Qazaqstannyń taýar bırjalary naryǵyna teń qoljetimdilik, ashyq dıalog jáne tildik reforma qajet

Foto: ashyq derekkóz

Bir qaraǵanda Qazaqstandaǵy taýarlyq bırjalar naryǵy belsendi damyp jatqandaı kórinýi múmkin. Alaıda tereńirek úńilsek, qoljetimdilik, básekelestik jáne teń jaǵdaı jasaý máseleleri áli de sheshimin tappaǵany anyq baıqalady. Bul maqalada men qazirgi jaǵdaıǵa baılanysty óz baıqaýlarymmen bólisip, bırjalyq saýdanyń el ekonomıkasynyń barlyq qatysýshylarynyń múddesine jumys isteýi úshin ne isteý kerektigi jaıynda usynystarymdy bildirgim keledi.

Birlestik beınesindegi monopolııa ma?

Búgingi tańda elimizde bar bolǵany 7–8 ǵana belsendi taýar bırjasy jumys isteıdi. Alaıda memlekettik retteý júıesinde is júzinde tek bir ǵana salalyq uıym — «Qazaqstannyń Bırjalar Qaýymdastyǵy» ZTB moıyndalýda.

Bul qaýymdastyq «ETS» bırjasy tarapynan qurylǵan jáne baqylaýǵa alynǵan. Memlekettik organdarmen negizgi máselelerdi talqylaýǵa únemi osy uıymnyń ókilderi ǵana shaqyrylyp keledi. Kóp jaǵdaıda «resmı» salalyq ustanymdar dál osy qurylym arqyly qalyptastyrylady, bul óz kezeginde teń quqyqty qatysý prınıpine qaıshy keledi.

Mysaly, 2021 jyly Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttiginiń ǵımaratynda tehnıkalyq jabdyqtarmen qamtamasyz etilgen jaǵdaılyq ortalyq ashyldy. Bizde bar aqparat boıynsha, bul ortalyqty qarjylandyrý belgili bir taýar bırjasynyń qarajatyna júzege asyrylǵan. Sol kezde-aq: «Memleket naqty bir alańdy qoldap, basqa qatysýshylardy shynaıy dıalogtan shettetip jatyr ma?» degen zańdy suraq týyndady.

Basqa bırjalardyń QR Saýda jáne ıntegraııa mınıstrligimen tikeleı baılanys ornatýǵa talpynystary júıeli túrde eskerýsiz qalyp otyr. Jýyrda jarııalanǵan suhbatta «Kaspıı» taýar bırjasy» AQ ókilderi sońǵy bir jarym jyldan astam ýaqyt boıy ózekti máseleler boıynsha jumys kezdesýlerin ótkizýge tyrysqanymen, eshqandaı nátıje joq ekenin aıtty. Bul — ınstıtýıonaldyq dıalogtyń joqtyǵy men sheshim qabyldaý úderisteriniń jabyqtyǵyn kórsetedi.

Tildik teńsizdik – júıelik dısbalanstyń kórsetkishi

Qazaq tiliniń qoldanylýyna qatysty jaǵdaı teńsizdiktiń aıqyn mysaldarynyń biri bolyp otyr. Bizdiń derekterimizge sáıkes, búginde tek «Kaspıı» bırjasy ǵana saýdanyń barlyq kezeńderin memlekettik tilde júrgizýge múmkindik beredi. Qalǵan platformalar – qujattarynyń keıbirin qazaq tilinde jarııalaǵanymen, orys tilin bilmeıtin azamattarǵa saýdaǵa tolyqqandy qatysýǵa múmkindik bermeıdi. Bul — azamattardyń ekonomıkalyq ınstıtýttarǵa teń qoljetimdilik quqyǵyn buzady ári «Tilder týraly» zańnamaǵa qaıshy.

Sonymen qatar, sandyq platformalarda til normalarynyń saqtalýyn baǵalaıtyn birde-bir júıe joq. Retteýshi organdar júıeniń qaı tilde ázirlengenin, qazaqsha termınologııanyń qoldanylýyn nemese naryq oıynshylarynyń memlekettik tildegi qoljetimdilikti qamtamasyz etip jatqanyn qadaǵalamaıdy.

Eger platformanyń negizi sheteldik sheshimderge (mysaly, Xetra, Plaza) súıense, olardy memlekettik tilge aýdarý tehnıkalyq jaǵynan kúrdeli ári qymbatqa túsedi — bul máselemen eshkim shyndap aınalysyp jatqan joq.

Ne ózgerýi kerek?

Biz taýar bırjalary naryǵyn retteýge degen kózqarasty shuǵyl túrde qaıta qaraý qajet dep esepteımiz. Naqty usynystarymyz tómendegideı:

• ⁠ ⁠Memleketpen dıalog júrgizýde barlyq salalyq birlestikterdiń teń quqyqty qatysýyn qamtamasyz etý;
• ⁠ ⁠Saýda platformalaryn «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy tilder týraly» zań talaptarynyń saqtalýy boıynsha memlekettik aýdıtten ótkizý;
• ⁠ ⁠Qazaq tilindegi resmı ekonomıkalyq jáne qarjylyq termınologııany ázirlep, engizý;
• ⁠ ⁠Barlyq bırjalyq IT-júıelerdiń ınterfeısterinde, logıkasynda jáne qujattarynda tildik teńdik talaptaryn qamtamasyz etý;
• ⁠ ⁠Saýda jáne ıntegraııa mınıstrligi men basqa da ýákiletti organdarmen barlyq bırjalar ókilderiniń turaqty kezdesýlerin uıymdastyrý.

Bırjalyq saýda – bul jaı ǵana baǵa, taýar men rásimder týraly emes. Bul — teń múmkindikter, senim jáne árbir azamattyń eldiń ekonomıkalyq ómirine qatysý quqyǵyn qurmetteý.

Qazirgi tańda dıalog birjaqty sıpatta júrip jatyr – mundaı jaǵdaıda shynaıy básekelestik pen damý týraly aıtý múmkin emes. Bul jaǵdaıdy ózgertý kerek.

«Otan» QR Taýar bırjalary jáne elektrondyq saýda alańdary odaǵy» zańdy tulǵalar birlestigi kásibı qaýymdastyqtyń da, búginge deıin nazardan tys qalyp kele jatqan naryq oıynshylarynyń da únin biriktiretin ashyq alań bolýǵa daıyn. Biz ádil jáne ashyq bırjalyq naryqty Qazaqstanda tek birlesken kúsh-jigermen ǵana qurýǵa bolatynyna senemiz.

Býlat Shaımanov, Qazaqstan Respýblıkasy taýar bırjalary men elektrondyq saýda alańdarynyń «Otan» ZTB tóraǵasy