قوعام جازۋشى ايەلدەن نە كۇتەدى?

وسى ءبىز جازۋشى ايەلدەردەن نە كۇتەمىز?

ىشكى الاڭداۋشىلىقتارىمىزدى ءدوپ باسىپ, قوعامداعى كەلەڭسىزدىكتەردى انىعىراق, اشىعىراق قاعازعا تۇسىرگەنىڭ بە?

دۇنيەدەگى بار جاقسىلىقتى, اتاپ ايتساق, ادالدىق, مەيىرىمدىلىك سەكىلدى ىزگى قاسيەتتەردى ادامزاتقا ۇيرەتۋىن بە?

الدە كەۋدەمىزدەگى قۋىستى قاجەت سوزدەرمەن تولتىرىپ, قۇمارىمىزدى باسقانىن با?

قانداي بولسا دا, 21 عاسىردا قارجى مەن قات دۇنيەدەن شارشاعان ادامدار جازۋشى ايەلدەردىڭ قالامىنا بارىپ قۇلدىق ۇراتىن سەكىلدى. نەگە دەسەڭىز, جازۋشى ايەلدەر – كەز كەلگەن قيۋى كەلىسپەيتىن, جانعا باتاتىن, اۋىر ءام قيسىنسىز جاعدايلاردى سونداي نازىك ءارى ءارلى ەتىپ جەتكىزەدى. شەشىلمەيتىن ماسەلەنىڭ ءاپ ساتتە شامشىراعى جانىپ, ادامزات قۇندىلىقتارى ويماقتاي ويعا تىزىلەدى.

سونداي نازىكتىكپەن قانشا جاننىڭ جۇرەكتەگى دەرتىن ءدوپ باسىپ جۇرگەن جازۋشى, اۋدارماشى شىنار ءابىلدانىڭ شىعارماشىل الەمىنە تالداۋ جاساپ كورەلىك…شىنار ءابىلدانىڭ اۋدارمالارىندا ساياسات, ماحاببات, ايەل جانىنىڭ قۇپيا قالتارىستارى, اياۋلى ءام ايانىشتى تاعدىرى, جالپى, ءومىردىڭ ءوڭ بويى سۋرەتتەلەدى. شىعارمانى وقىپ, ءلاززات الىپ قانا قويماي, اقىل-كەڭەسكە قانىق بولاسىڭ, بەيسانالى تۇردە الدەبىر شەشىم قابىلداۋعا ۇگىتتەيدى. سوسىن ومىردەگى قاتەلىكتەرىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى پسيحولوگيانى تۇسىنبەگەننەن-اۋ دەگەن توقتامعا كەلەسىڭ…

تەحنيكا, الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ قارىشتاپ دامۋىمەن وسى ءداۋىردىڭ ادامدارى سوزدىك قوردان, اسەرلى ويلاۋدان كەندە بولىپ بارادى. سونداي شاقتا شىنار ءابىلدا الەۋمەتتىك جەلىلەردە اۋدارمالارىن تەگىن ءبولىسىپ, قازاق ءتىلدى ازاماتتار ءۇشىن جاقسىلىق جاساۋدا. ءابىلدانىڭ سياسى كەپپەگەن جازبالارى قالىڭ وقىرمانعا الەم.جەلىدەن كەزدەيسوق كەزدەسىپ قالىپ, قۇندىلىقتارىن وزگەرتۋدە.

ماسەلەن, وسى ءبىر اۋدارماسىنا كوڭىل قويايىقشى:

«ەسسىزدەرگە مىڭ العىس. جالعىزىلىكتىلەرگە. ب ۇلىكشىلەرگە. الەمدى باسقاشا كورەتىندەرگە. ولارەرەجەگە باعىنبايدى. قاعيداعا ميىعىنان ك ۇلىپقارايدى. ولاردىڭ ايتقانى ناقىل سوزگە اينالادى. ولارمەن ۇزدىكسىز داۋلاسۋعا, ماقتاۋعا يا قارعاۋعابولادى. الايدا كوزگە ىلمەي تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى, ولار وزگەرىس اكەلۋشى. ولار ادامزاتتى العاسۇيرەيتىن كۇش».

ستيۆ دجوبستەن اۋدارعان 3-4 سويلەم ادامعا قانداي سەنىمدىلىك ۇيالاتادى دەسەڭشى?! بۇل ستيۆ ءدجوبستىڭ قۇدىرەتتىلىگى مە, الدە ونى شەبەر جەتكىزگەن شىنار ءابىلدانىڭ شىنار شىڭعا شىققانى ما? اۋدارمانى وقىپ, بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ءوزىڭدى جالعىزىلىكتى, ب ۇلىكشىل ءام ەسسىز سەزىنگىڭ كەلىپ كەتەدى. جانە اينالاڭدا سەنەن وزگە تاعى قانداي ب ۇلىكشىلەر بار ەكەن دەپ ءتىزىپ شىعاسىڭ… بۇل – ءبىر بۇرقاسىن جىگەرلەندىرۋدەن تۇراتىن عاجاپ سەزىم! ال «باقىت ۇنەمى قاراپايىم» اتتى اۋدارماسىندا «باقىت دەگەنونىڭ كوزىنە تىك قاراۋ. ودان ارى ەمەس. قارايسىڭ دا كورەسىڭ» دەگەن جولداردى وقيسىڭ, وقيسىڭ دا تاعى جاۋابىن ىزدەپ الەك بولاسىڭ. ىشىڭدە سان مىڭداعان سۇراق سايراپ جاتادى. ونىڭ كوزىنە قاراعاندا باقىتتى كورمەيتىن سەكىلدىمىن. بالكىم ول سەزىمدەرىن جەتكىزە المايتىن شىعار. بالكىم ول باقىتتى باسقادان ىزدەپ جۇرگەن بولار? ونىڭ كوزىنە تىكە قاراۋ تۇگىلى, ۇرلانا دا قاراساڭ اشۋلاناتىنداي… ول باقىتسىز بولسا, دەمەك مەن دە… دەگەن شەشىمدەرگە كەلە سالاسىڭ. سوسىن ارينە, باقىتسىزدىعىڭمەن قوشتاساسىڭ.

شىنار ءابىلدانىڭ جانىمىزعا مايداي جاعاتىن, وڭ جامباسىمىزعا ساي كەلەتىن وسى سەكىلدى اۋدارمالارىن اۋدارۋ ۇستىندە قانداي بەيمالىم كۇيدى باستان كەشەتىنى, الپىس ەكى تامىرىندا بۇلكىلدەپ قانداي كۇي وينايتىنى بىزگە بەيمالىم دەسەك تە, «قورقىنىش» اۋدارماسىن قورقا وتىرىپ, وقىدىق…

«قورقىنىش – وتە قۋاتتى كۇش. ادام بويىندا ادرەنالين بولىپ بولىنەدى. ول استرالدى كۇيدە كەلەشەككە ەنەدى. ءسال ۋاقىتتان كەيىن ماتەريالدانادى. ادام قورىققان دۇنيەسىمەن بەتپە-بەت كەلەدى.

ناقتى مىسال كەلتىرەيىك. جانۋارلاردىڭ ۇرەيدى سەزۋى. يت وزىنەن قورقاتىن ادامدى قابادى».

شىنار ءابىلداداي ۇرەي سەبەپتەرىنىڭ ماتەريالدانۋىن 2-3 سوزبەن ءدوپ ءتۇسىپ, جەتكىزۋ –  سىز بەن ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلمەسى انىق. اۋدارماشى بۇل تاقىرىپقا بارماس بۇرىن ادام بويىنداعى الاسۇرعان سەزىمدەردى تەرەڭىنەن ءتۇسىنىپ, پسيحولوگياعا قۇلاش سەرمەگەنىن اڭعارامىز. مۇحتار اۋەزوۆ: «مەن ءبىر كىتاپتى جازۋ ءۇشىن ءجۇز كىتاپ وقىدىم» دەگەن ەكەن. سول سەكىلدى شىنار ءابىلدا بۇل اۋدارمانى اۋدارماس بۇرىن, قانشا كىتاپتى پاراقتاپ شىقتى ەكەن? شىندىعىندا, جازۋشىلارعا قاراعاندا اۋدارماشىلاردىڭ جۇمىسى ەكى ەسە قيىن. جازۋشى تابيعي تالانتپەن ءاپ ساتتە ويىندا تۇرعانىن قاعاز بەتىنە قۇيا سالادى. ال اۋدارماشى قوعامداعى ماسەلەلەرگە دەڭ قويادى, كوڭىل اۋدارادى. سوسىن سوعان ساي تاقىرىپتارعا ۇزا-ا-اق ىزدەنەدى, تاپقان-تايانعانىن اۋدارىپ كورەدى, بولماسا, وزگە تاقىرىپقا اۋىسادى. جانە اۋدارماشىلىق تا جازۋشىلىق سەكىلدى كوسىلگەن شابىتتى ءام ەڭبەكتىقاجەت ەتەدى. شابىتسىز اۋدارىلعان شىعارما, ءدام-تاتۋى جوق تاعام سەكىلدى. جانە «قورقىنىش» اۋدارماسىنىڭ جەر سىلكىنىپ جاتقاندا, ومىرىمىزدە ءبىر قيىن جاعدايلار ورىن العاندا الدىمىزدان اتىپ شىعۋىنا قالاي تاڭداڭبايسىڭ?! «قورقىنىشتى» وقىپ الىپ, قۇمارىمىز قانادى, جانعا ءدارۋ بولار ءسوز ەكەن دەگەن شەشىمگە كەلەمىز. ءتىپتى «تۇنەۋگۇنى باسىمنان وسىنداي جاعداي ءوتىپ جاتقاندا نەگە وقىمادىم ەكەن? وقىعاندا بالكىم, وسىنداي شەشىم قابىلدار ما ەدىم» دەپ تە سان سوعىپ تا جاتامىز.

«قورقىنىشتى» تالدادىق, ال اۋدارماشىنىڭ «مەن جوق بولعان كەزدە» دەگەن اۋدارماسىن وقىپ كوردىڭىز بە? 27 جاسىندا اۋرۋعا شالدىعىپ, پانيمەن قوشتاسىپ جاتقان اكە بالاسىنىڭ ءار ءتۇرلى ساتىنە ارناپ, حات جازىپ كەتەدى. «مەن كوككە ۇشىپ كەتكەندە», «اناڭمەن ۇرسىسىپ قالعاندا», «العاشقى ءسۇيىس بولعان كەزدە» دەگەن سىندى حاتتار… بالاسى ءومىرىنىڭ ماڭىزدى ساتتەرىندە حاتتاردى وقىپ, اكەسى ءومىر باقي جانىندا جۇرگەندەي عاجاپ سەزىمدى باستان كەشەدى. جانە وسى اۋدارمانى وقىپ وتىرىپ, ەڭ ءاۋەلى «تاماشا يدەيا» ەكەن دەگەن ويعا كەلەسىڭ. كەيىننەن باسىما وسىنداي جاعداي تۇسسە, مەن كىمگە حات جازار ەدىم? بالاما جازسام, وعان دۇرىس اتا-انا رەتىندە كورىنۋ ءۇشىن قانداي اقىل ايتقانىم ءجون,-دەپ ساندىراقتاي باستايسىڭ…

كوردىڭىز بە, شىنار ءابىلدا اۋدارمالارى وسىنداي كۇش-قۋاتقا يە. شىنار ءابىلدا بۇنداي تۇششىمدى شىعارمالاردى اۋدارماعاندا شەت تىلىندەگى شىعارمانى ءبىزدىڭ وقىماسىمىز انىق ەدى…ول شىعارمانىڭ العاشقى جولدارىمەن-اق ەلىرتىپ اكەتەدى. سوڭىنا دەيىن تۇششىنا وقىپ شىعاسىڭ. سوسىن قازاقتىڭ باي تىلىنە تاڭداي قاعاسىڭ. شەت ەلدىڭ جازۋشىسىنىڭ شىعارماسىنىڭ ءوڭ بويىنا ءوزىمىزدىڭ قازاقيلىعىمىزدى دا كىرىكتىرەتىنى اۋدارماشىنىڭ شەبەرلىگى شىعار, ءسىرا. ءبىزدىڭ شە, شىنار ءابىلدا ءبىز قاجەتسىنەتىن اۋدارمالاردىڭ باسىم كوپشىلىگىنە باردى. اسىرەسە, ەش سىي كورمەي, بەينەتىنە اۋرۋ جاماپ جۇرگەن, تۇرمىستىق زورلىق كورگەن, باعالانباعان, قۇنسىز قالعان, بۇكىل الەمنىڭ اۋىرتپالىعىن يىعىندا كوتەرىپ جۇرگەن, ماحابباتسىز كۇن كەشكەن ايەل وبرازى اشىلدى. بۇل – جاسىرىپ, جامايتىن تاقىرىپ ەمەس. ءالى دە ادەبيەتتە ايەل تاقىرىبى كولەڭكەدەن ايىققان جوق. سەبەبى بىزگە ءبىر شىنار ءابىلدا جەتپەيدى. بالكىم ونى, جوق ون بەسى قاجەت شىعار, ءسىرا?! ازىرگە قازاق ادەبيەتىنىڭ باعىنا اينالعان ءبىر عانا شىنار ابىلدامىزعا قال-قادەرىمىزشە قۇرمەت كورسەتىپ, قولداۋ بىلدىرگەنىمىز ءجون سەكىلدى.
ءسىز قالاي ويلايسىز, وقىرمان?

اقگۇل ايداربەكقىزى