Kıt Kellogtyń Ýkraınany 1945 jylǵy Berlın úlgisimen bólý týraly usynysy: tarıhı parallelder men qazirgi geosaıası jaǵdaı

Amerıkalyq arnaıy ókil Kıt Kellogtyń Ýkraınany 1945 jylǵy Berlın úlgisimen bólý jónindegi usynysy halyqaralyq qaýymdastyqta edáýir rezonans týdyrdy. Bul ıdeıa Ýkraınany Reseı men Batys arasynda yqpaldy aımaqtarǵa bólip, soǵysýshy taraptar arasynda ýaqytsha beıbitshilik ornatýǵa baǵyttalǵan. Alaıda, bul usynys tek saıası turǵydan ǵana emes, tarıhı, quqyqtyq jáne etıkalyq aspektilerden de tereń taldaýdy qajet etedi. 1. Berlın senarııi: tarıhı parallel 1945 jyly Ekinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin Germanııa odaqtastar (AQSh, Ulybrıtanııa, Franııa jáne KSRO) arasynda birneshe aımaqqa bólindi. Bul bólinis keıinnen Shyǵys Germanııa (GDR) men Batys Germanııa (FRG) bolyp ekige jarylýyna alyp keldi. Sol sııaqty, Berlın qalasynyń ózi de tórt sektorǵa bólindi. Mundaı geosaıası sheshim naıstik rejımdi joıýdan keıingi turaqtylyq pen ıdeologııalyq baqtalastyqtyń nátıjesi boldy. Kellogtyń usynysy boıynsha, osy tarıhı model Ýkraınaǵa beıimdelip, el aýmaǵy ýaqytsha nemese turaqty túrde yqpal aımaqtaryna bólinýi múmkin. Bul Reseı baqylaıtyn aımaqtar men Kıevke loıaldy óńirler arasynda shekara bekitý degendi bildiredi.

2. Qazirgi jaǵdaıdaǵy erekshelikter Ýkraına — BUU moıyndaǵan egemen el, onyń shekaralary halyqaralyq quqyqpen bekitilgen. 2014 jyldan beri Reseı Qyrymdy anneksııalap, Donbastaǵy separatıstik qozǵalystarǵa qoldaý kórsetip keledi. 2022 jylǵy tolyq masshtabtaǵy shabýyl bul jaǵdaıdy odan ári ýshyǵyrdy. Berlın úlgisi — jeńiliske ushyraǵan memleketti bólý modeli. Al Ýkraına óz egemendigin qorǵap jatqan tarap, ári halyqaralyq qaýymdastyqtyń basym bóligi bul soǵysta Kıevti qoldaıdy. Sondyqtan Kellogtyń usynysy qurbandy kinálimen teń qoıý táýekelin týdyrady jáne halyqaralyq quqyq normalaryna qaıshy keledi. 3. Geosaıası saldary Mundaı usynys birneshe saldarǵa alyp kelýi múmkin: • Batystyń bólinýi: Eger Batys elderi bul senarııdi qoldasa, bul Ýkraınaǵa degen senimdi álsiretip, postkeńestik keńistiktegi basqa elderge de qaýip tóndiredi. • Reseıdiń legıtımaııasy: Reseı basyp alǵan terrıtorııalaryn halyqaralyq kelisimmen bekitip alýy múmkin. Bul Kreml úshin saıası jeńis bolar edi. • Beıbitshilik pe, álde ýaqytsha tynyshtyq pa? Bóliný soǵysty toqtata alar, biraq onyń ornyna «qatyrylǵan qaqtyǵys» (frozen conflict) qalyptastyrýy múmkin. Mundaı jaǵdaı Prıdnestrove, Abhazııa, Ońtústik Osetııa, Taýly Qarabaq sııaqty óńirlerde oryn alǵan.

4. Ýkraına men álemniń reakııasy Ýkraın bıligi men qoǵamy eldiń bólinýine úzildi-kesildi qarsy. Bul usynys egemendikti shekteý jáne ulttyq tutastyqqa qaýip retinde qabyldanady. Batys elderiniń resmı pozıııasy mundaı josparlarǵa ázirge qoldaý kórsetpeıdi. Kıt Kellogtyń usynysy — kúrdeli ári daýly bastama. Ol álem tarıhyndaǵy belgili bir modelge súıengenimen, qazirgi geosaıası shyndyqqa sáıkes kele bermeıdi. Ýkraına máselesi — bul úlken derjavalar arasyndaǵy ıdeologııalyq qaqtyǵystyń aınasy ǵana emes, sonymen qatar halyqaralyq quqyq, ádilet jáne egemendik sııaqty uǵymdardyń synaǵy. Eldi bólý arqyly beıbitshilikke qol jetkizý múmkin bolǵanymen, bul turaqty sheshim bola ma — bul úlken suraq.