JańalyqtarMádenıet
Kúltóbe qalashyǵynda matadan tigilgen eski bas kıim tabyldy
Túrkistan oblysyndaǵy Kúltóbe qalashyǵyndaǵy qazba jumystary barysynda arheologtar sırek ushyrasatyn artefakt – eski bas kıimdi tapty. Matadan tigilgen bas kıim evreı-ıahýdılerge tıesili bolýy múmkin, dep habarlaıdy QazAqparat.
«Kúltóbe qalashyǵyndaǵy qazba jumystarynyń 2019 jylǵy dalalyq maýsymy barysynda arheologtar jańa biregeı oljaǵa tap boldy. Aıta keterligi arheologııalyq jumys «ERG Kómek» qorynyń qarjylyq qoldaýymen Qazaq ǵylymı-zertteý mádenıet ınstıtýty tarpynan júrgizilip keledi. Pavlodar memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıteti «YMAI» Margulan Centre ǵylymı-zertteý laborotorııasynyń meńgerýshisi Tatıana Krýpanyń pikirinshe, bul shamamen XVIII ǵasyrdyń aıaǵy men XIX ǵasyr bas kezeńine jatatyn buhar evreıleri dástúrli kıiminiń bir bóligi bolýy múmkin (negizinen áıel adamǵa tıesili bolýy kerek, áıtse de naqty aıtý úshin qosymsha jumystar atqarylýy tıis).
«Kúltóbe qalashyǵy – Uly Jibek jolyndaǵy negizgi saýda ortalyqtarynyń biri. Osynaý erekshe «mádenıetter toǵysynyń» ortalyǵy qaı kezeńde de ǵalymdar, saıahatshy, saýdager men qolóner sheberleri úshin erekshe tartymdy edi. Bunda ártúrli etnıkalyq qaýymdastyqtar men dinı konfessııalar ókilderi toǵysatyn. Sondyqtan da, Kúltóbe kóptegen rýhanı ǵalymdardy, dindarlar men salt-dástúrlerdi biriktirgen naǵyz polımádenıet ortalyǵy boldy. Qazba jumystary barysynda tabylǵan jańa buıym – arheologııalyq mata. Aıta keteıik, bul qazirgi kúni Qazaqstanda tabylǵan osy tektes jalǵyz artefakt bolyp otyr», – deıdi jobanyń ǵylymı jetekshisi Andreı Hazbýlatov.
Kúltóbeden tabylǵan bas kıim. 2019 jyly arheolog Aısulý Erjigitova men Serik Aqylbek tapqan
Mamandar pikirinshe, arheolog Serik Aqylbek pen Aısulý Erjigitovanyń bul «oljasy» shynynda da birgeı artefakt, óıtkeni ejelgi mata buıymdar kóp ýaqyt boıyna shydap, saqtala bermeıdi. Sonymen qatar, bul bas kıimniń ereksheligi onyń túrkistandyq buhar evreıler qaýymdastyǵymen baılanysynda bolyp otyr.
XVIII–XIX ǵasyrlarda evreıler Ortalyq Azııanyń birqatar qalalarynda, atap aıtqanda Buhara, Tashkent, Samarqan, Qoqan, Shahrısabz jáne Túrkistan qalalarynda órkendep, osy óńirlerdiń ekonomıkalyq-áleýmettik jáne mádenı ómiriniń kóptegen qyrlarynda erekshe ról atqardy. Toqtala ketetin jaıt, ıahýdeı ókilderi Túrkistan qalalary jazırasyna birshama erterek ornalasqan. Máselen, bir gıpoteza boıynsha «dala» evreıleri bul óńirde VIII–VII ǵasyrlarda ómir súrgen delinse, endi birinde b.e.deıingi I myńjyldyqtyń alǵashqy jartysynda dep kórsetiledi.
«Buhar evreıleriniń kıimi men materıaldyq mádenı buıymdary mýzeı kollekııasynyń ıgiligine aınalǵanyna da kóp ýaqyt ótken joq, naqty postsovettik elderden jappaı mıgraııalaǵan 1990 jyldar basynan beri ǵana bolatyn. Al Qazaqstandaǵy bul qorlardy óte jutań deýge bolady. Sondyqtan da, dalalyq mádenıettiń alýantúrliligin kórsetetin osyndaı eksponattar biz úshin erekshe mańyzdy», – deıdi mádenıettanýshy Janerke Shaıǵozova.
«Buhar evreıleri» retinde belgili Ortalyq Azııa evreıleri negizinen sheber boıaýshy, sondaı-aq matany kók túske boıaýdyń óńirdegi monopolısteri boldy. Al kók tús ózindik sımvolıkasymen ǵaan emes, qymbat pıgmentimen de erekshelendi.
«Batystyń kórkem sýret mádenıetinde basqa tústerge qaraǵanda kók jáne jasyl reńkter basym bolyp turady. Osy turǵydan alǵanda Kúltóbede tabylǵan bas kıim matany óńdeý men boıaýdyń tehnologııalyq egjeı-tegjeılerin ǵana emes, estıtkalyq mádenı erekshelikterin de jaryqqa shyǵarady dep úmittenemiz», – deıdi ónertanýshy Mádına Sultanova.
Mamandar tabylǵan úsh bas kıimniń shamamen XVIII-XIX ǵasyrlarǵa tıesili ekenin aıtyp otyr.
«Biz osy jaqynda Kúltóbe qalashyǵynda tabylǵan arheologııalyq «olja» negizinde qazaq-evreı soıomádenı jáne ekonomıkalyq ózara baılanysyn tereń ári jan-jaqty zertteý mańyzdy bolatynyn alǵa tartamyz. Bul ejelgi jáne búgingi Qazaqstannyń tarıhı-mádenı landshaftynyń biregeıligi jónindegi bizdiń túsinigimiz ben bilimimizdiń aýqymyn aıtarlyqtaı keńeıte túsedi», – deıdi jobanyń ǵylymı jetekshisi Andreı Hazbýlatov.
