«Qazaqtardyń júzge bólinetinine tańǵaldym»: Elge mobılızaııa kezinde kelgen reseılik Qazaqstannyń artyqshylyǵy men kemshiligin aıtyp berdi

Foto: jeke qorynan

2022 jyly qyrkúıekte Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın mobılızaııalaý týraly qaýlyǵa qol qoıǵan edi. Ol jarııalanǵannan keıin Qazaqstanǵa reseılikter aǵylyp keldi. Mobılızaııalaý naýqanynda elge kelip, eki jyldan beri elordada turyp jatqan reseılik Qazaqstannyń artyqshylyqtary men kemshilikteri týraly qandastar.kz Stan.kz.-ke silteme jasap habarlaıdy.

Reseıden ketýdi mobılızaııadan buryn oılap júrdim

Nıkıta Qazaqstanǵa 2022 jyldyń qyrkúıeginde Reseıdiń Voronej qalasynan kelgen. Ol Reseıden ketýdi 2022 jyly emes, odan erterekte oılaǵanyn jetkizdi.

“Kóp jaǵdaılarǵa baılanysty Reseı maǵan burynnan unamaı qalǵan. Degenmen birdeńe ózgeredi, bári jaqsy bolady degen úmitpen júrdim. 2022 jyldyń qyrkúıeginde eshteńe jaqsarmaıtynyna kózim jetti. Sol jyly Reseıde mobılızaııa bolyp jatty. Ony Qazaqstanǵa kelýimniń negizgi sebebi dep aıta almaımyn. Birqatar faktorlardy oılap, endi bulaı júre almaıtynymdy túsindim. Basqa nusqa joq. Shyǵar jol qalmaǵan soń, ketýge bel baıladym. Burynnan oılap júrgenmin, biraq týra sol kezde ketemin dep sheshtim”, – deıdi Nıkıta.

Ol Reseıden keterde naqty myna elge baramyn dep sheshpegenin aıtty.

“Shynymdy aıtaıyn, Reseıden keter kezde mende eshqandaı tańdaý bolmady. Tipti pasportym da joq edi. Al shetelge shyǵatyn qujatsyz Reseı azamatyn sanaýly elder ǵana qabyldaıdy. Sosyn eń jaqsy nusqa retinde Qazaqstandy tańdadym. Qazaqstanǵa kelip, pasportymdy daıyndadym. Shyny kerek, meni bul jerde eshteńe ustap turǵan joq edi. Ol kezde qashyqtan jumys isteıtinmin. Alaıda bul el unap qaldy. Jańa dostar, tanystar tapqan soń olardy da qımadym. Jubaıymmen osynda kásip ashamyz dep sheshtik. Qazir kıim dúkenimiz bar”, – deıdi ol.

Sondaı-aq Nıkıta áý basta Qazaqstandy tańdaǵandyqtan, osynda turaqty túrde qalatynyn aıtty.

Qazaqstannyń eń úlken kemshiligi – turǵyn úı máselesi

Nıkıta Qazaqstanda bárinen buryn adamdary qatty unaǵanyn aıtty. Bári qonaqjaı, jyly júzdi adamdar deıdi.

“Qazaqstan maǵan birden unady. Bárinen buryn adamdary jyly qarsy aldy. Bul – eń úlken artyqshylyq. Odan keıin ózim turatyn Astana qalasy unady. Reseıden kelgende áýeli Almatyǵa bardym. Degenmen ózime ómir súrýge yńǵaıly qala retinde Astanany tańdadym. Keremet, úlken, zamanaýı. Barlyq qyzmetter qoljetimdi, baǵasy da qolaıly. О́zim Reseı provınııasynan kelgen soń Astana qatty unady”, – deıdi Nıkıta.

ıkıta Qazaqstanda tabıǵı, kórikti jerlerdiń qoljetimsizdigin basty kemshilik sanaıtynyn aıtty. Sózinshe, tumsa tabıǵaty bar núktege jetý úshin kóp kúsh sarp etýge týra keledi.

“Qazaqstannyń kemshilikterine toqtalsam. Birinshiden, kele sala barýǵa turarlyq kórikti jerlerdi izdedim. Mundaı jerler Qazaqstanda óte kóp árıne. Biraq ol núktege jetý qıyn. Ásirese, tumsa tabıǵaty bar, kórikti jerlerge barý kóp eńbekti qajet etedi. Bul Qazaqstanda sheshimin tappaı jatqan eń basty máselelerdiń biri. Almatyda shańǵy tebetin oryn men tabıǵaty keremet oryndar bar. Degenmen alyp shahardan ary assaq, máselen, Qaton-Qaraǵaı, Rıdder men onyń mańyndaǵy aýmaqtarǵa jetý óte qıyn. Ol núktege shyǵý úshin kóp ýaqyt joǵaltýǵa týra keledi. Tabıǵı, kórikti jerlerdiń qoljetimsizdigin – úlken kemshilik dep sanaımyn. Qazaqstannyń ádemi jerlerine barǵym keledi. Degenmen ol úshin kóp ýaqyt pen aqsha kerek”, – deıdi Nıkıta.

Onyń sózinshe, Qazaqstanda sheshimin tappaı turǵan máselelerdiń biri – turǵyn úı.  

“Taǵy bir kemshilik – ınfraqurylym. Ásirese, turǵyn úı máselesi. Úlken zamanaýı qalada turamyn, jylý men jaryqtan másele joq. Biraq jańalyqtardy baqylap otyrsam, basqa óńirlerde neshe túrli qıyn jaǵdaılar bolyp jatyr. Mysaly, Qazaqstanǵa endi kelgen jyly qysta Ekibastuzda jylý qubyry jaryldy. Qaraǵandydaǵy shahtada qaıǵyly oqıǵa boldy. Jalpy, shaǵyn qalalar men eldi mekenderde túıtkildi máseleler bar degen sóz. Bul – jalpyǵa málim jaǵdaı. Tipti men de baıqadym. Sondyqtan muny kemshilikterdiń qataryna qosamyn”, – deıdi ol.

Sondaı-aq ol Qazaqstannyń taǵy bir kemshiligi retinde jemqorlyq máselesin mysalǵa aldy.

«Jemqorlyq – kez kelgen elde kezdesetin másele. Bul máseleni qalaı retteıtinin úkimet sheshýi tıis. Jemqorlyqtyń bary fakt. Keı máselelerdi sheshý úshin shamadan tys qarajat bólinedi. Degenmen ol máseleniń túıinin tarqatýǵa kómektespeıdi. Astanada «jemqorlyq eskertkishi» (red. LRT) bar. Ony aıaqtaý úshin ýaqyt pen kóp kúsh qajet. Eldegi taǵy bir kemshilik – joǵary ınflıaııa. Sońǵy jyldary baǵanyń ósýi kóptegen faktorlarǵa baılanysty aıtarlyqtaı jedeldedi. Azyq-túlik, avtokólikter, jalǵa beriletin turǵyn úıler, ımporttyq taýarlar baǵasy sońǵy bir jylda sharyqtap ketti. Jalaqynyń ósip jatqanyn aıta ketý kerek. Alaıda taýarlar baǵasy sekildi ortasha jalaqy kólemi qatty ulǵaıǵan joq. Ulttyq bank joǵary paıyzdyq mólsherlememen ınflıaııany tejeýge tyrysyp jatyr, biraq ıpoteka men páter alý baǵasy óte qymbat», – dedi Nıkıta.

Nıkıtanyń sózinshe, Qazaqstanda eń ózekti máselelerdiń biri – turmystyq zorlyq-zombylyq. О́kinishke qaraı, adamdarǵa bireýge kúsh kórsetý durys emes ekenin túsindirýge májbúr deıdi.

«Zorlyq-zombylyq, bireýdi uryp-soǵý jaqsy nárse emes. Reseılikter de Bıshimbaev isin talqylaýda qazaqstandyqtardan kem túspedi. Olar da sot proesin úzbeı qarady, baqylady. Sebebi ol jaqta da mundaı másele jetip artylady. Reseıdiń Qazaqstannan aıyrmashylyǵy turmystyq zorlyq-zombylyq týraly zań qabyldamady. Sol úshin de qazaq elin qurmetteımiz», – dedi ol.

Qazaqstannyń kemshilikterin tizgen azamat, Qazaqstandy jaqsy kóretinin, eldiń durys baǵytta kele jatqanyn aıtty. Alaıda kez kelgen memlekette másele aıtylyp, talqyǵa túsken kezde sheshimin tabady deıdi.

Qazaqstan tynysh el jáne halqynda tańdaý bar

Nıkıta Qazaqstannyń artyqshylyqtaryn da atap ótti. Sózinshe, eldiń basty artyqshylyǵy tynyshtyǵynda.

“Qazaqstannyń mıllıondaǵan jaýy joq. Sondyqtan erteń birdeńe bolyp qala ma dep alańdaýǵa negiz joq. Al Reseıde kún saıyn qarýly qaqtyǵys, jańa qatygez zańdar, tipti odan da soraqysy bolýy múmkin. Árıne, Qazaqstanda da qańtar oqıǵasy boldy. Belgili blogerler men qoǵam belsenderi qamaýǵa alyndy. Degenmen bul ara-tura, sırek bolatyn jaǵdaı. Al qarýly qaqtyǵys syndy oqıǵalar Reseıde jumys kúni sııaqty”, – deıdi Nıkıta.

Sondaı-aq ol Qazaqstannyń barlyq elmen dostyq qarym-qatynas quryp, ekonomıkalyq áleýetin arttyrýǵa jumys istep jatqanyn aıtty.

“Qazaqstanǵa qytaılyq, eýropalyq jáne reseılik kompanııalar kelip, jumys istep jatyr. Olar ózara tájirıbe almasyp, el ekonomıkasyna úles qosyp otyr. Halyqta tańdaý, kompanııalarda básekelestik bar. Árıne, kolasyz, Instagram úshin VPN qosyp ómir súre alasyz. Degenmen tańdaý bar jerde bári jaqsy bolady”, – deıdi ol.

Nıkıta Qazaqstannyń ádet-ǵurpy, salt-dástúri men otbasylyq qundylyqtary unaǵanyn jetkizdi.

“Birinshiden, qazaqtar júzge bólinedi. Reseıde mundaı múlde joq. Ekinshiden, qazaqta otbasylyq dástúr men qundylyqtar múlde bólek. Máselen, jeti atasy, óz shejiresi bar. Al reseılikter óz ata-ájesiniń kim ekenin ǵana biledi. Alaıda arǵy ata-babasynan habary joq. Mundaı erekshelikti buryn-sońdy kezdestirip kórmegenmin”, – dedi Nıkıta.

Qazaqstandyq dostarym “qazaq tilinde” saırap tur dep aıta almaımyn

Nıkıta Qazaqstanǵa kelgende páter izdeýden basqa, aıtarlyqtaı másele bolmaǵanyn jetkizdi.

“Elge kelgenimde birden dostarym men tanystarym paıda boldy. Tanysa kele olarmen mentaldy turǵyda jaqyn ekenimizdi baıqadym. Sebebi bala kúnimizde kórgen mýltfılm men kınoǵa deıin uqsas eken. Bárimiz uqsas zamannyń adamy bolǵan soń tez til tabystyq. Bir ǵana másele – páter tabý qıyn boldy. Qazaqstanǵa jaǵdaı órship turǵan kezde keldim. Páterler baǵasy sharyqtap turdy. Degenmen, ol da eki aıdan soń sheshimin tapty. Baǵasy qalypqa tústi. Qazir esh másele joq”, – deıdi ol.

Nıkıtanyń sózinshe, munda basym kópshiligi orys tilinde sóıleıdi. Sondyqtan tildik turǵyda másele joq deıdi.

“Jergilikti turǵyndarmen sóılesýde qıyndyq bolǵan joq. Sebebi Soltústik Qazaqstanda, Astanada turamyn. Munda kópshiligi orys tilinde sóıleıdi. Qandaı da bir sandar, sóz tirkesteri, sálemdesý nemese qoshtasýǵa qatysty aıtylatyn qazaq tilindegi sózderdi ózim úırendim. Alaıda qazaq tilin meńgerý qıyn ekenin baıqadym. Ázirge tilge eshqandaı qajettilik joq. Bul jaqsy ma, jaman ba, bilmeımin. Biraq Astanada bul turǵydan másele joq. Munda eki jyldan beri aralasatyn dostarym qazaq tilinde saırap tur dep aıta almaımyn. Bári orys tilinde sóılesedi. Aldaǵy ýaqytta qazaq tilin negizgi deńgeıde úırenýge tyrysamyn”, – deıdi Nıkıta.

Qazaqtyń qonaqjaılyǵyna shekarada turǵanda kóz jetkizdim

Sondaı-aq Nıkıta qazaqstandyq ortaǵa qalaı beıimdelgenin aıtyp berdi. Sózinshe, basqa elge qonystanatyn adamnyń mindetti túrde bir-eki hobbıi bolǵany jón.

“Tanystarymnyń arasynda Qazaqstanǵa eki aıǵa kelgender boldy. Olar bári saıabyrsyǵan soń qaıta ketemiz dedi. Alaıda kópshiligi osynda qalyp qoıdy. Jańa ortaǵa beıimdelý úshin hobbıimdi paıdalanyp, bıge bardym. Reseıde bımen aınalysatynmyn. Mine osynyń arqasynda dos taptym. Jańa mekenge kelgende mindetti túrde bir-eki hobbıińiz bolý kerek. Sebebi ol adamdarmen tanysyp, til tabysyp, elge beıimdelýge kóp kómegin tıgizedi”, – deıdi ol.

Ol Qazaqstan shekarasyna kelgennen bastap, qazaqtyń qonaqjaılyǵyna tańdanǵanyn jetkizdi.

“Qazaqstan týraly stereotıpterdiń bergi betin ǵana bilemin. Ásirese qazaqtardyń, kóshpeli halyqtardyń qonaqjaılyǵy týraly BAQ betterinde kóp aıtylady. Máselen, qazaqtar bir jaǵdaıǵa tap bolsań jalǵyz qaldyrmaıdy. Úıine ákelip, syıyn kórsetip, as-sýyńdy aldyńa tosady. Qazaqtyń qonaqjaılyǵyna shekarada uzyn-sonar kezekte turǵanda kóz jetkizdim. Sol kezde jergilikti turǵyndar kelip shaı-tamaǵymyzdy berip, kómegin aıamady. Páter izdep, qujat ótkizip júrgende de qazaqtar kómektesti. Qalada qaı jerden tamaqtanyp, qaı dúkenge kirý keregin aıtty. Tanymaıtyn adamnan kómek alý ózimizdi qaýipsiz sezinýge kómektesti. Qazaqtar týraly osy stereotıptiń shyndyq ekenine kózim jetti”, – deıdi Nıkıta.

Nıkıta Qazaqstannyń unaǵanyn, ázirge basqa elge ketý jospary joq ekenin aıtty.