«Qazaqtardyń ortaq ata-babasy joq»: Genetık halqymyzdy nelikten taza azııalyq tıpke jatqyzýǵa bolmaıtynyn aıtty

Foto:  freepik.com

Qazaqstandyq genetıkter Germanııadaǵy Maks Plank atyndaǵy Evolıýııalyq antropologııa ınstıtýtymen yntymaqtasyp, Qazaqstannyń qazirgi halqynyń túrli rý-taıpalyq arǵy atalaryn, ejelgi genetıkalyq materıaldaryn zerttedi. Aıtýlarynsha, halqymyzda kóp qan aralasýlar bolǵandyqtan qazirgi qazaqtardy taza azııattyqtar dep aıta almaımyz. Bul týraly qandastar.kz Caravan.kz portalyna silteme jasap habarlaıdy.

Arheologtarmen barlyǵy 465 genetıkalyq materıaldyń úlgisi zerttelgen. Olar Qazaqstanda, Reseıde, Qyrǵyzstanda, О́zbekstanda jáne Mońǵolııada jınalǵan.

Bıologııa ǵylymdarynyń kandıdaty PhD professor Leıla Jansúgirovanyń aıtýynsha Qazaqstannyń Eýrazııanyń ortasynda ornalasýynyń ózi ejelgi genomymyzda árdaıym kórinis tapqan.

“Bizde eýropalyq jáne azııalyq komponenttiń teń úlesi bar. Qazir biz aralasýlar nátıjesinde erekshelenemiz. Halqymyzdy Ońtústik-Shyǵys Azııadaǵydaı “taza azııalyqtar” dep ataýǵa kelmeıdi. Bizde basqa aralas komponentter bar.

Jalpylaı alǵanda halqymyzda tek bir ǵana ata-baba joq. Tarıhqa súıensek, qazaq halqy etnıkalyq jaǵynan ártúrli taıpalardyń, ártúrli aralasýlarymen bolǵan odaq. Tipti, qazir ońtústik turǵyndarynyń syrtqy kelbetine qarasańyz, ol aqtóbelikterden erekshelenedi”, – dedi maman.

Professor el aýmaǵy birneshe kezeńde birneshe mádenı ózgeristerge tap bolǵanyn jetkizdi.

“Neolıt dáýirindegi alǵashqy qonys Botaı Petropavl men Kokshetaý arasynda ornalasqan. Qazirgi ýaqytta sol jerde arheologııalyq eskertkish qoıylǵan. Botaıdan kóptegen sharýashylyq qurylys, ottyqtar, shuńqyrlar, súıekter men quraldar tabyldy. Bul jerde úlken popýlıaııa birneshe ǵasyr boıy ómir súrgen. Bul bizdiń eramyzǵa deıin 3-4 myń jyl. Degenmen zertteýlerimiz boıynsha ol kezeńnen popýlıaııa joıylyp ketken. Saıano-Baıkal óńirinde keıbir izder qaldy. Alaıda tek qan aralasýlary ǵana bar. Bul popýlıaııanyń joıylýyna saq kezeńi, erte temir dáýiri sebep boldy. Jaýyngerlik maqsattaǵy halyqtar jerlerdi jaýlap ala bastady, al beıbit halyq joıyldy. Al bizde saq mádenıetiniń sımvoly «altyn adam», men Botaı mádenıetiniń murasy bar. Alaıda genimiz joǵaldy. Qazir bizde ǵun, Shyńǵys han, Joshy han, DNK-sy bar. Qazaq halqynyń etnosy 15 ǵasyrdyń ortasyna qaraı qalyptasa bastady. Sol kezderde biz qyrǵyzdar men ózbekterden ajyrata alyndyq. Iaǵnı, terrıtorııalardy etnıkalyq taıpalar bekitip, olar bir odaqta ómir súrdi”, – dep qosty ol.

Leıla Jansúgirova bastapqyda qazaqtarda týystyq neke bolǵanyn alǵa tartty.

“Mysaly, saq taıpalary saq altyndaryn saqtaý úshin dınastııalyq neke tájirıbesin qoldandy. Iaǵnı, aǵa men qaryndas shańyraq quryp, ómir súrdi. Biraq bul halyqtyń joıylýyna ákeldi. Qarapaıym adamdar muny baıqady. Sol kezden bastap jeti urpaqtan týys adamdarmen baılanysqa tyıym salynǵan. Bul ǵasyrlar boıy saqtalǵan ómirlik danalyq. Bul bizdi ózbekterden erekshelendiredi. Olarda, bilesizder, týystar arasynda neke qııýǵa bolady. Ol kezde jazý joq, tek aýyzsha shyǵarmashylyq, folklor, kúı jáne t.b. arqyly urpaqtarǵa danalyq jetkizilip otyrǵan. “Eger saý urpaq qalasań, jaqyn týysyńa úılenbe. Basqa aýyldan kelin izde” degen sózder jetkizilip kelgen”, – dedi maman.

Professor osy tusta genetıka boıynsha qazaqtardyń belgili bir sport túrimen aınalysýy kerek dep aıtýǵa bolmaıtynyn jetkizdi.

“Degenmen biz jalpy genetıkalyq pasport qurastyra alamyz. Ol genotıptiń sportqa qatysty jalpy beıimdiligin kórsetedi. Belgili baǵdarlamalar boıynsha genetıkalyq testileý adamdardyń fızıkalyq áleýetin ashýǵa bolady. Mysaly, jyldamdyq-kúsh qabiletterine, bulshyqet massasyn jınaýǵa, tózimdilikke jaýap beretin gender bar. Adam óz genotıpin bilip, eger jyldam bulshyqet talshyqtary basym bolsa, onda ol paýerlıftıngpen aınalysa alady. Al eger baıaý bulshyqet talshyqtary basym bolsa, onda ol tózimdilikti talap etetin sport túrlerine, mysaly, marafondyq júgirýge kóbirek beıim”, – dedi ol.

Professor psıhogenetıkalyq sıpattamalar zat almasýdy jáne sporttyq qasıetterdi kórsetetinin jetkizdi.

“Mysaly, sportshy keremet fızıkalyq formada bolýy múmkin. Biraq stress jaǵdaılaryna tómen adaptaııada bolsa, olımpıada kezinde ol jaqsy nátıjeler kórsetpeýi múmkin. Genetıkalyq testileýden ýaqytynda ótý arqyly bokspen nemese shahmatpen aınalysýdy ońaı tańdaýǵa kómektesedi. Zertteý adamnyń jaraqattarǵa, jyldam jazylýǵa, bulshyqetterdiń qalpyna kelýine qanshalyqty beıim ekenin kórsetýi múmkin. Genetıkalyq test sportqa baılanysty aýrýlardy anyqtaýǵa múmkindik beredi”, – dep qorytty ol.

Ǵalymnyń aıtýynsha, uzaq ýaqyttan beri Qytaı men Sınzıanda balalardy sport sekııalaryna qabyldaý úshin genetıkalyq testterdi qaralady. Ǵalymdar jas sportshylardyń silekeıin alý arqyly genetıkany zertteıdi. Degenmen professor genotıp sporttyq qasıetterdiń 85%-yn anyqtaıtynyn, al qalǵan 15-20%-y tamaqtaný, qarqyndy jattyǵýlar, sportqa motıvaııa jáne t.b. sebepten ekenin atap ótti.