Qazaqstannan em tappaǵandardyń 90 paıyzy Tashkentte sandalady

Foto: ashyq derekkóz

Elimizde aýtızmge shaldyqqandar sany sońǵy bes jylda bes ese ósken. Osy nópir kórshi elge aǵylatyn bolsa kerek. Munyń sebebi nede? Bul týraly Jibek Joly arnasynyń jańalyqtarynda aıtyldy, dep jazady qandastar.kz Aikyn.kz-ke silteme jasap.

Balasyna Qazaqstannan em tappaı, shekara asqandardyń biri – almatylyq Álııa Taǵaeva. 8 jasar qyzyn Tashkentke jyl saıyn aparady. Mektep jasyna kelse de tili shyqpaǵan jetkinshek turaqty em-domnyń arqasynda sóıleı bastady.

«Úsh jyldyń kóleminde sol Tashkentten em alyp júrmiz. Ol jaqta arzan konsýltaııasy jáne emi de ózgeshe. 10 kúnde 10 dári alamyz. 250 myńdaı ketedi dárige, jalpy barlyq emine», — deıdi Almaty qalasynyń turǵyny Álııa Taǵaeva.

Al Balnur Shamuratova Tashkenttegi emnen keıin balamnyń aýrýy kerisinshe, údeı tústi deıdi. Týǵaly aýyr dertpen kúresip kele jatqan búldirshin dáriniń kóp mólsherinen talma aýrýyna ushyraǵan.

«О́kinishke qaraı jaqsy nátıjemen oralǵan joqpyz ol jaqtan. Kúnine bes ýkoldan beredi. Jelkesinen ekeý, jambasynan úsheý salady. Sonda 10 kúnde 50 ýkol alamyz. Meniń balam aıqaılap jylap qabyrǵaǵa basyn uratyn ádet paıda boldy», — deıdi Almaty qalasynyń turǵyny Balnur Shamuratova.

Dárigerler balanyń qınalǵanyna qaramastan, emge birneshe jyl qatarynan úzbeı kelýge keńes bergen. Balnurdyń aıtýynsha, Táshkendegi emhanalar ýatsap jelisi arqyly top quryp, jarnamany sol jerde jasaıdy. Oń pikirlerdi toptastyrady. Onsha emesin óshirip tastaıtyn kórinedi.

«3 aı saıyn kel dedi. Bala ýkolǵa táýeldi bolyp qalady. Ol ýkoldy toqtatsaq bala basqarymsyz bolyp ketedi. Bylaı qarasańyz, 500 adam kele me barlyǵyna beretin dári bir. Máselen, olardyń dıagnozy ártúrli. Bızneske aınaldyryp alǵan ǵoı», — deıdi Balnur Shamuratova.

Tashkenttegi klınıkalardayń birine habarlasyp kórdik. О́zbek nevrology ózi qabyldaıtyn naýqastardyń 90% qazaq búldirshinderi ekenin aıtty.

«Emge on kún saıyn 160 balany qabyldaımyz. Sonyń 90 paıyzy – qazaqstandyqtar. Aýtızmnen emdeıtin basqa klınıkalarda da shamamen solaı. Men óz basym ár balaǵa jaýapkershilikpen qaraımyn. Degenmen, jasyratyny joq, Tashkentte bolsyn, Qazaqstanda bolsyn medıınadan tek bıznes kóretinder bar. Jalpy, aýtızmmen aýratyn balalardy tek preparatpen emdeý durys emes», — deıdi Tashkenttegi nevrolog dáriger Zahıdjon Ismaılov.

Al aýtızmge shaldyqqan balalarmen uzaq jyl jumys istegen Aısulý Qýat ınekııalyq emge múldem qarsy. Aıtýynsha, mundaı em-domnan keıin aýrý odan ári asqynyp, epılepsııaǵa ulasady.

«Dıagnostıka ótkizgende eń birinshiden surap alamyn «Tashkentte boldyńyzdar ma?» dep. Negizi balanyń túrinen kórinip turady. Sebebi sol Tashkenttegi ınekııa balany múldem tynyshtandyryp tastaıdy. Ol qýanýyn, renjýin múldem kórsete almaı qalady», — deıdi defektolog Aısulý Qýat.

Sońǵy 5 jylda elde aýtızmge shaldyqqan balalar sany bes ese ósken. Memleket aýtıst tanylǵan balaǵa aı saıyn 130 myń teńge kóleminde járdemaqy tóleıdi. Bala tegin reabıltaııa ortalyqtaryna júgine alady. Biraq, elde mundaı oryndar jetispeıdi. Bas-aıaǵy 13 mekeme ǵana jumys istep tur. Syrtqatty erte anyqtaý da jolǵa qoıylmaǵan.

«Kemshilikter bar dep aıta almaımyn. Klınıkalyq sıpattamaǵa saı júrgiziledi. Bizde ár aýrýhananyń janynan dıagnoz qoıatyn ortalyqtar bar. 2019 jyly 5 myń bolsa, búgingi tańda 11 myń 300 bala tirkelgen. Staıonarlyq, ambýlatorııa jaǵdaıynda barlyq emder tegin kórsetiledi», — deıdi QR DSM Ana men bala densaýlyǵyn saqtaý departamentiniń basqarma basshysy Maıra Beısen.

Qazaqstanda aýtızmdi preparatpen emdemeıdi. Álemniń mańdaıaldy ǵalymdary bul dertke qarsy áli shıpa tappaǵan. Ázirge balaǵa kómek berýdiń jalǵyz joly – psıhokorrekııalyq ortalyqtarǵa aparý. Iaǵnı logoped, defektolog sekildi mamandarǵa júginip, kommýnıkaııany durystaý, qoǵamǵa beıimdeý. Al sheteldik emhanalar «aýtızmnen tolyq emdep shyǵaramyz» dep úmittendiredi. Balasyna shıpa izdep, sharq urǵan ata-ana osyǵan senip, barady. Baryn salady.

«ıfrli aýtızm degen zamanaý dıagnoz. Balalardyń smatfondarǵa baılanyp qalýy qazir beleń alyp barady. Ata-analar balasyna telefon ustatsa, oı-órisi damıdy dep oılaıdy. Shyndyǵynda, ıfrli tehnologııalarǵa táýeldilik balanyń tuıyq bolýyna, emoııasy bolmaýyna, sóılemeýine ákeledi. Balanyń damýy úshin barlyq sezim músheleri qamtylýy kerek. Kózimen kórý, tyńdaý, seziný, dámin tatý syndy sezim músheleri árqashan birlese damýy kerek. Ol úshin balamen kúndelikti ata-analary sóılesip, kóńil bólýi kerek. Al teledıdar jáne telefonnan kórsetiletin oıyn-saýyq baǵdarlamalary balaǵa máni joq, paıdasy joq nárseler usynady. Ol balanyń psıhıkasyna negatıvti áser etedi», — deıdi pedıatr Nurjamal Áýbakırova bizdiń tilshige bergen jaýabynda.

ıfrly tehnologııanyń damýy men ata-analardyń óz balasyna degen nemquraıly qarym-qatynasy balalardyń arasynda osy derttiń taralýyna ákelip jatyr deıdi maman. Pedıatr ata-analarǵa keńes berdi.

«О́zińizden bastańyz. Ár ata-ana balasy úshin jaýapty ekenin túsinýi kerek. Bala úlkenderdiń istegenin kórip, qaıtalaıtynyn umytpaý kerek. Ata-anasy únemi telefonda otyrsa, bala da sony kóshiredi. Ýaqytym joq, sharshadym dep baladan qutylýdyń joly bul. Kitap oqýdy daǵdyǵa aınaldyryńyzdar, sebebi kitaptyń mańyzdylyǵyn eshnárse almastyra almaıdy. Kitap oqý balanyń oı-órisin, sóıleý, oılaý qabiletterin damytady. Balamen kúndelikti sóılesý, serýendeýdi de umytpaǵan jón», — dedi Nurjamal Áýbakırova.