭ قۇپيادا ساقتالۋى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك «دوبىن» تسيفرلىق دامۋ مينيسترلىگى كەرى تەپتى.
«جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيالاۋدى قارجى مينيسترلىگىنىڭ مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتى جۇزەگە اسىراتىنىن اتاپ وتكەن ماڭىزدى! تيىسىنشە, ءدال سول مەملەكەتتىك ورگان اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ, دەربەس دەرەكتەردى قورعاۋ جونىندە قاجەتتى شارالار قابىلداۋعا جانە ولاردىڭ ساقتالۋىنا جاۋاپتى بولۋعا مىندەتتى. سونىمەن قاتار قازىرگى ۋاقىتتا قارجىمينىنىڭ اتالعان كوميتەتىنىڭ اقپاراتتىق جۇيەلەرىن تەحنيكالىق سۇيەمەلدەۋدى «ەلەكتروندىق قارجى ورتالىعى» اق جۇزەگە اسىرادى», – دەلىنگەن تسيفرلىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ تۇسىنىكتەمەسىندە.
