Maqsat HALYQ: Shıkizaty bar, kadr mamandary qamtylǵan elde AES bolmaýy – logıka qaıshy nárse

— Maqsat myrza, eldegi ekonomıkanyń aqsap turǵan tustaryna atom elektr stanııalary áser ete me? Energtıka salasynda aıtylyp jatqan daǵdarys máselesine pikirińiz qandaı?

— Bizdiń elde osy ýaqytqa deıin energetıka profııtti bolyp keldi. Eldegi energııa óndirýde artyqshylyq bar. Alaıda, sońǵy ýaqyttarda energııa tapshylyǵy baıqalyp jatyr. Sondaı-aq, aldaǵy ýaqytta bizde defııt naqty bolady degen boljamdar bar. Bul tujyrymdardy kóptegen ǵalymdar, sarapshylar aıtty.

AES – balamaly, jasyl energııa kózderine jatady. Qoǵamǵa jáne tabıǵatqa zııanyn keltirmeıtin energııa óndirý kózi bolyp tabylady. Belgili bir dárejede, balamaly energııany óndirý maqsatynda bolashaqta salǵanymyz durys dep oılaımyn. Dese de, onyń ekinshi jaǵyn qarastyrýymyz kerek. Salatyn el halyq arasynda jıi talqylanady. Kópshilik Reseıdi quptamaı, Koreı, Franııa elderiniń baǵdarlamasyn qoldap otyrǵany ótirik emes.

— Sizdiń kózqarasyńyzda atom stanııasynyń tıimdi tustary qandaı?

— Atom energetıkasynyń paıdaly tustary kóp. Onyń balamaly energııa kózine jatýy, ekologııaǵa kómirqyshqyl syndy zııandy zattardy taratpaýy jáne taǵy bir artyqshylyǵy bizdiń mamandarymyzdyń bolýy. Qazirgi tańda eldegi energetıka salasyn oqytatyn oqý oryndarynda fızıkter, tehnıktar daıyndalyp jatyr. Osy oraıda suraq týyndaıdy. Biz mamandardy kim úshin daıyndap jatyrmyz? Bilikti, bilgir stýdentterdi oqytyp alyp, shet eldegi óndiristi damytýǵa jibermeı óz elimizde qaldyrǵanymyz abzalyraq emes pe.  Odan ózge tıimdi tusy — elimizdegi ýran qorynyń jetkilikti deńgeıde bolýy. О́zge elden aldyrmaı ózimizden tutynýymyz, bizge arzanǵa túsedi. О́zge elderdegideı otyndy syrttan aldyrtpaımyz. Bul negizinen úlken shyǵyn.

— Kóp mamandardyń pikirinshe bizdiń ár ishken asymyzda, kıgen kıimimizde elektr energııasynyń úlesi bar. Sol energetıka úlesin elimiz qazir qanshalyqty tıimdi jolmen alyp otyr? Qansha qarjy jumsalýda? Ony jandandyrýymyz qajet pe?

— Qazir kómirden energııa alyp otyrmyz. Boalashaqta karbon salyǵy salynatyn bolady. Osyǵan sáıkes kómirden alynatyn energııanyń quny artady. Sondyqtan da, kómirden alynatyn energııanyń ózi tıimsiz bolaıyn dep tur. Al jel, kún energııasy sózsiz áli de qymbat.

AES – eldegi shıkizattyń mamandardyń bolýymen bizge tıimdi bolǵanymen sarapshylar aıtyp jatqan boljamdy qaýipterdiń aldyn alýymyz tıis. Meniń túisinigimde sarapshylar áli de elektr energııasyn alý kózderin ústel ústine qoıyp barlyǵyn eseptep shyǵýlary kerek. Kómirden osynsha energetıka alynady, oǵan karbon salyǵy salynsa onyń quny osynsha artady, jel energııasy bizge mynadaı sýmmaǵa shyǵady, onyń qural-jabdyqtary mynshaǵa satyp alynady degen sııaqty tolyq zertteý júrgizilýi kerek.

Sońǵy ýaqyttarda ozon energııasy jaıly da aıtylyp jatyr. Ǵalymdardyń pikirinshe, basqa-basqa Qazaqstannyń osy baǵyttaǵy alatyn energııasy jańalyq bolýy múmkin. Basqalarǵa qaraǵanda biz básekege qabiletti bolýymyz múmkin degen, pikirler de bar.

— AES salǵan, sol arqyly energetıka júıesin júrgizip otyrǵan eldermen Qazaqstan ekonomıkasyn salystyrýǵa kele me? Qanshalyqty artta kelemiz?

— AES salǵan ozyq elderdiń barldyǵyn alyp qaraıtyn bolsaq, AES salynǵan mańaıda qala turady nemese eldi-meken. Qalypty jaǵdaıda ómir súrip jatqandyǵyn kórip júrmiz. Bul turǵydan alǵanda solaı ómir súrip jatqan elder qanshama.

Tarıhqa úńilsek qaýip soǵys jaǵdaılarynan tónedi. Fýkýsımo, Chernobyldaǵy jaıttarǵa tabıǵı apattar sebep boldy. Alaıda mundaı faktiler kóp emes te. Bul degenimiz, atalmysh salaǵa qanshalyqty bilikti mamandardyń qajet ekendigin dáleldeıdi. О́ıtkeni adamı faktordyń áserinen de olqylyqtar bolýy múmkin.

— Halyq arasynda radıofobııa taraǵany ras. Ony AES-ke degen eldiń oıynan bilip otyrmyz. Munymen qalaı kúresemiz?

— Radıofobııa qazirgi tańda kóptegen elderde bar. AES salynǵan kez kelgen eldi alyp qarasaq halyq narazylyq tanytqan edi. Olar ózderiniń ómirleri úshin ýaıymdady. Alaıda, ol jaqta radıofobııamen kúres júrgizý úshin AES turǵan kólge balyqtar asyraǵan. Artynsha sol balyqtardy aýlaý boıynsha túrli festıvalder, jarystar uıymdastyrǵan. Negizinen eń sezimtal tirshilik ıesi – balyqtar bolyp keledi. Adamdar sol jerdegi balyqtardyń saý ekenine kózderi jetkendikten, AES-ten qorqýyn toqtatty. Osyndaı tájirıbelerdi bizdiń elde de júrgizip, halyqty oıatýymyz kerek.

Qoǵamnyń damýynan, ilgeri tehnologııanyń damýynan keri qalyp qalmaýymyz kerek. Ekonomıst retinde tıimdilik kórip turǵanym, shıkizaty bar, kadr mamandary qamtylǵan elde AES bolmaýy — nonsens jaǵdaı.

— Jaýaptaryńyzǵa raqmet!

Dına LITPIN