قازاقستاندىقتارعا بجزق-داعى قارجىسىن ەمدەلۋگە جانە ءۇي الۋعا جۇمساۋعا تىيىم سالماق: ەلدە جاڭا زەينەتاقى جۇيەسى دايىندالىپ جاتىر

فوتو: ەل.كز

ەلىمىزدە ەلەنا باحمۋتوۆا, قادىرجان داميتوۆ, وراز جاندوسوۆ, انۆار سايدەنوۆ ي گريگوري مارچەنكو زەينەتاقى جۇيەسىنە وزگەرىس ەنگىزۋدى ۇسىندى. ۇسىنىستار قاتارىندا ازاماتتارعا بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى ء(ارى قاراي بجزق) قارجىسىن ەمدەلۋگە نەمەسە ءۇي الۋعا جۇمساۋعا تىيىم سالۋ دا بار. «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ تاۋەلسىز ديرەكتورى بولات جامىشەۆ زەينەتاقى جۇيەسىندەگى رەفورمانىڭ كەي تۇستارىن ءتۇسىندىرىپ ءوتتى. بۇل تۋرالى Stan.kz اقپارات اگەنتتىگى Forbes Kazakhstan سايتىنا سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.

بولات جامىشەۆتىڭ سوزىنشە, ساراپشىلار بجزق-داعى قارجىنى ەمگە جانە باسپانا الۋ ءۇشىن جۇمساۋعا تىيىم سالۋدى ۇسىنىپ وتىر. بۇل سينگاپۋردان الىنعان ۇلگى ەكەن. بىراق ماماندار بۇل تاجىريبە ءبىزدىڭ ەلدە قولدانۋعا كەلمەيتىنىن ايتادى. سوندىقتان بارلىعى ەمەس, زەينەتاقى شوتىندا قارجىسى جەتكىلىكتى ازاماتتار عانا بۇل نورمانى قولدانا العانى ءجون دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن.

سونىمەن قاتار باستاماشىلار ەلدەگى بازالىق زەينەتاقىنى ەسەپتەۋ مەحانيزمىن وزگەرتۋدى ۇسىنعان. قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس بازالىق زەينەتاقى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنە بايلانىستى. 2024 جىلى ەڭ تومەنگى جالاقى 85 مىڭ تەڭگە بولسا, كۇنكورىس دەڭگەيى 43 407 تەڭگە دەپ بەكىتىلگەن.

رەفورماعا سايكەس ساراپشىلار بازالىق زەينەتاقىنى ەڭ تومەنگى جالاقى ارقىلى ەسەپتەپ, مەديانالىق جالاقىنىڭ 50%-نا دەيىن ءوسىرۋدى ۇسىنىپ وتىر.

مەديانالىق جالاقى دەگەنىمىز – ازاماتتاردىڭ ورتاشا جالاقىسىنىڭ ءبىر ءتۇرى, ياعني بارلىق جۇمىسكەرلەردىڭ 50%-نىڭ جالاقىسى مەديانالىق ەسەپتەن جوعارى بولسا, 50%-نىڭ ەڭبەكاقىسى مەديانالىق جالاقىدان تومەن دەگەندى بىلدىرەدى.  

سونىمەن قاتار ينفلياتسيانى ەسكەرە وتىرىپ جىل سايىن 2% كولەمىندە يندەكساتسيا جۇرگىزۋ كەرەك دەيدى. وسىلايشا بازالىق زەينەتاقى كولەمى ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ 80%-نا تەڭەسپەك. ساراپشىلار توبى زەينەتاقى تولەمدەرىنە جۇمسالاتىن مەملەكەتتىك شىعىنداردى ءبىر دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. بۇگىندە مۇنداي شىعىندار جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 2,8%-نا تەڭ. دەگەنمەن ەكونوميكا مەن جالپى ىشكى ءونىم ارتقان كەزدە زەينەتاقى دا كوبەيىپ وتىرۋى ءۇشىن بۇل كورسەتكىشتى 3%-دان ازايتپاۋ كەرەك ەكەن.

ال ازاماتتار زەينەتاقى جۇيەسىنە تولىق قاتىسۋى ءۇشىن بازالىق زەينەتاقى مولشەرىن بىرىڭعاي جيناقتاۋ جۇيەسىنە قاتىسۋ ۋاقىتىمەن ەسەپتەۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. سايكەسىنشە ازامات زەينەتاقى جۇيەسىنە قانشالىقتى ۇزاق اقشا قۇيسا, بازالىق زەينەتاقى مولشەرى دە ارتادى.

ساراپشىلار توبى ۇسىنعان كەلەسى وزگەرىس – بجزق-عا جۇمىس بەرۋشىلەر قۇياتىن مىندەتتى زەينەتاقى جارناسىن قولدانۋ جۇيەسىن وزگەرتۋ. بۇگىندە جۇمىس بەرۋشى ءار قىزمەتكەر ءۇشىن بجزق-عا قوسىمشا 5% كولەمىندە جارنا قۇيىپ وتىرۋى كەرەك.

ساراپشىلار جالاقى كولەمىنىڭ 4%-ىن جەكە زەينەتاقى شوتىنا اۋدارۋدى ۇسىنادى. قازىر جۇمىس بەرۋشىنىڭ مىندەتتى زەينەتاقى جارناسى بجزق-داعى ورتاق ەسەپشوتقا ءتۇسىپ وتىرادى. سوندىقتان قولدانىستاعى زەينەتاقى جۇيەسىندە شوتىندا اقشاسى تاۋسىلعان ادامدارعا قاتىستى قاتەر ەسكەرىلمەيدى دەيدى. ماسەلەن, ازاماتقا 89-90 جاسقا دەيىن تۇراقتى تۇردە زەينەتاقى تولەنىپ وتىرسا, بۇدان كەيىن ۇلتتىق تولەم جۇيەسىنەن بەرىلەتىن تولەم توقتايدى. سايكەسىنشە ازاماتتار 90 جاستان اسقان سوڭ زەينەتاقى تولەمىنسىز قالۋى مۇمكىن.

جۇمىس بەرۋشىنىڭ مىندەتتى زەينەتاقى جارناسىنىڭ قالعان 1%-ى ازاماتتاردى زەينەتاقىسىز قالۋ قاتەرىنەن قورعاۋ ءۇشىن جۇمسالۋى كەرەك. بۇل ماقساتتا بولات جامىشەۆ كەپىلدەندىرىلگەن ءومىر بويعى تولەم شوتى اشىلىپ, 1% كولەمىندەگى قاراجات وسىندا اۋدارىلادى دەيدى. كەپىلدەندىرىلگەن ءومىر بويعى تولەم شوتى بجزق-دا قۇرىلۋى كەرەگىن اتاپ ءوتتى.

ساراپشىلار ۇسىنعان تاعى ءبىر وزگەرىس وزىن جۇمىسپەن قامتىعاندارعا قاتىستى, ياعني مۇنداي ازاماتتار توبى ۇلتتىق تولەم جۇيەسىنە ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ 10% (2024 جىلعى كورسەتكىش بويىنشا بۇل 8,5 مىڭ تەڭگەگە تەڭ) كولەمىندە تولەم ەنگىزىپ وتىرۋى قاجەت. ەگەر ازامات ۇلتتىق تولەم جۇيەسىنە 12 اي بويى تولەم ەنگىزسە, مەملەكەت تاراپىنان تاعى 5% كولەمىندە قوسىمشا اقشا قۇيىلادى. بۇل زەينەتاقى الىمى بويىنشا ءتيىمدى ستاۆكا ماسەلەسىن شەشەدى. ال بۇعان ارنالعان بيۋدجەت شىعىنى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ تەك 0,08%-نا تەڭ بولادى ەكەن.