Qazaqstannyń ShYU-daǵy róli asa mańyzdy – caıasattanýshy Dzermant

Qazaqstan ShYU Astana Sammıtiniń qorytyndy sheshimderinde «Shanhaı rýhynyń» negizgi qaǵıdattary — ózara senim, dostyq, ózara paıda jáne bir-biriniń múddelerin esepke alý tolyq kólemde iske asyrylatynyna senedi. Bul týraly Qasym-Jomart Toqaev «Sınhýa» Qytaı agenttigine bergen suhbatynda málimdedi6 dep habarlaıdy Skifnews.kz aqparat portaly.

Shanhaı yntymaqtastyq uıymyn damytýda QR qandaı ról atqarady? Uıymnyń bolashaǵy qandaı? «Soltústik Eýrazııa» qurlyqtyq ıntegraııany zertteý jáne damytý Belarýs ortalyǵynyń dırektory, saıasattanýshy Alekseı Dzermant óz pikirin bildirdi. – Alekseı Valerevıch, Qazaqstan ShYU Astana Sammıtin ótkizýge daıyndalyp jatyr. Joǵary deńgeıdegi kezdesýdi ótkizýden qandaı úmitter bar? – Meniń oıymsha, Qazaqstandaǵy ShYU sammıtiniń mańyzdylyǵy joǵary, bul shyn máninde aýqymdy oqıǵa. Qatysýshy elder úshin ǵana emes, sonymen qatar kirýge daıyndalyp jatqandar úshin de aýqymdy. Biz Belarýs Respýblıkasy osy uıymnyń tolyqqandy múshesi bolýy múmkin ekenin bilemiz. Árıne, memleket basshylary, Úkimet basshylary deńgeıinde usynylatyn onnan astam elden qonaqtardy qabyldaý úshin alań daıyndaý qajet. Bul, árıne, uıymǵa, is-sharany daıyndaýǵa baıypty nazar aýdarýdy qajet etedi. Meniń oıymsha, Qazaqstan ony abyroımen atqara alady. Sammıttiń Eýrazııada, ShYU-da ortalyq orynǵa ıe bolyp otyrǵan QR-da ótýi mańyzdy jáne bul sammıtti uıymdastyrýǵa da óz izin qaldyrady dep oılaımyn. – Sammıtte qandaı talqylaý taqyryptary basymdyqqa ıe bolady dep oılaısyz? – Meniń oıymsha, ekonomıkalyq yntymaqtastyq, logıstıkalyq baılanys, úlken Eýrazııada taýarlar, qyzmetter, týrıster qozǵala alatyndaı kedergisiz orta qurý máseleleri basym bolady. Árıne, qaýipsizdik máseleleri. Bul qazir qaýip tónip tur, óıtkeni biz ujymdyq Batystyń qanshalyqty agressıvti ekenin kórip otyrmyz. Ol óziniń barlyq qıynshylyqtary men baqytsyzdyqtary úshin Reseıdi, Qytaıdy jáne Irandy, ShYU-ǵa qatysqan memleketterdi aıyptaýǵa tyrysady. Sondaı-aq memleket ishinde daý týǵyzýǵa tyrysady, mysaly, Úndistan men Pákistan, Qytaı arasynda. Bul turǵyda, árıne, qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq máseleleri, úshinshi taraptardyń qatysýynsyz, ShYU Sammıti sheńberinde talqylaý úshin óte mańyzdy bolady. – ShYU damýynda Qazaqstan qandaı ról atqarady? – Meniń oıymsha, Qazaqstannyń ShYU-daǵy róli óte mańyzdy. Árqashan úlken kúsh polıýsteri, alpaýyt derjavalar arasynda belgili bir maǵynada deldaldar qajet. Mine, Qazaqstan kem degende Reseı men Qytaı, al bolashaqta Iran, Úndistan, Reseı men Qytaı arasyndaǵy tamasha deldal. Bul Eýrazııada ortalyq orynǵa ıe memleket, logıstıka ol arqyly ótedi. Sondyqtan da máselelerdi birlesip sheshý úshin, árıne, Qazaqstanǵa bul uıym qajet, biraq janjal bolmas úshin, ekonomıka men logıstıka QR múddelerin eskere otyryp jáne Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótýi úshin óz múddesinde sheshýi kerek. Sondyqtan, bul jerde elderińiz úshin kóptegen artyqshylyqtar bar sııaqty. Onyń ústine, mundaı alańda QR óz bastamalaryn usynyp, olardy júzege asyra alady. Árıne basqa oıynshylardy múddelermen úılestirý arqyly, biraq soǵan qaramastan basqa Batys platformasy buǵan jol bermeıdi. О́ıtkeni ol jerde árqashan birinshi kezekte Amerıka Qurama Shtattarynyń, sodan keıin AQSh – tyń odaqtastarynyń, sodan keıin Batys emes memleketterdiń múddeleri men qajettilikteri ról atqarady. Bul turǵyda ShYU batystyq uıymdardan túbegeıli erekshelenedi, bul neǵurlym teń, ádil ıntegraııalyq qurylym. Bastapqyda uıym aımaqtaǵy turaqtylyq pen qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin «zulymdyqtyń úsh kúshi» dep atalatyn nársege qarsy turý úshin quryldy. – ShYU-ǵa múshe elder nazar aýdaratyn máseleler aýqymy búginde qanshalyqty keńeıdi? – Iá, shynynda da, yntymaqtastyq pen qaýipsizdiktiń kún tártibi bastapqyda ShYU arhıtektýrasyna engizilgen jáne ol áli de ózekti bolyp qala beredi. Biraq biz taǵy bir nársege degen qajettiliktiń artyp kele jatqanyn kóremiz. Bul, eń aldymen, meniń oıymsha, ShYU memleketteri men halyqtary bir-birin jaqsy bilýi, tanýy, mádenı baıytý, bilim berý yntymaqtastyǵy jáne t.b. úshin erkin júrip-turý múmkindigine ıe bolýy úshin mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq. > Mary Yam: Bul turǵyda ShYU-nyń aınalasynda qalyptasýy múmkin belgili bir ıdeıalyq sala, atap aıtqanda Eýrazııany biriktirý ıdeıasy, halyqtardyń yntymaqtastyǵy, jańa saýda joldary men logıstıka, ol barǵan saıyn mańyzǵa ıe bolady. Iá, qaýipsizdik máseleleri, árıne, kún tártibinde logıstıka, ekonomıka tur. Biraq gýmanıtarıstıka, mádenıet, sondaı-aq tehnologııalyq yntymaqtastyq, tehnologııalar transferi, munyń bári meniń oıymsha, ShYU-da suranysqa ıe bolady jáne sol jerde belgili bir dárejede júzege asyrylyp, odan ári arta túsedi. – Qazaqstan ShYU-ǵa tóraǵalyq etýdiń basymdyǵyn halyqaralyq beıbitshilik pen memleketterdiń qaýipsiz qatar ómir súrýin qamtamasyz etýge barynsha úles qosý dep atady. Tańdalǵan kýrs ne týraly aıtady? – Eger Qazaqstannyń kún tártibi týraly naqty aıtatyn bolsaq, bul qaýipsizdikke qosqan úlesi. Iá, QR úshin qaqtyǵystardyń Qazaqstan memleketine qatysy bolmaýy, álemdik shıelenis Qazaqstannyń ómirlik mańyzdy ulttyq múddelerine áser etpeýi óte mańyzdy. О́kinishke oraı, muny jalǵyz jasaý qıyn, sondyqtan odaqtastarmen, seriktestermen yntymaqtastyq jasaý kerek, batys elderine sankııalyq bopsalaý arqyly egemendikti shekteýge tyrysatyn, memleketke qysym jasaýǵa múmkindik bermeý kerek. Al biz muny kórip otyrmyz, Ortalyq Azııa memleketteri munda erekshe kóriniste dep aıtar edim. О́ıtkeni batystyqtar Ortalyq Azııa elderin, eń aldymen, Reseıge, Qytaıǵa qarsy qoıýǵa tyrysady. Buǵan jol bermeý kerek. Odan qalaı aýlaq bolýǵa bolady? Kórshi memlekettermen, ShYU memleketterimen yntymaqtasýǵa bolady, tek sol jerde ǵana bul bopsa men qaýip-qaterge tótep berýge jáne óz múddelerine bóten adamdardyń ulttyq múddelerin qanaǵattandyrýǵa jol bermeýge bolady. Bul turǵyda sankııalyq kedergilerdi alyp tastaý kún tártibin ilgeriletý, jalpy sankııaǵa qarsy saıasat, meniń oıymsha, bul qazir ShYU-da, onyń ishinde Qazaqstan turǵysynan da suranysqa ıe bolady. – Shanhaı Yntymaqtastyq Uıymynyń damý perspektıvalary qandaı? – Meniń oıymsha, uıymnyń damý perspektıvasy óte joǵary. Birinshiden, basty kórsetkish-baqylaýshy múshelerdiń, uıymǵa qosylýǵa múddeliler sany artyp keledi. Eger uıym toqyraýǵa ushyrasa, onda memleketter ózderi úshin paıdaly eshteńe almas edi, ár túrli elder oǵan umtylýy ekitalaı edi. ShYU búginde Eýrazııanyń basym bóligin aýmaǵy boıynsha da, halqy boıynsha da biriktirip otyr. Bul úlken Eýrazııadaǵy ıntegraııanyń naqty jobasy ekenin bildiredi. Iá, bul áskerı-saıası blok emes, biraq qajet bolmaýy múmkin, óıtkeni «bloktyq» tártip is júzinde yntymaqtastyqty óltiredi. Bul ásirese bir eldiń dıktaty barlyq basqa memleketterdiń múddelerine baǵynatyn Batys uıymdarynyń mysalynda kórinedi. Bul, árıne, barlyq memleketterge paıdaly bola bermeıdi. ShYU-da, basqasha aıtqanda, arhıtektýra sál ózgeshe, sondyqtan meniń oıymsha, Shanhaı Yntymaqtastyq Uıymy kóptegen elder úshin tartymdy bolady jáne jasampaz, beıbit, pozıtıvti kún tártibinde damıdy.