قازاقى سالت-داستۇردە «كۇيەۋ ساباۋ» دەگەندى ەستىپ پە ەدىڭىز

زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى زاڭ كۇشىنە ەنگەنىنە 10 كۇن بولدى. ەندى وتباسىنىڭ بەرەكەسىن قاشىرعاندار بۇرىنعىداي اكىمشىلىك ەمەس, قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكپەن جازالانادى. پرەزيدەنت تۇرمىستاعى زورلىققا قارسى زاڭعا 15 ءساۋىر كۇنى قول قويدى. زاڭ 60 كۇننەن كەيىن كۇشىنە ەندى,-دەپ حابارلايدى Qandastar.kz

انىقتاما: تۇرمىستاعى زورلىققا قارسى زاڭدا دەنساۋلىققا جەڭىل زارداپ كەلتىرگەندەر بۇرىن 55 مىڭ تەڭگە ايىپپۇل تولەپ, نەمەس 15 تاۋلىككە قامالسا, ەندى 738 مىڭ تەڭگە ايىپپپۇل تولەيدى نەمەسە 50 تاۋلىككە قامالادى. جەڭىل دەنە جاراقاتىن العان جاعداي ءۇشىن دە جازا قاتاڭداتىلدى. ايىپپۇل مولشەرى 36 مىڭ تەڭگەدەن 295 مىڭ تەڭگەگە ءوستى. ال قاماۋعا الۋ مەرزىمى 10 تاۋلىكتەن 25 تاۋلىككە ۇزاردى.

بۇل تاقىرىپتى كوتەرە وتىرىپ, بىرەۋدى قارالاپ, بىرەۋدى داتتاۋ ەمەس. تەك پىكىر ءبىلۋ. ال, ءسىز مۇنداي ءداستۇردى ەستىدىڭىز بە? پىكىر سان-الۋان….

قازاق داستۇرىندە «كۇيەۋدى ساباۋ» دەگەن سالت جوق. بۇل ۇعىم كەيدە ءازىل رەتىندە ايتىلۋى مۇمكىن, بىراق ناقتى ءداستۇر رەتىندە ورىن العان ەمەس. قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى نەگىزىنەن سىيلاستىققا, قۇرمەتكە جانە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ اراسىنداعى ۇيلەسىمدى قارىم-قاتىناسقا نەگىزدەلگەن, – دەدى بولات بوپاي ۇلى.

بۇل ءداستۇر جايلى وتباسىلى كەلىنشەكتەردىڭ دە پىكىرىن بىلدىك.

اسەم قارپىقوۆا, جاس كەلىن:

قازاق داستۇرىندە «كۇيەۋ ساباۋ» ءداستۇرىن العاش ەستۋىم. سەبەبى قازاق وتباسى داستۇرىندە كۇيەۋ بالانىڭ ورنى مەن ءرولى وتە ماڭىزدى, ياعني كۇيەۋ بالاسىن تورگە شىعارىپ, ءتوس تارتقان. وعان قوسا «كۇيەۋ بالا – قايىن جۇرتىنا سۇيەۋ بالا» دەگەن استارلى مازمۇندى ءسوز بار. مىسالى ءبىزدىڭ شاعىن وتباسىمىزدا مىناداي تۇسىنىك قالىپتاسقان. ەر ادام, ياعني جۇبايىم – وتباسىنىڭ قامقورشىسى مەن تىرەۋى, ال ايەل ادام – ەر ازاماتىنىڭ ومىرلىك ادال جارى, كەڭەسەر قابىرعاسى, قۋانىشتا دا, قايعىدا دا قاسىنان تابىلاتىن سۇيەنىش دوسى. ياعني وتباسى بوساعاسىنىڭ بەرىك, شاڭىراعىنىڭ بيىك بولۋى, جانۇيا مۇشەلەرىنىڭ تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرۋى – ءبىر-ءبىرىنىڭ الدىنداعى قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىن دۇرىس ورىنداۋى. ول مىندەتتەرگە كەلەتىن بولساق, ەر ادام ايەلىنىڭ الدىندا سوزىمەن دە, ىسىمەن دە, جان دۇنيەسىمەن دە جان-جاقتى ادەمى كوركەم بولۋعا تىرىسۋ كەرەك. بالا تاربيەسىندە جۇبايىنا جاردەم بەرىپ, وتباسىن اسىراۋ, ال ايەل سول تاپقان تابىسىنا باس كوز بولىپ دۇرىس جۇمساۋ, بالاسىنا دۇرىس تاربيە بەرىپ, جۇبايىنا رۋحاني تۇردە قولداۋ كورسەتىپ, وعان سەنىم ءبىلدىرۋ. ياعني وتباسىندا ەر مەن ايەل زاتى ءبىر ءبىرىنىڭ سىرىن ساقتاپ ونى ەشكىمگە جار سالىپ تاراتپاۋى ءتيىس. ءبىر-ءبىرىن رەنجىتەتىن ارەكەتتەر مەن قىلىقتاردان بويىن اۋلاق ۇستاپ, ونىڭ ورنىنا مەيىرىم مەن ماحاببات سىيلاپ, تۇسىنىستىكپەن قاراۋ كەرەك, سول كەزدە وتباسىلىق يديلليا ورنايدى

ايدا باتۋحان, جاس كەلىن:

بۇرىندارى ءار اۋلەتتىڭ قاريالارى جاستارعا باسۋ ايتىپ, تارتىپكە سالاتىن. قازىر ونداي قاريالارىمىزدى تاپپايسىز دا. ال, اكە-شەشەسى ۇزاتىلار قىزىڭا «ۇندەمە, ۇيات بولادى» دەپ تاربيەلەيدى دە كۇيەۋگە شىققان سوڭ ونىڭ وتباسىنا مۇلدەم ارالاسپايدى. سونىڭ سالدارىنان دا كوپ قىزدارىمىزدى جوعالتىپ جاتىرمىز. قانشاما انا بالاسىز, قانشاما بالا اناسىز قالىپ جاتىر. مەنىڭشە بۇل ءداستۇردىڭ قايتا جاڭعىرۋى وتباسىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ ازايۋىنا, وتباسىلىق قۇندىلىقتىڭ قادىرىن ۇعىنۋعا سەپ بولار ەدى.

مامىر ۇسەنوۆا, جاس كەلىن.

بۇزىق كۇيەۋ بالالاردى تارتىپكە سالۋ. ايەلىن ۇرعان ەركەكتەردى قىزدىڭ جاعى كەلىپ ساباپ كەتەتىن بولعان.

ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلى «كۇيەۋدى ساباۋعا» قاتىستى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ, كۇيەۋدىڭ وتباسىنداعى رولىنە دە توقتالدى.

قازاق مادەنيەتىندە كۇيەۋدىڭ وتباسىنداعى ورنى ماڭىزدى جانە قۇرمەتتى. ونىڭ ءرولى مەن مىندەتتەرى قازاق حالقىنىڭ داستۇرلەرى مەن ادەت-عۇرىپتارىندا ايقىن كورىنەدى. كۇيەۋ نەمەسە وتاعاسى, ادەتتە وتباسىنىڭ باسشىسى. ول وتباسىن قامتاماسىز ەتۋگە, قورعاۋعا جانە باسقارۋعا جاۋاپتى. ونىڭ ءسوزىن وتباسى مۇشەلەرى تىڭداپ, قۇرمەتتەيدى. كۇيەۋ وتباسىن ماتەريالدىق تۇرعىدا قامتاماسىز ەتۋگە, ءۇي شارۋاسىن جۇرگىزۋگە كومەكتەسۋگە جانە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا مىندەتتى. ول ەڭبەكقورلىق پەن ادالدىقتى جوعارى باعالاۋى كەرەك. بالالارىنىڭ تاربيەسىنە قاتىسىپ, ولارعا دۇرىس تاربيە مەن ءبىلىم بەرۋ جولىندا جۇمىس ىستەيدى. ۇلدارىن ەر ازامات بولۋعا, قىزدارىن قۇرمەت پەن سۇيىسپەنشىلىككە تاربيەلەۋ ونىڭ نەگىزگى مىندەتى. قورىتا ايتقاندا, قازاق داستۇرىندە كۇيەۋدىڭ وتباسى ىشىندەگى ورنى جوعارى جانە جاۋاپتى ءرول. «كۇيەۋ ساباۋ» دەگەن ءداستۇر قازاق حالقىندا اتىمەن بولماعان. بولمايدى دا, – دەپ ويىن تۇيىندەدى بولات بوپاي ۇلى.