جاڭالىقتار
كوكتەم نەگە «قاراوزەك شاق» اتالادى?
تابيعات جاڭاراتىن مەزگىل – كوكتەم. كوكتەم ادام اعزاسىنا دا اسەر ەتەدى. دەنەنى السىزدىك جايلاپ, يممۋنيتەت تومەندەيدى.
كۇن رايىنىڭ دا ءبىر جىلىپ, ءبىر سۋى اسەر ەتەدى. بۇل جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك? «كوكتەم كەلدى دەگەنشە, كوكتەي بەردى دەسەڭشى». قىتىمىر قىستىڭ سۋىعى قايتىپ, مالدىڭ اۋزى كوككە, پەندەنىڭ اۋزى اققا جەتكەن شاق بۇل. مۇندايدا كۇن رايى دا قۇبىلىپ, ادام اعزاسى السىزدىك تانىتىپ جاتادى.
ءبىرىن ۇيقى قىسسا, بىرىندە شارشاۋ باسىم. جۋاننىڭ جىڭىشكەرىپ, جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەر بۇل ۋاقىتىن قازاق «قاراوزەك شاق» دەيدى. بولات بوپاي ۇلى, ەتنوگراف: — ادامداردا دا سونداي ۆيتاميندىك جاقتان, قۋاتتىلىق جاقتان, قورەكتەنۋ جاقتان ەكى اي السىرەيتىن كەزى بولادى.
ويتكەنى ىستىق پەن سۋىق, اۋانىڭ الماسىپ جاتقانى, جارىق پەن قاراڭعى تەڭەلىپ, ءبىرى ۇزارىپ ءبىرى قىسقارىپ جاتقان كەزدە ادامنىڭ بويىنداعى مىنەزىندەگى دەنساۋلىعىنداعى زات الماسۋ, اۋا الماسۋىنا بايلانىستى وتتەگىنىڭ جەتىسپەۋى. كوكتەمگى تابيعي وزگەرىس دارۋمەندەردىڭ جەتىسپەۋىنەن بولادى دەيدى ماماندار.
مۇنداي دا اعزا السىرەپ, بۇعان دەيىنگى ادام بويىنداعى سوزىلمالى اۋرۋلار قوزىپ, بولماسا جاڭا اۋرۋ جۇقتىرۋى مۇمكىن. قايرات قيىقباەۆ, اللەرگولوگ-يممۋنولوگ دارىگەر: — قازىر كوكتەمدە جازدا اللەرگيا باستالادى.
ماۋسىمدىق اللەرگيا دەپ اتايمىز. ونىڭ نەگىزگى سەبەبى ءشوپتىڭ توزاڭىنا بايلانىستى. ءشوپ توزاڭ لاقتىرادى, سوعان يممۋنيتەتى تومەن ادامدار رەاكتسيا بەرە باستايدى. كوبىنەسە مۇرىنمەن كوز سيمپتومدارى بولادى.
قاراوزەك شاق ءتورت ت ۇلىككە دە اسەر ەتەدى. سۇيەگى جۇقارىپ, جىلىك مايى ازايادى. ءبىر جاعىنان كوبىسى ءىشتى بولعان سوڭ, قان شىعارمايدى.
مۇندايدا جۇرت «قوزى پىسكەن جوق, بويداق ىسكەن جوق» دەپ, سوعىمنان قالعان ءسۇرىسىن تالعاجاۋ ەتەدى. بولات بوپاي ۇلى, ەتنوگراف: — «كوكەك ايى – كوك ىشەك, مامىر ايى – ماي ىشەك» دەگەنى قىستاي قورادا شوپپەن بولماسا جىلى جاقتا جايىلىممەن شىققان مالداردىڭ سۇيەگى جۇقارادى. قاراوزەك شاق دەپ وتىرعانى مالدىڭ دا جاڭاعى جىلىگىندەگى جىلىك مايى جىڭىشكەرىپ, ەتى ايازداپ, ارىقتاي باستايدى. كوكەك ايىندا جاڭا شىققان كوكتى جەگەنمەنەن مال سەمىرە قويمايدى. جەر انانىڭ توڭى ءجىبىپ, تابيعات جاڭارعان ساتتە ادام اعزاسى دا تازارادى. وسى كەزدە بارىنشا كۇتىنىپ, دەنساۋلىققا ءمان بەرگەن ءجون.
