Qazaqstandyqtardyń tabys qupııalaryna urlaný qaýpi tóndi

Memlekettik kirister komıtetiniń Jeke tulǵalardyń tabystaryn ákimshilendirý basqarmasynyń basshysy Dına Qusaıynovanyń túsindirýinshe, 3-shi kezeńde, 2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap deklaraııany 3,9 mıllıondaı azamat tapsyrady. Olardyń arasynda zańdy tulǵalardyń basshylary men quryltaıshylary, qatysýshylary, jeke kásipkerler, sondaı-aq olardyń jubaılary bar.

Biraq buǵan deıingi 1-shi kezeńde, ıaǵnı 2021 jyldyń 1 qańtarynan bastap 580 myńǵa jýyq memlekettik qyzmetshi, olarǵa teńestirilgen adamdar, sondaı-aq olardyń jubaılary deklaraııa tapsyra bastady. Al, 2-shi kezeńde, 2023 jyldyń 1 qańtarynan deklaraııa tapsyrýshylar sanatyna memlekettik mekemeler men kvazımemlekettik sektordyń, ulttyq kompanııalardyń shamamen 2,1 mıllıon qyzmetkeri men olardyń jubaılary endi.

Osylaısha, qazirgi kezde deklaraııany jalpy jıyntyǵy 6,6 mıllıondaı adam tapsyrýda.

Sheneýnikter buǵan daıyn bolmaı shyqty. Jaýapty organ – Memkirister komıteti qazirgi ýaqytta óziniń aqparattyq júıelerinde kirister men múlik týraly deklaraııanyń jańartylǵan nysanyn (270.00 formasyn) engizý boıynsha «tehnıkalyq jumystar» júrgizilip jatqanyn habarlady.

Tehnıkalyq jumystar tez bitpeıdi 2024 jylǵy 1 tamyzǵa deıin jalǵaspaq. Saldarynan, bılikke bıylǵy jańa buıryqtyń kúshin toqtata turýǵa týra kelýde.

«Osyǵan baılanysty «Jeke tulǵanyń kiristeri men múlki týraly deklaraııanyń nysanyn jáne ony jasaý qaǵıdalaryn bekitý týraly» Qarjy mınıstriniń 2021 jylǵy 13 qyrkúıektegi №927 buıryǵyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qarjy mınıstriniń 2024 jylǵy 29 naýryzdaǵy jańa №169 buıryǵynyń qoldanysy toqtatyla turady», – dep habarlady Memkirister komıteti.

Alaıda sonymen birge azamattar 2023 jyl úshin deklaraııa tapsyrý mindetinen bosatylmaıdy. Vedomstvo olardyń 2021 jyly bekitilgen deklaraııanyń eski formasymen tapsyra alatyndaryn jetkizdi.

MKK 2024 jyly «qabyldanǵan» degen mártebesi bar kirister men múlik týraly deklaraııanyń qoldanystaǵy nysany (270.00 nysan) usynylsa, onda deklaraııany qaıta tapsyrýdyń qajeti bolmaıtynyn aıtady. Tek keıin erejeleri tosynnan ózgerip ketip, jańa komanda «qate tapsyrdyń» dep jazalaı bastamasa bolǵany.

Bul tek basy ǵana, kelesi 2025 jyldyń 1 qańtarynda bastaý alatyn 4-shi kezeńde deklaraııany barlyq Qazaqstan turǵyndary tabystap, memleketke kirisi men shyǵysy týraly esep bere bastaıdy. Komıtettiń dereginshe, jalpyǵa birdeı deklaraııalaý júıesine shamamen 13 mıllıon adam enedi dep kútilýde. Sonda jaǵdaı ne bolady? Onsyz da yǵy-jyǵy halyqtan arylmaıtyn salyq organdarynda shetsiz-sheksiz kezekter qalyptasyp, dúrbeleń týmaı ma?

О́ıtkeni 18-ge jańa tolǵan baladan shaý tartqan qarııaǵa deıin Úkimetke esep berýge tıis.

Depýtattar taǵy bir problemanyń týyndaıtynyna sáýegeılik jasady. Árbir qazaqstandyqtyń ómir boıy jıǵan búkil dúnıe-múlki týraly egjeı-tegjeıli aqparattar bar deklaraııany qolǵa túsirýge qaptaǵan telefon, ınternet alaıaqtary, urlyqshylar men qaraqshylar, basqa da qaskóı jandar qumartatyn bolady.

Derbes derekterdiń shyp-shyrǵasyn shyǵarmaı, tas qyp ustap, túgel qorǵaýǵa memleket qaýqarsyzdyq tanytýda. Májilismenderdiń aıtýynsha, bıliktiń barlyq deńgeıin jemqorlyq jaılaǵan memlekette aqysyn berse, kez kelgen qujatty qaskúnemder qolǵa túsire alady.

Barlyq azamattyń jappaı deklaraııa tapsyrýynyń engizilýine baılanysty Qazaqstan halqynyń derbes derekterin qorǵaý máselesi kókeıkesti bola tústi.

«Derbes derekterdiń syrtqa ketip qalyp jatqany týraly jańalyq toqtaýsyz boı kórsetedi. Keıingilerine toqtalsaq, «Memlekettik tehnıkalyq qyzmet» 2 mıllıonnan astam qazaqstandyqtyń derbes derekteri syrtqa «aǵyp» ketkenin áshkereledi. Derbes derekterdiń urlanýymen baılanysty Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory, Air Astana jáne «Qazaqtelekomnyń» ústinen tekserister júrgizilýde. Bılik ókilderi tipti óz qolymen beretin jaǵdaılar jeterlik. 2019 jyly Almatyda HQKO-nyń burynǵy qyzmetkeri sottaldy. Ol I. esimdi áıeldiń menshiginde qandaı jyljymaıtyn múlki bary týraly anyqtamany jáne onyń turǵylyqty turatyn orny týraly málimetti zańsyz bergeni úshin ustalǵan», – dedi Májilis depýtaty Magerram Magerramov.

Onyń ústine bul sırek kezdesetin jekelegen oqıǵa emes. Bas prokýratýranyń quqyqtyq statıstıkasy boıynsha 2023 jyly derbes derekterdi zańsyz jınaý úshin 417 ákimshilik quqyq buzýshylyq tirkelgen.

Derbes derekterge jáne olardy qorǵaýǵa qatysty 473 qylmystyq is ashylǵan. Biraq onyń 318-i sotqa jetpeı, doǵaryla salynǵan. Iaǵnı, 155 is qana aıaǵyna jetkizilgen. Osydan keıin bul salada memleket halyqty tabandy qorǵaıdy dep aıtýdyń ózi ábestik.

M.Magerramov bul ıfrlardyń ózi ómir shyndyǵynan tym alys jatqanyn aıtady: 2023 jyly ınternet-alaıaqtyq boıynsha tergeýshilerdiń qaraýynda 158 474 is bolǵan. Onyń ishinde 92 954 is «qylmys jasaǵan tulǵanyń anyqtalmaýyna baılanysty» doǵaryldy.

Alaıaqtardan zardap shekken qazaqstandyqtar soǵan derbes derekteriniń syrtqa shyǵyp ketýi yqpal etkenin kórsetipti. О́ıtkeni habarlasqan qaskúnemder qurbany týraly tek memleket qana biletin barlyq aqparatpen jaqyn tanys ekenin pash etipti. Onyń bárin memlekettik aqparattyq júıelerden almasa, basqa qaıdan alady?

«Osydan baılam jasaýǵa bolady: ýákiletti organdar azamattarymyzdyń quqyǵyn qorǵaýǵa qaýqarsyz ekeni anyq. Derbes derekterdi qorǵaý tetikteri jumys istemeıdi! Búginde osylaı, erteń halyq tegis deklaraııa tapsyra bastaǵanda ne bolmaq? Memleket daıyn bolmasa, biz jalpyǵa birdeı deklaraııany engizýde tym asyǵyp jatqan joqpyz ba? Jaýapty tulǵalar azamattarymyzdyń deklaraııalaıtyn derekteri izinshe qylmyskerler men alaıaqtardyń qolyna túspesine kepildik bere me? Derbes derekter syry syrtqa tarap ketse, derbes jaýapkershilik arqalaýǵa daıyn ba?», – delingen bir top májilismenniń Úkimetke saýalynda.

Úreılisi sol, endi ǵana joldap jatqan jaýaptarynda Úkimet ókilderiniń birde bir kepildik bermedi. Soǵan qaraǵanda, derekter tasqynynyń keleshekte qarǵyn sýdaı arnasynan syrtqa jaıylyp ketýine memlekettik organdardyń tosqaýyl qoıa alatynyna ózderi de senbeıtin sııaqty.

Mysaly, quramyna deklaraııalaýǵa jaýapty Memlekettik kirister komıteti kiretin Qarjy mınıstrligi jaýapkershilikten jaltaryp, ony bassyz qalǵan ıfrlyq damý mınıstrligine syrǵytty.

«Derbes derekter jáne olardy qorǵaý boıynsha aqparattyq qaýipsizdik salasyndaǵy memlekettik saıasatty iske asyrý, sondaı-aq aqparattyq qaýipsizdik ınıdentteriniń aldyn alý jáne olarǵa jedel den qoıý – ıfrlyq damý, ınnovaııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrliginiń Aqparattyq qaýipsizdik komıtetiniń negizgi mindetterine jatady. Bizdiń Qarjy mınıstrligi óz quzyreti sheńberinde tek salyq tóleýshiler – jeke jáne zańdy tulǵalar paıdalanatyn óz aqparattyq júıelerimizdiń úzdiksiz jumys isteýin jáne qorǵalýyn qamtamasyz etýdiń tıisti sharalaryn qabyldaıdy», – dedi Qarjy vıe-mınıstri Erjan Birjanov.

Vıe-mınıstrdiń aıtýynsha, aqparattyq-kommýnıkaııalyq tehnologııalar jáne aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý salasynda jyl saıyn, konkýrstyq negizde «aqparattyq-kommýnıkaııalyq ınfraqurylymnyń aqparattyq qaýipsizdigine qaterlerdi monıtorıngteý, anyqtaý, baǵalaý, boljaý, oqshaýlaý, beıtaraptandyrý jáne aldyn alý jónindegi qyzmet» satyp alynady.

Bul qyzmetti Aqparattyq qaýipsizdik jedel ortalyǵy (AQJO) kórsetedi. Osylaısha, derbes derekterdiń qorǵalýyna jaýaptylar tiziminde taǵy bir býyn-deldal paıda boldy.

AQJO aqparattyq qaýipsizdik qaterlerin barynsha azaıtý boıynsha sharalar qabyldaıdy, aqparattyq-kommýnıkaııalyq ınfraqurylym ıesin dereý habardar etedi.

«Olqylyqtar men osaldyqtardy anyqtaý jáne joıý, sondaı-aq óziniń aqparattyq júıelerin qorǵaý úshin Qarjy mınıstrligi qosymsha is-sharalar ótkizedi. Mınıstrlik Qazaqstan azamattarynyń derbes derekteri men aqparattyq qaýipsizdigin qorǵaýǵa óziniń daıyn ekenin jáne jaýapkershiligin rastaıdy», – dedi Qarjy mınıstriniń orynbasary Erjan Birjanov.

Biraq mınıstrlikte basymen jaýap beretin tulǵanyń kim ekenin aıtpady. О́ıtkeni mınıstrlik degen aýyspaly dúnıe.

О́z kezeginde kóshbasshysyz qalǵan ıfrlyq damý mınıstrligi de derbes jaýapty tulǵasyn atamady. Vedomstvonyń hatynda aıtylǵandaı, derbes derekterdi kompanııalar men operatorlar da jınaı beredi.

«Derbes derekter jáne olardy qorǵaý týraly» zańynyń 11-babyna sáıkes, olar da qorǵaýǵa jaýapty eken: sýbektiniń nemese onyń zańdy ókiliniń kelisimi ne ózge zańdy negizder bolmasa, derbes derekterdi taratýǵa jol bermeýge, olardyń qupııalylyǵyn qamtamasyz etýge tıis.

Al, deklaraııalardaǵy aqparattyń qupııada saqtalýy úshin jaýapkershilik «dobyn» ıfrlyq damý mınıstrligi keri tepti.

«Jalpyǵa birdeı deklaraııalaýdy Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik kirister komıteti júzege asyratynyn atap ótken mańyzdy! Tıisinshe, dál sol memlekettik organ aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý, derbes derekterdi qorǵaý jóninde qajetti sharalar qabyldaýǵa jáne olardyń saqtalýyna jaýapty bolýǵa mindetti. Sonymen qatar qazirgi ýaqytta Qarjymıniniń atalǵan komıtetiniń aqparattyq júıelerin tehnıkalyq súıemeldeýdi «Elektrondyq qarjy ortalyǵy» AQ júzege asyrady», – delingen ıfrlyq damý mınıstrliginiń túsiniktemesinde.