«قازاقتاردىڭ جۇزگە بولىنەتىنىنە تاڭعالدىم»: ەلگە موبيليزاتسيا كەزىندە كەلگەن رەسەيلىك قازاقستاننىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگىن ايتىپ بەردى

فوتو: جەكە قورىنان

2022 جىلى قىركۇيەكتە رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين موبيليزاتسيالاۋ تۋرالى قاۋلىعا قول قويعان ەدى. ول جاريالانعاننان كەيىن قازاقستانعا رەسەيلىكتەر اعىلىپ كەلدى. موبيليزاتسيالاۋ ناۋقانىندا ەلگە كەلىپ, ەكى جىلدان بەرى ەلوردادا تۇرىپ جاتقان رەسەيلىك قازاقستاننىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى تۋرالى qandastar.kz Stan.kz.-كە سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.

رەسەيدەن كەتۋدى موبيليزاتسيادان بۇرىن ويلاپ ءجۇردىم

نيكيتا قازاقستانعا 2022 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە رەسەيدىڭ ۆورونەج قالاسىنان كەلگەن. ول رەسەيدەن كەتۋدى 2022 جىلى ەمەس, ودان ەرتەرەكتە ويلاعانىن جەتكىزدى.

“كوپ جاعدايلارعا بايلانىستى رەسەي ماعان بۇرىننان ۇناماي قالعان. دەگەنمەن بىردەڭە وزگەرەدى, ءبارى جاقسى بولادى دەگەن ۇمىتپەن ءجۇردىم. 2022 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ەشتەڭە جاقسارمايتىنىنا كوزىم جەتتى. سول جىلى رەسەيدە موبيليزاتسيا بولىپ جاتتى. ونى قازاقستانعا كەلۋىمنىڭ نەگىزگى سەبەبى دەپ ايتا المايمىن. بىرقاتار فاكتورلاردى ويلاپ, ەندى بۇلاي جۇرە المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. باسقا نۇسقا جوق. شىعار جول قالماعان سوڭ, كەتۋگە بەل بايلادىم. بۇرىننان ويلاپ جۇرگەنمىن, بىراق تۋرا سول كەزدە كەتەمىن دەپ شەشتىم”, – دەيدى نيكيتا.

ول رەسەيدەن كەتەردە ناقتى مىنا ەلگە بارامىن دەپ شەشپەگەنىن ايتتى.

“شىنىمدى ايتايىن, رەسەيدەن كەتەر كەزدە مەندە ەشقانداي تاڭداۋ بولمادى. ءتىپتى پاسپورتىم دا جوق ەدى. ال شەتەلگە شىعاتىن قۇجاتسىز رەسەي ازاماتىن ساناۋلى ەلدەر عانا قابىلدايدى. سوسىن ەڭ جاقسى نۇسقا رەتىندە قازاقستاندى تاڭدادىم. قازاقستانعا كەلىپ, پاسپورتىمدى دايىندادىم. شىنى كەرەك, مەنى بۇل جەردە ەشتەڭە ۇستاپ تۇرعان جوق ەدى. ول كەزدە قاشىقتان جۇمىس ىستەيتىنمىن. الايدا بۇل ەل ۇناپ قالدى. جاڭا دوستار, تانىستار تاپقان سوڭ ولاردى دا قيمادىم. جۇبايىممەن وسىندا كاسىپ اشامىز دەپ شەشتىك. قازىر كيىم دۇكەنىمىز بار”, – دەيدى ول.

سونداي-اق نيكيتا ءاۋ باستا قازاقستاندى تاڭداعاندىقتان, وسىندا تۇراقتى تۇردە قالاتىنىن ايتتى.

قازاقستاننىڭ ەڭ ۇلكەن كەمشىلىگى – تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى

نيكيتا قازاقستاندا بارىنەن بۇرىن ادامدارى قاتتى ۇناعانىن ايتتى. ءبارى قوناقجاي, جىلى ءجۇزدى ادامدار دەيدى.

“قازاقستان ماعان بىردەن ۇنادى. بارىنەن بۇرىن ادامدارى جىلى قارسى الدى. بۇل – ەڭ ۇلكەن ارتىقشىلىق. ودان كەيىن ءوزىم تۇراتىن استانا قالاسى ۇنادى. رەسەيدەن كەلگەندە اۋەلى الماتىعا باردىم. دەگەنمەن وزىمە ءومىر سۇرۋگە ىڭعايلى قالا رەتىندە استانانى تاڭدادىم. كەرەمەت, ۇلكەن, زاماناۋي. بارلىق قىزمەتتەر قولجەتىمدى, باعاسى دا قولايلى. ءوزىم رەسەي پروۆينتسياسىنان كەلگەن سوڭ استانا قاتتى ۇنادى”, – دەيدى نيكيتا.

يكيتا قازاقستاندا تابيعي, كورىكتى جەرلەردىڭ قولجەتىمسىزدىگىن باستى كەمشىلىك سانايتىنىن ايتتى. سوزىنشە, تۇمسا تابيعاتى بار نۇكتەگە جەتۋ ءۇشىن كوپ كۇش سارپ ەتۋگە تۋرا كەلەدى.

“قازاقستاننىڭ كەمشىلىكتەرىنە توقتالسام. بىرىنشىدەن, كەلە سالا بارۋعا تۇرارلىق كورىكتى جەرلەردى ىزدەدىم. مۇنداي جەرلەر قازاقستاندا وتە كوپ ارينە. بىراق ول نۇكتەگە جەتۋ قيىن. اسىرەسە, تۇمسا تابيعاتى بار, كورىكتى جەرلەرگە بارۋ كوپ ەڭبەكتى قاجەت ەتەدى. بۇل قازاقستاندا شەشىمىن تاپپاي جاتقان ەڭ باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. الماتىدا شاڭعى تەبەتىن ورىن مەن تابيعاتى كەرەمەت ورىندار بار. دەگەنمەن الىپ شاھاردان ارى اسساق, ماسەلەن, قاتون-قاراعاي, ريددەر مەن ونىڭ ماڭىنداعى اۋماقتارعا جەتۋ وتە قيىن. ول نۇكتەگە شىعۋ ۇشىن كوپ ۋاقىت جوعالتۋعا تۋرا كەلەدى. تابيعي, كورىكتى جەرلەردىڭ قولجەتىمسىزدىگىن – ۇلكەن كەمشىلىك دەپ سانايمىن. قازاقستاننىڭ ادەمى جەرلەرىنە بارعىم كەلەدى. دەگەنمەن ول ءۇشىن كوپ ۋاقىت پەن اقشا كەرەك”, – دەيدى نيكيتا.

ونىڭ سوزىنشە, قازاقستاندا شەشىمىن تاپپاي تۇرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – تۇرعىن ءۇي.  

“تاعى ءبىر كەمشىلىك – ينفراقۇرىلىم. اسىرەسە, تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى. ۇلكەن زاماناۋي قالادا تۇرامىن, جىلۋ مەن جارىقتان ماسەلە جوق. بىراق جاڭالىقتاردى باقىلاپ وتىرسام, باسقا وڭىرلەردە نەشە ءتۇرلى قيىن جاعدايلار بولىپ جاتىر. مىسالى, قازاقستانعا ەندى كەلگەن جىلى قىستا ەكىباستۇزدا جىلۋ قۇبىرى جارىلدى. قاراعاندىداعى شاحتادا قايعىلى وقيعا بولدى. جالپى, شاعىن قالالار مەن ەلدى مەكەندەردە تۇيتكىلدى ماسەلەلەر بار دەگەن ءسوز. بۇل – جالپىعا ءمالىم جاعداي. ءتىپتى مەن دە بايقادىم. سوندىقتان مۇنى كەمشىلىكتەردىڭ قاتارىنا قوسامىن”, – دەيدى ول.

سونداي-اق ول قازاقستاننىڭ تاعى ءبىر كەمشىلىگى رەتىندە جەمقورلىق ماسەلەسىن مىسالعا الدى.

«جەمقورلىق – كەز كەلگەن ەلدە كەزدەسەتىن ماسەلە. بۇل ماسەلەنى قالاي رەتتەيتىنىن ۇكىمەت شەشۋى ءتيىس. جەمقورلىقتىڭ بارى فاكت. كەي ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن شامادان تىس قاراجات بولىنەدى. دەگەنمەن ول ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا كومەكتەسپەيدى. استانادا «جەمقورلىق ەسكەرتكىشى» (رەد. LRT) بار. ونى اياقتاۋ ءۇشىن ۋاقىت پەن كوپ كۇش قاجەت. ەلدەگى تاعى ءبىر كەمشىلىك – جوعارى ينفلياتسيا. سوڭعى جىلدارى باعانىڭ ءوسۋى كوپتەگەن فاكتورلارعا بايلانىستى ايتارلىقتاي جەدەلدەدى. ازىق-ت ۇلىك, اۆتوكولىكتەر, جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيلەر, يمپورتتىق تاۋارلار باعاسى سوڭعى ءبىر جىلدا شارىقتاپ كەتتى. جالاقىنىڭ ءوسىپ جاتقانىن ايتا كەتۋ كەرەك. الايدا تاۋارلار باعاسى سەكىلدى ورتاشا جالاقى كولەمى قاتتى ۇلعايعان جوق. ۇلتتىق بانك جوعارى پايىزدىق مولشەرلەمەمەن ينفلياتسيانى تەجەۋگە تىرىسىپ جاتىر, بىراق يپوتەكا مەن پاتەر الۋ باعاسى وتە قىمبات», – دەدى نيكيتا.

نيكيتانىڭ سوزىنشە, قازاقستاندا ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق. وكىنىشكە قاراي, ادامدارعا بىرەۋگە كۇش كورسەتۋ دۇرىس ەمەس ەكەنىن تۇسىندىرۋگە ءماجبۇر دەيدى.

«زورلىق-زومبىلىق, بىرەۋدى ۇرىپ-سوعۋ جاقسى نارسە ەمەس. رەسەيلىكتەر دە بيشىمباەۆ ءىسىن تالقىلاۋدا قازاقستاندىقتاردان كەم تۇسپەدى. ولار دا سوت پروتسەسىن ۇزبەي قارادى, باقىلادى. سەبەبى ول جاقتا دا مۇنداي ماسەلە جەتىپ ارتىلادى. رەسەيدىڭ قازاقستاننان ايىرماشىلىعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق تۋرالى زاڭ قابىلدامادى. سول ءۇشىن دە قازاق ەلىن قۇرمەتتەيمىز», – دەدى ول.

قازاقستاننىڭ كەمشىلىكتەرىن تىزگەن ازامات, قازاقستاندى جاقسى كورەتىنىن, ەلدىڭ دۇرىس باعىتتا كەلە جاتقانىن ايتتى. الايدا كەز كەلگەن مەملەكەتتە ماسەلە ايتىلىپ, تالقىعا تۇسكەن كەزدە شەشىمىن تابادى دەيدى.

قازاقستان تىنىش ەل جانە حالقىندا تاڭداۋ بار

نيكيتا قازاقستاننىڭ ارتىقشىلىقتارىن دا اتاپ ءوتتى. سوزىنشە, ەلدىڭ باستى ارتىقشىلىعى تىنىشتىعىندا.

“قازاقستاننىڭ ميلليونداعان جاۋى جوق. سوندىقتان ەرتەڭ بىردەڭە بولىپ قالا ما دەپ الاڭداۋعا نەگىز جوق. ال رەسەيدە كۇن سايىن قارۋلى قاقتىعىس, جاڭا قاتىگەز زاڭدار, ءتىپتى ودان دا سوراقىسى بولۋى مۇمكىن. ارينە, قازاقستاندا دا قاڭتار وقيعاسى بولدى. بەلگىلى بلوگەرلەر مەن قوعام بەلسەندەرى قاماۋعا الىندى. دەگەنمەن بۇل ارا-تۇرا, سيرەك بولاتىن جاعداي. ال قارۋلى قاقتىعىس سىندى وقيعالار رەسەيدە جۇمىس كۇنى سياقتى”, – دەيدى نيكيتا.

سونداي-اق ول قازاقستاننىڭ بارلىق ەلمەن دوستىق قارىم-قاتىناس قۇرىپ, ەكونوميكالىق الەۋەتىن ارتتىرۋعا جۇمىس ىستەپ جاتقانىن ايتتى.

“قازاقستانعا قىتايلىق, ەۋروپالىق جانە رەسەيلىك كومپانيالار كەلىپ, جۇمىس ىستەپ جاتىر. ولار ءوزارا تاجىريبە الماسىپ, ەل ەكونوميكاسىنا ۇلەس قوسىپ وتىر. حالىقتا تاڭداۋ, كومپانيالاردا باسەكەلەستىك بار. ارينە, كولاسىز, Instagram ءۇشىن VPN قوسىپ ءومىر سۇرە الاسىز. دەگەنمەن تاڭداۋ بار جەردە بارى جاقسى بولادى”, – دەيدى ول.

نيكيتا قازاقستاننىڭ ادەت-عۇرپى, سالت-ءداستۇرى مەن وتباسىلىق قۇندىلىقتارى ۇناعانىن جەتكىزدى.

“بىرىنشىدەن, قازاقتار جۇزگە بولىنەدى. رەسەيدە مۇنداي مۇلدە جوق. ەكىنشىدەن, قازاقتا وتباسىلىق ءداستۇر مەن قۇندىلىقتار مۇلدە بولەك. ماسەلەن, جەتى اتاسى, وز شەجىرەسى بار. ال رەسەيلىكتەر ءوز اتا-اجەسىنىڭ كىم ەكەنىن عانا بىلەدى. الايدا ارعى اتا-باباسىنان حابارى جوق. مۇنداي ەرەكشەلىكتى بۇرىن-سوڭدى كەزدەستىرىپ كورمەگەنمىن”, – دەدى نيكيتا.

قازاقستاندىق دوستارىم “قازاق تىلىندە” سايراپ تۇر دەپ ايتا المايمىن

نيكيتا قازاقستانعا كەلگەندە پاتەر ىزدەۋدەن باسقا, ايتارلىقتاي ماسەلە بولماعانىن جەتكىزدى.

“ەلگە كەلگەنىمدە بىردەن دوستارىم مەن تانىستارىم پايدا بولدى. تانىسا كەلە ولارمەن مەنتالدى تۇرعىدا جاقىن ەكەنىمىزدى بايقادىم. سەبەبى بالا كۇنىمىزدە كورگەن مۋلتفيلم مەن كينوعا دەيىن ۇقساس ەكەن. ءبارىمىز ۇقساس زاماننىڭ ادامى بولعان سوڭ تەز ءتىل تابىستىق. ءبىر عانا ماسەلە – پاتەر تابۋ قيىن بولدى. قازاقستانعا جاعداي ءورشىپ تۇرعان كەزدە كەلدىم. پاتەرلەر باعاسى شارىقتاپ تۇردى. دەگەنمەن, ول دا ەكى ايدان سوڭ شەشىمىن تاپتى. باعاسى قالىپقا ءتۇستى. قازىر ەش ماسەلە جوق”, – دەيدى ول.

نيكيتانىڭ سوزىنشە, مۇندا باسىم كوپشىلىگى ورىس تىلىندە سويلەيدى. سوندىقتان تىلدىك تۇرعىدا ماسەلە جوق دەيدى.

“جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن سويلەسۋدە قيىندىق بولعان جوق. سەبەبى سولتۇستىك قازاقستاندا, استانادا تۇرامىن. مۇندا كوپشىلىگى ورىس تىلىندە سويلەيدى. قانداي دا ءبىر ساندار, ءسوز تىركەستەرى, سالەمدەسۋ نەمەسە قوشتاسۋعا قاتىستى ايتىلاتىن قازاق تىلىندەگى سوزدەردى ءوزىم ۇيرەندىم. الايدا قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ قيىن ەكەنىن بايقادىم. ازىرگە تىلگە ەشقانداي قاجەتتىلىك جوق. بۇل جاقسى ما, جامان با, بىلمەيمىن. بىراق استانادا بۇل تۇرعىدان ماسەلە جوق. مۇندا ەكى جىلدان بەرى ارالاساتىن دوستارىم قازاق تىلىندە سايراپ تۇر دەپ ايتا المايمىن. ءبارى ورىس تىلىندە سويلەسەدى. الداعى ۋاقىتتا قازاق ءتىلىن نەگىزگى دەڭگەيدە ۇيرەنۋگە تىرىسامىن”, – دەيدى نيكيتا.

قازاقتىڭ قوناقجايلىعىنا شەكارادا تۇرعاندا كوز جەتكىزدىم

سونداي-اق نيكيتا قازاقستاندىق ورتاعا قالاي بەيىمدەلگەنىن ايتىپ بەردى. سوزىنشە, باسقا ەلگە قونىستاناتىن ادامنىڭ مىندەتتى تۇردە ءبىر-ەكى حوببيى بولعانى ءجون.

“تانىستارىمنىڭ اراسىندا قازاقستانعا ەكى ايعا كەلگەندەر بولدى. ولار ءبارى سايابىرسىعان سوڭ قايتا كەتەمىز دەدى. الايدا كوپشىلىگى وسىندا قالىپ قويدى. جاڭا ورتاعا بەيىمدەلۋ ءۇشىن ءحوببيىمدى پايدالانىپ, بيگە باردىم. رەسەيدە بيمەن اينالىساتىنمىن. مىنە وسىنىڭ ارقاسىندا دوس تاپتىم. جاڭا مەكەنگە كەلگەندە مىندەتتى تۇردە ءبىر-ەكى ءحوببيىڭىز بولۋ كەرەك. سەبەبى ول ادامدارمەن تانىسىپ, ءتىل تابىسىپ, ەلگە بەيىمدەلۋگە كوپ كومەگىن تيگىزەدى”, – دەيدى ول.

ول قازاقستان شەكاراسىنا كەلگەننەن باستاپ, قازاقتىڭ قوناقجايلىعىنا تاڭدانعانىن جەتكىزدى.

“قازاقستان تۋرالى ستەرەوتيپتەردىڭ بەرگى بەتىن عانا بىلەمىن. اسىرەسە قازاقتاردىڭ, كوشپەلى حالىقتاردىڭ قوناقجايلىعى تۋرالى باق بەتتەرىندە كوپ ايتىلادى. ماسەلەن, قازاقتار ءبىر جاعدايعا تاپ بولساڭ جالعىز قالدىرمايدى. ۇيىنە اكەلىپ, سىيىن كورسەتىپ, اس-سۋىڭدى الدىڭا توسادى. قازاقتىڭ قوناقجايلىعىنا شەكارادا ۇزىن-سونار كەزەكتە تۇرعاندا كوز جەتكىزدىم. سول كەزدە جەرگىلىكتى تۇرعىندار كەلىپ شاي-تاماعىمىزدى بەرىپ, كومەگىن ايامادى. پاتەر ىزدەپ, قۇجات وتكىزىپ جۇرگەندە دە قازاقتار كومەكتەستى. قالادا قاي جەردەن تاماقتانىپ, قاي دۇكەنگە كىرۋ كەرەگىن ايتتى. تانىمايتىن ادامنان كومەك الۋ ءوزىمىزدى قاۋىپسىز سەزىنۋگە كومەكتەستى. قازاقتار تۋرالى وسى ستەرەوتيپتىڭ شىندىق ەكەنىنە كوزىم جەتتى”, – دەيدى نيكيتا.

نيكيتا قازاقستاننىڭ ۇناعانىن, ازىرگە باسقا ەلگە كەتۋ جوسپارى جوق ەكەنىن ايتتى.