«Qazaqtyń ashkózdigi — asharshylyqtan»: Psıholog asharshylyqtyń qazaqtarǵa qalaı áser etkenin aıtty

1930 jyldary qazaq dalasynda ashtyqtyń zardabyn tappaǵan adam qalmady. Myńdaǵan qazaqtyń súıegi saıyn dalada shashýly, kómýsiz qaldy. Bir ultty jer betinen joıyp jibere jazdaǵan qyrǵynǵa áli tarıhı baǵa berilmedi, dep jazdy qandastar.kz

Resmı derekter boıynsha 2,4 mıllıon adam ashtyqtan kóz jumdy, 40 mıllıon mal qyryldy jáne 1 mıllıon 70 myń adam kóship ketti. Sarapshylar Stan.kz tilshisine  eldegi jemqorlyq pen sýııd deńgeıiniń joǵary bolýy, bılikke degen senimsizdikti de osy asharshylyqtan qalǵan jaraqat dep túsindirdi.

Osy tusta Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynyń  bas ǵylymı qyzmetkeri Aıjamal Qudaıbergenova birshama ýaqyttan beri eldi-mekendi aralap asharlylyqtan zardap shekken jandarmen suhbattasqan. Sonyń biri Shıeli aýdanynyń mańynda ornalasqan mola týraly bylaı degen:

“Shıeli aýdany mańynda Jaqaev degen aýyl bar. Qazir damyp, ádemi úıler turǵyzylǵan. Biraq sol úılerdiń ortasynda úlken mola tur. Onyń tarıhy da erekshe. Asharshylyq kezinde osy aýylǵa bir otbasy kóship keledi. О́zderi mádenıetti. Biraq isherge tamaqtary joq. Sóıtip kúnde aýyl turǵyndarynan nan suraıdy. Bir kúni otbasymen úıinen shyqpaı qalǵan soń, aýyl azamattary baryp qarasa, erli-zaıyptylar balalaryn qushaqtap ashtan ólip ketken. Olardy kómýge eshkimniń shamasy bolmaı sol jerde qalyp ketipti. Qazir ol tómpeshikti aýyl turǵyndary temirmen qorshap qoıǵan”, – deıdi tarıhshy.

Tarıhshy asharshylyq kezinde aman qalý úshin adam etin jegender de bolǵanynaıtady.

“Tórt balasy bar kelinshektiń úıine týysqan ájeı kelip, nan nemese dán ber surap keledi. О́zderi isherge tamaq tappaı otyrǵan otbasy ákimshilik dám taratyp jatqanyn aıtyp, kempirge sol jaqqa bar deıdi.  Biraq sońynda ózi barmaq bolyp, kempirge “balalaryma qaraı tur men saǵan tamaq ákelip beremin” dep ketip qalady. Biraz ýaqyttan keıin úıine kelse, balalarynyń súıegi shashylyp, kıimi jyrtylyp álgi týysqany balalaryn jep ketipti. Sol oqıǵadan keıin áıel jyndanyp dala kezip ketken eken,” – deıdi tarıhshy.

Psıhoanalız qaýymdastyǵynyń múshesi Meıirgúl Bımaǵambetova tarıh pen ulttyń ótkeni halyqtyń minez-qulqyn qalyptastyratynyn atap ótti. Ásirese, qaıǵyly oqıǵalar transgeneraııalyq jan jaraqaty retinde berilip otyrady. Iaǵnı ult nemese adam belgili bir qaıǵynyń, jaraqattyń bar ekenin moıyndap, sezimderin syrtqa shyǵarmasa, ol beısanada qalyp qoıady.

“Bizdiń qoǵamda adamdar baı bolsam, aqsha tapsam eken dep typyrshyp júredi. Olardan aqshany ne isteısiń dep surasań, jaýap bere almaıdy. Sebebi ol onyń ishindegi “dert”. Demek baılyqqa kóp aqshaǵa ıtermelep turǵan –  joqshylyq. Asharshylyqty ózi kórmese de, beısanasy saqtap qalǵan. Iaǵnı ata-babasynan bul beriledi”, — deıdi psıhoanalıtık.

Mamannyń aıtýynsha, 90 jyl buryn ash qalǵan halyqtyń áli kúnge deıin “ash qalamyn” degen qorqynyshy bar.

“Ishteı jasqanshaqtyq pen qorqaqtyq boldy. Al qorqaq adam qorqaqty tárbıeleıdi. Baýyrmaldyqqa emes, “eshkimge senbe, aldap ketedi” dep ósirdi. Ol aınalasy men erteńine senimsiz bolǵasyn, ózin materıaldyq jaǵynan qamtamasyz etsem dep turady. Rýhanı baılyqtan góri birinshi mansap qýýǵa, dúnıe jınaýǵa kóp kóńil bóledi. Kezinde ash qalǵan adamnyń urpaǵy qomaǵaı keledi. Sol úshin de paraqorlyq, jemqorlyq keńinen etek jaıǵan”, – dedi Meıirgúl Bımaǵambetova.