قىرعىزدار قازاقتىڭ ەكى ءارپىن ءوز الفاۆيتىنە قوسقىسى كەلەدى

فوتو: اشىق دەرەككوز

مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار قىرعىز ءتىلى كەڭەس زامانىندا ءتۇپ-توركىنىنەن قول ءۇزدى, بايلىعىنان ءبىراز ايرىلدى, شۇبارلاندى. مىسالى, بۇگىندە قىرعىزشادا باس تارتۋ – «وتكاز كىلۋ», وتاندى ءسۇيۋ – «رودينانى ءسۇيۇۇ», بۇعاتتاۋ – «بلوكادا ۋيۋشتۋرۋ», ەسەپتىلىك – «وتچيوتتۋلۋك», باستىق – «ناچالنيك», رەسمي – «وفيتسيالدى», باياندامالار – «دوكلاددار» سياقتى بولىپ, ورىسشا قالىبىندا كەتە بەرەدى, دەپ جازادى  qandastar.kz   inbusiness.kz سايتىنا سىلتەپ.

تۇركى الەمىندە تەك ەكى مەملەكەت – قازاقستان مەن قىرعىزستان عانا كيريلليتسادا قالعانى ءمالىم. كەزىندە لاتىنشاعا ۇمتىلعان قازاقستان ەندى ول قارقىنىن تەجەدى, قاشان كوشەتىنى بەلگىسىز. قىرعىز رەسپۋبليكاسى ازىرگە كيريلل قارپىمەن قوش ايتىسۋعا نيەتتى ەمەس.

ءتىل جاناشىرلارى مەن ءتىل ماماندارى ەڭ قۇرىعاندا قىرعىز كيريلليتساسىن جەتىلدىرۋدى ۇسىنادى. ويتكەنى قولدانىستاعى ءالفاۆيتتىڭ كەمشىلىگى كەسىرىنەن قىرعىز ءتىلى ءتۇپ قاينارىنان قاشىقتاپ بارادى. ماماندار ەڭ قۇرىسا, قازاقتىڭ «ق» جانە «ع» ارىپتەرىن قىرعىز الىپبيىنە قوسۋ باستاماسىن دۇركىن-دۇركىن كوتەرەدى.

قىرعىز ءتىلىنىڭ ءالفاۆيتى مەن ورفوگرافياسىنا وزگەرىس ەنگىزۋ باستاماسىن كوتەرگەندەردىڭ ءبىرى «داانىشمان» ستۋدەنتتىك-ينتەللەكتۋالدىق كلۋبىنىڭ توراعاسى اسەل وروزباەۆا بولدى.

«قىرعىز سوزدەرىندە «ك» جانە «گ» مۇلدەم باسقاشا, قاتاڭىراق دىبىستالادى. سول سەبەپتى ولار كيريلليتساداعى وسى سيمۆولدارىنا سايكەس, ۇندەس كەلمەيدى. سوندىقتان قازاقتىڭ «ق» جانە «ع» ارىپتەرىن ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىزدىڭ الفاۆيتىنە ەنگىزۋىمىز كەرەك», – دەپ ۇسىندى اسەل وروزباەۆا.

قىرعىز ءتىلى عزي-ءى ورىس تىلىندەگى سول كەزدەگى 33 ارىپكە قىرعىز ءتىلىنىڭ فونەتيكاسىنا سايكەس كەلەتىن, سوعان ءتان ءتول دىبىستاردى – ع ع, Җ җ, ق ق, ڭ ڭ, ءو ءو, ءۇ ءۇ ارىپتەرىن قوستى.

الايدا ءالىپبيدىڭ كەيىنگى نۇسقاسى وزگەرتىلگەن تۇردە قابىلداندى. كيريلليتساداعى قىرعىز ءالفاۆيتىن 1941 جىلعى 12 قىركۇيەكتە قىرعىز كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ تورالقاسى رەسمي بەكىتتى.

وندا قىرعىز ءتىلىنىڭ ءتول دىبىستارى رەتىندە نەبارى ۇش-اق ءارىپ قوسىلدى, بۇلار – ڭ ڭ, ءو ءو, ءۇ ءۇ عانا.

سودان بەرى قىرعىز لينگۆيستەرى, ءتىل جاناشىرلارى قازاقتارعا قىزىعا قارايدى. ويتكەنى كەڭەس كەزەڭىندە قازاقتىڭ كورنەكتى عالىمدارى مەن بىلىكتى قايراتكەرلەرى تەگەۋرىندى كۇرەسە ءجۇرىپ, كيريلليتساداعى قازاقشا الىپبيگە قازاق ءتىلىنىڭ 9 ءتول دىبىستارىنىڭ ءبارىن ەنگىزە الدى. بۇلار – ءا ءا, ءى ءى, ڭ ڭ, ع ع, ءۇ ءۇ, ۇ ۇ, ق ق, ءو ءو جانە ھھ.