جاڭالىقتارمادەنيەت
كۇلتوبە قالاشىعىندا ماتادان تىگىلگەن ەسكى باس كيىم تابىلدى
تۇركىستان وبلىسىنداعى كۇلتوبە قالاشىعىنداعى قازبا جۇمىستارى بارىسىندا ارحەولوگتار سيرەك ۇشىراساتىن ارتەفاكت – ەسكى باس كيىمدى تاپتى. ماتادان تىگىلگەن باس كيىم ەۆرەي-ياحۋديلەرگە تيەسىلى بولۋى مۇمكىن, دەپ حابارلايدى قازاقپارات.
«كۇلتوبە قالاشىعىنداعى قازبا جۇمىستارىنىڭ 2019 جىلعى دالالىق ماۋسىمى بارىسىندا ارحەولوگتار جاڭا بىرەگەي ولجاعا تاپ بولدى. ايتا كەتەرلىگى ارحەولوگيالىق جۇمىس «ERG كومەك» قورىنىڭ قارجىلىق قولداۋىمەن قازاق عىلىمي-زەرتتەۋ مادەنيەت ينستيتۋتى تارپىنان جۇرگىزىلىپ كەلەدى. پاۆلودار مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى «YMAI» Margulan Centre عىلىمي-زەرتتەۋ لابوروتورياسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى تاتيانا كرۋپانىڭ پىكىرىنشە, بۇل شامامەن XVIII عاسىردىڭ اياعى مەن XIX عاسىر باس كەزەڭىنە جاتاتىن بۇحار ەۆرەيلەرى ءداستۇرلى كيىمىنىڭ ءبىر بولىگى بولۋى مۇمكىن (نەگىزىنەن ايەل ادامعا تيەسىلى بولۋى كەرەك, ايتسە دە ناقتى ايتۋ ءۇشىن قوسىمشا جۇمىستار اتقارىلۋى ءتيىس).
«كۇلتوبە قالاشىعى – ۇلى جىبەك جولىنداعى نەگىزگى ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى. وسىناۋ ەرەكشە «مادەنيەتتەر توعىسىنىڭ» ورتالىعى قاي كەزەڭدە دە عالىمدار, ساياحاتشى, ساۋداگەر مەن قولونەر شەبەرلەرى ءۇشىن ەرەكشە تارتىمدى ەدى. بۇندا ءارتۇرلى ەتنيكالىق قاۋىمداستىقتار مەن ءدىني كونفەسسيالار وكىلدەرى توعىساتىن. سوندىقتان دا, كۇلتوبە كوپتەگەن رۋحاني عالىمداردى, ءدىندارلار مەن سالت-داستۇرلەردى بىرىكتىرگەن ناعىز پوليمادەنيەت ورتالىعى بولدى. قازبا جۇمىستارى بارىسىندا تابىلعان جاڭا بۇيىم – ارحەولوگيالىق ماتا. ايتا كەتەيىك, بۇل قازىرگى كۇنى قازاقستاندا تابىلعان وسى تەكتەس جالعىز ارتەفاكت بولىپ وتىر», – دەيدى جوبانىڭ عىلىمي جەتەكشىسى اندرەي حازبۋلاتوۆ.
كۇلتوبەدەن تابىلعان باس كيىم. 2019 جىلى ارحەولوگ ايسۇلۋ ەرجىگىتوۆا مەن سەرىك اقىلبەك تاپقان
ماماندار پىكىرىنشە, ارحەولوگ سەرىك اقىلبەك پەن ايسۇلۋ ەرجىگىتوۆانىڭ بۇل «ولجاسى» شىنىندا دا بىرگەي ارتەفاكت, ويتكەنى ەجەلگى ماتا بۇيىمدار كوپ ۋاقىت بويىنا شىداپ, ساقتالا بەرمەيدى. سونىمەن قاتار, بۇل باس كيىمنىڭ ەرەكشەلىگى ونىڭ تۇركىستاندىق بۇحار ەۆرەيلەر قاۋىمداستىعىمەن بايلانىسىندا بولىپ وتىر.
XVIII–XIX عاسىرلاردا ەۆرەيلەر ورتالىق ازيانىڭ بىرقاتار قالالارىندا, اتاپ ايتقاندا بۇحارا, تاشكەنت, سامارقان, قوقان, شاحريسابز جانە تۇركىستان قالالارىندا وركەندەپ, وسى وڭىرلەردىڭ ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جانە مادەني ءومىرىنىڭ كوپتەگەن قىرلارىندا ەرەكشە ءرول اتقاردى. توقتالا كەتەتىن جايت, ياحۋدەي وكىلدەرى تۇركىستان قالالارى جازيراسىنا ءبىرشاما ەرتەرەك ورنالاسقان. ماسەلەن, ءبىر گيپوتەزا بويىنشا «دالا» ەۆرەيلەرى بۇل وڭىردە VIII–VII عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن دەلىنسە, ەندى بىرىندە ب.ە.دەيىنگى I مىڭجىلدىقتىڭ العاشقى جارتىسىندا دەپ كورسەتىلەدى.
«بۇحار ەۆرەيلەرىنىڭ كيىمى مەن ماتەريالدىق مادەني بۇيىمدارى مۋزەي كوللەكتسياسىنىڭ يگىلىگىنە اينالعانىنا دا كوپ ۋاقىت وتكەن جوق, ناقتى پوستسوۆەتتىك ەلدەردەن جاپپاي ميگراتسيالاعان 1990 جىلدار باسىنان بەرى عانا بولاتىن. ال قازاقستانداعى بۇل قورلاردى وتە جۇتاڭ دەۋگە بولادى. سوندىقتان دا, دالالىق مادەنيەتتىڭ الۋانتۇرلىلىگىن كورسەتەتىن وسىنداي ەكسپوناتتار ءبىز ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزدى», – دەيدى مادەنيەتتانۋشى جانەركە شايعوزوۆا.
«بۇحار ەۆرەيلەرى» رەتىندە بەلگىلى ورتالىق ازيا ەۆرەيلەرى نەگىزىنەن شەبەر بوياۋشى, سونداي-اق ماتانى كوك تۇسكە بوياۋدىڭ وڭىردەگى مونوپوليستەرى بولدى. ال كوك ءتۇس وزىندىك سيمۆوليكاسىمەن عاان ەمەس, قىمبات پيگمەنتىمەن دە ەرەكشەلەندى.
«باتىستىڭ كوركەم سۋرەت مادەنيەتىندە باسقا تۇستەرگە قاراعاندا كوك جانە جاسىل رەڭكتەر باسىم بولىپ تۇرادى. وسى تۇرعىدان العاندا كۇلتوبەدە تابىلعان باس كيىم ماتانى وڭدەۋ مەن بوياۋدىڭ تەحنولوگيالىق ەگجەي-تەگجەيلەرىن عانا ەمەس, ەستيتكالىق مادەني ەرەكشەلىكتەرىن دە جارىققا شىعارادى دەپ ۇمىتتەنەمىز», – دەيدى ونەرتانۋشى ءمادينا سۇلتانوۆا.
ماماندار تابىلعان ءۇش باس كيىمنىڭ شامامەن XVIII-XIX عاسىرلارعا تيەسىلى ەكەنىن ايتىپ وتىر.
«ءبىز وسى جاقىندا كۇلتوبە قالاشىعىندا تابىلعان ارحەولوگيالىق «ولجا» نەگىزىندە قازاق-ەۆرەي سوتسيومادەني جانە ەكونوميكالىق ءوزارا بايلانىسىن تەرەڭ ءارى جان-جاقتى زەرتتەۋ ماڭىزدى بولاتىنىن العا تارتامىز. بۇل ەجەلگى جانە بۇگىنگى قازاقستاننىڭ تاريحي-مادەني لاندشافتىنىڭ بىرەگەيلىگى جونىندەگى ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىز بەن ءبىلىمىمىزدىڭ اۋقىمىن ايتارلىقتاي كەڭەيتە تۇسەدى», – دەيدى جوبانىڭ عىلىمي جەتەكشىسى اندرەي حازبۋلاتوۆ.
