ماماندار پىكىرى: قازاق قوعامى ايەلدى ۇياتپەن بۋىندىرادى: ولار اجىراسۋدى ەمەس اجالدى تاڭدايدى

فوتو: 

قازاقستاندا وتباسىلىق جانجال سالدارىنان كوپ ايەل ءوز-وزىنە قول جۇمساۋى كۇردەلى الەۋمەتتىك ماسەلەگە جاتادى. بۇل ماسەلەنى تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءبىز وتباسىلىق جانجالدىڭ سەبەبىن, ايەلدەرگە كورسەتىلەتىن زورلىق-زومبىلىقتىڭ تۇرلەرىن جانە وسى تراگەديالاردىڭ سالدارىن زەرتتەۋىمىز كەرەك. سونىمەن قاتار, قوعامنىڭ بۇل ماسەلەگە قاتىستى كوزقاراسى مەن مەملەكەتتىڭ قولدانىپ جاتقان شارالارى دا نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى. وسى ورايدا Alash.kz ۇلتتىق پورتالىقازاقستانعا تانىمال پسيحولوگتارمەن تىلدەسىپ كوردى.

وتباسىلىق جانجال نەدەن تۋىندايدى?

ەكونوميكالىق قيىندىق: وتباسىندا قارجىلىق تۇراقسىزدىق, جۇمىسسىزدىق نەمەسە كەدەيلىك سياقتى ماسەلەلەر ءجيى تۋىنداعاندا, ولار جانجالدىڭ باستى سەبەبى بولۋى مۇمكىن. كوپتەگەن ەرلى-زايىپتىلار قارجىلىق پروبلەمالاردى شەشە الماي, وزدەرىن شاراسىز سەزىنەدى, بۇل اگرەسسياعا جانە زورلىق-زومبىلىققا الىپ كەلۋى مۇمكىن.

پسيحولوگيالىق جانە ەموتسيونالدىق ماسەلەلەر: سترەسس, دەپرەسسيا, پسيحولوگيالىق قىسىم وتباسىنداعى ۇرىستىڭ شىعۋىنا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. اسىرەسە, ەگەر ەرلى-زايىپتىلاردىڭ بىرەۋى نەمەسە ەكەۋى دە پسيحولوگيالىق قيىندىققا تاپ بولسا, ۇيدەگى بەرەكەنىڭ ازايىپ, شۋدىڭ ۋشىعۋىنا اكەلۋى مۇمكىن.

الكوگول جانە ەسىرتكى: بۇل فاكتور وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ ءجيى كەزدەسەتىن ءتۇرى. قازاقستاندا اجىراسۋدىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە الكوگول قاراستىرىلادى. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا, جۇپتاردىڭ ەكى جاققا كەتۋىنىڭ 61,7%-ى كۇيەۋى نەمەسە ايەلىنىڭ الكوگوليزم تاۋەلدىلىگىنە بايلانىستى ورىن العان.

ايەلدەرگە كورسەتىلەتىن زورلىق-زومبىلىقتىڭ تۇرلەرى

فيزيكالىق زورلىق-زومبىلىق: بۇل ايەلدەرگە قارسى جاسالاتىن زورلىق-زومبىلىقتىڭ ەڭ ايقىن ءتۇرى. جۇبايى نەمەسە جاقىن ادامدارى تاراپىنان جاسالاتىن ۇرىپ-سوعۋ, دەنە جاراقاتتارى ايەلدەردى پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق تۇرعىدان السىرەتەدى.

پسيحولوگيالىق زورلىق-زومبىلىق: بۇل جاعدايدا ايەلدەر ۇنەمى قورقىنىشتا ءومىر سۇرەدى, ءوزىن تومەن سەزىنەدى, ءوز ءومىرى مەن بالالارىنىڭ ومىرىنە قاۋىپ تونەدى دەپ ەسەپتەيدى.

ەكونوميكالىق زورلىق-زومبىلىق: ايەلدەردىڭ قارجىلىق تاۋەلدىلىگى, ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە نەمەسە اقشا تابۋىنا كەدەرگى جاساۋ دا جانجالدىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ بولۋى مۇمكىن.

شاراسىزدىق: زورلىق-زومبىلىقتىڭ ۇزدىكسىز قايتالانۋى, ەشقانداي كومەك پەن قولداۋدىڭ جوقتىعى ايەلدەردى ومىردەن تۇڭىلدىرەدى. وتباسى, قوعام نەمەسە مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان ەشقانداي قولداۋ كورسەتىلمەگەن ايەلدەر وزدەرىن تولىق جالعىز سەزىنەدى. قاشىپ شىعۋ جولىنىڭ جوقتىعى: وتباسىنداعى ايقايدان قاشۋدىڭ نەمەسە قورعانۋدىڭ ناقتى جولدارى جوق, بۇل ولاردى شاراسىز شەشىمدەر قابىلداۋعا يتەرمەلەيدى.

پراكتيك-پسيحولوگ, گەشتالت-تەراپەۆت ۇلمەكەن ساندىبەكقىزى:

-ءبىر اپتا بۇرىن استانادا 5 بالاسى بار انا كۇيەۋىمەن جانجالداسىپ تەرەزەدەن سەكىرىپ كەتتى. ولىمگە اسىعۋعا قانداي سەبەپ تۇرتكى بولا الادى?

-كوپ ۋاقىتقا سوزىلعان كۇيزەلىس سالدارى, ءوزارا تۇسىنبەۋشىلىك, قارجىلىق تاپشىلىق, كوزگە ءشوپ سالۋ فاكتورلارى, تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق تۇرتكى بولۋى ىقتيمال.

-ەرەسەك جاندار بالادان دا ءالسىز بوپ كەتكەندەي. نەگە? ءار انا وزىنە قول جۇمساي بەرسە, امانات ەتكەن بالالاردىڭ ءومىرى قالاي وزگەرەدى?

-ءيا, وتە قيىن. ەموتسيالىق كۇيرەۋدىڭ اسەرى دەپ ويلايمىن. مەيلىنشە كوپ شىدامدىق تانىتىپ, سوڭىندا شاراسىزدىق سەزىمىنە تاپ كەلەدى. وعان سەبەپ, “ايەلدىڭ قىرىق جانى بار”, “شىداۋعا مىندەتتىمىن”,-دەگەن سياقتى قالىپتاسقان داعدىلار. ادام كۇيزەلىستىڭ تۇبىنە جەتكەن ساتتە, بالاسى دا كوزگە كورىنبەيدى. وكىنىشتىسى سول. سول سەبەپتى, ول دارەجەگە جەتپەۋدىڭ امالىن قاراستىرعان ءجون.

-الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى انا ءرولى وتە قۇنسىزدانۋدا. قازىر قوعام دەكرەتتىك دەمالىستا وتىرعان انالاردى مۇسىركەپ قارايدى. نە ءۇشىن? ترەندتە تابىس تاباتىن ايەل تۇر. بۇل ارتى جامان كۇيزەلىسكە اكەلە مە? جالپى, قازاق قوعامى قاي ۋاقىتتا انانى قادىرسىز ەتىپ ۇلگەردىك?

-دەكرەتتىك دەمالىستا وتىرعان انانىڭ ءرولىن قۇنسىزدانۋى, قوعامدا تابىس تاباتىن ادامدى كوبىرەك ەلەپ-ەسكەرگەندىكتەن بولار. دەكرەتتىك دەمالىستاعى انانىڭ جۇمىسى جاۋاپكەرشىلىكتى كوپ تالاپ ەتەدى. نارەسەتەنى 3 جاسىنا دەيىن ءوسىرىپ-جەتىلدىرۋ ۇلكەن ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى.  سول سەبەپتى تابىس تاپپايدى, تابادى,-دەپ ءبولىپ-جارىپ, مۇسىركەۋ , قۇنسىزداندىرۋ ورىنسىز دەپ ويلايمىن.

قۇندىلىعىن سەزىنۋ ءاربىر ادامنىڭ وزىنەن باستاۋ الادى. سوندىقتان وزگەنىڭ تاپقان تابىسى مەن جەتىستىگىنە ەمەس, ءوز ءال-كۇشى مەن رەسۋرسىنا ءمان بەرسە ەشقانداي كۇيزەلىس ورىن المايدى. قادىرسىز, قۇندىلىقتى تومەندەتىپ باعا بەرەتىن قوعام ەمەس, ءار ادامنىڭ ءوزى. سول سەبەپتى, ءوزىن باعالاعان ءاربىر كەلىنشەك-ومىرىندەگى ءاربىر ءساتتى  ۇتىمدى قولدانا الادى. دەكرەتتىك دەمالىس تا ۋاقىتشا ءسات…

–ينستاگرامدا پسيحولوگتار مەن كوۋچتار قازىر وتە كوپ. مامانداندىرىلعاندارى از. پسيحولوگ بولۋ “وڭاي” بوپ كەتتى مە? ولاردىڭ ءار ايتىپ جاتقان اقىلى جەلىدە تەكسەرىلمەيدى. بىراق كەيبىر وتباسىلارعا جاعىمسىز اسەر ەتەدى. بۇعان شەكتەۋ بار ما?

-ءيا, كوپ. ءار ادامنىڭ تالعانىما قاراي. پسيحولوگ بولۋ وڭاي دەپ,- ايتا المايمىن. ديپلومدى, پسيحولوگيانىڭ ارنايى باعىتىمەن جۇمىس جاسايتىن پسيحولوگتار بار. بالكىم حالىقتىڭ بارلىعىنىڭ ءال-اۋقاتى كوتەرمەيتىن بولعاندىقتان, قاراجاتى جەتكەن مامانعا جۇگىنەدى. ودان بولەك, وتباسىلارعا جاعىمسىز اسەر ەتتى دەپ جاۋاپكەرشىلىكتى مامانعا ارتقان قاتە ۇعىم دەپ ,-ويلايمىن. سەبەبى, ەشبىر ارنايى ءبىلىمى بار پسيحولوگ ادامعا قانداي شەشىم قابىلداۋى كەرەكتىگى بويىنشا اقىل بەرمەيدى.

سارالاپ, سۇزگىدەن وتكىزۋ ءاربىر ادامنىڭ ءوز جاۋاپكەرشىلىگىندە.

شەكتەۋ جوق. ءاربىر تۇلعا ءوزىنىڭ العان اقپاراتىنا ءمان بەرۋ كەرەك.

-ادام ارينە ەشتەڭەگە مىندەتتى ەمەس. بىراق وسى “مىندەتتى ەمەسپىن” دەگەن ءسوز كەيبىر جانۇيانىڭ جانجالداسۋىنا اكەلمەي مە? مەيىرىمدىلىك, جاناشىرلىق سەزىمدەرى جوعالىپ بارا جاتقانداي…

-مەنىڭشە,   “مىندەتتى ەمەسپىن”-ۇستانىمى كەرىسىنشە ساۋ , باقىتتى قارىم-قاتىناس قۇرۋعا كوپ سەپتىگىن تيگىزەدى. كوبىنەسە  “مىندەتسىنۋ سەزىمى” كوپ ۇرىس-كەرىسكە الىپ كەلەدى. مەيىرىمدىلىك, جاناشىرلىق سەزىمدەرى ءار ادامنىڭ جەكە تۇلعا بويىنداعى قاسيەتتەرى. ال ونىڭ جوعالۋى اراداعى ماحابباتتىڭ سونۋىندە. قارىم-قاتىناستى ساقتاۋ ەكى جۇپتىڭ وزىنە بايلانىستى. ارنايى ۋاقىت ءبولىپ, وتباسىلىق قۇندىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن كۇش سالعان دۇرىس.

پسيحولوگ, قوعام قايراتكەرى, «كورەمىز» توك-شوۋىنىڭ بەلسەندى سپيكەرى قۇرالاي تاۋباەۆا:

-قول جۇمساۋدىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى بار. ماعان كەلگەن كليەنتتەردى مىسالعا كەلتىرەر بولسام, ولاردىڭ باستارىنا ءبىر ۋاقىتتا بىرنەشە ماسەلە ءۇيىلىپ قالعان. شىعۋدىڭ جولىن تاپپاعان سوڭ قول جۇمساۋعا دەيىن بارعان سيتۋاتسيالار وتە كوپ. دەنساۋلىق, قاراجات, قارىم-قاتىناس جاعىنان ماسەلەلەر ءبىر سىن ساعاتتا قوسىلىپ كەتسە, ادامعا پسيحولوگيالىق تۇرعىدا وتە ۇلكەن سوققى تيەدى. ەشقانداي قولداۋ كورمەگەن كەزدە ەڭ سوڭعى شەشىم قول جۇمساۋ دەپ بىلەدى. ۇزاق ۋاقىت ادام سترەسستە جۇرەتىن بولسا, ونىڭ سوڭى دا سۋيتسيدكە الىپ كەلەدى.كۇندەلىكتى ءومىردى كوپ بالالى انالارعا وتە كوپ ەنەرگيا قاجەت بولادى. كۇندە قايتالاناتىن ىستەن ادام قاجيدى. انالارعا ءوز تۋىس-جاقىندارىنان قولداۋ مەن كومەك بولعاندا سۋيتسيد ازايار ەدى. بوتەن وتباسىعا تۋىستارىنىڭ ارالاسۋى دا بىزدەگى ەڭ ۇلكەن ماسەلە. جاس وتباسىعا بارلىعى اقىلشى بولۋى, نەنىڭ دۇرىس, دۇرىس ەمەسىن ايتىپ ەكى-جاستىڭ ورتاسىنا ءتۇسۋ دە قارىم-قاتىناستىڭ بۇزىلۋىنا اكەپ سوعادى.

-ەرەسەك جاندار بالادان دا ءالسىز بوپ كەتكەندەي. نەگە? ءار انا وزىنە قول جۇمساي بەرسە, امانات ەتكەن بالالاردىڭ ءومىرى قالاي وزگەرەدى?

-قانشاما نازىك جاندىلارمەن جۇمىس ىستەدىم. ولاردىڭ وسىلاي ومىردەن ءتۇڭىلىپ كەتۋىنە كوبىنە ەر ادامدار اسەر ەتەدى. قازاق قوعامىندا جاۋاپكەرشىلىكتىڭ كوپ بولىگى ايەل ادامدارعا ارتىلعان.زىلدەي جاۋاپكەرشىلىكتى نازىك جاندى ايەلدىڭ ارقالاپ ءجۇرۋى وڭاي ەمەس. جاۋاپسىز ەر ازاماتتار مەن اكەلەر ازايسا, تەك ايەل ادام عانا جاۋاپسىز بولىپ, بالالاردى تاستاپ كەتتى دەگەنگە قارسىمىن.ايەلدى جاقسىلاپ كۇتىپ, بار جاعدايىن جاسايتىن بولسا, دۇرىس قارىم-قاتىناس قۇراتىن بولسا, ول باقىتتى بولسا ومىردەن ءتۇڭىلۋ دەگەن دۇنيە ونىڭ ويىنا دا  كەلمەۋشى ەدى. انا ءولىپ كەتە بارسا, ارتىندا قالعان بالالاردىڭ دا مەيىرىمگە قانباي, جەتىمدىكتىڭ ءدامىن تاتىپ جۇرەتىنى انىق.

-الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى انا ءرولى وتە قۇنسىزدانۋدا. قازىر قوعام دەكرەتتىك دەمالىستا وتىرعان انالاردى مۇسىركەپ قارايدى. نە ءۇشىن? ترەندتە تابىس تاباتىن ايەل تۇر. بۇل ارتى جامان كۇيزەلىسكە اكەلە مە? جالپى, قازاق قوعامى قاي ۋاقىتتا انانى قادىرسىز ەتىپ ۇلگەردىك?

-قازىر ترەندتە راسىمەن تابىس تاباتىن ايەل تۇر. بىراق بۇعان دەكرەتتە وتىرعان ايەلدەردىڭ ەڭسەسى تۇسپەسە دەيمىن. سەبەبى ءسىز 3-5 بالا تاربيەلەپ وتىرساڭىز 5 قالا تۇرعىزعانمەن بىردەي بولاسىز.

-ينستاگرامدا پسيحولوگتار مەن كوۋچتار قازىر وتە كوپ. مامانداندىرىلعاندارى از. پسيحولوگ بولۋ “وڭاي” بوپ كەتتى مە? ولاردىڭ ءار ايتىپ جاتقان اقىلى جەلىدە تەكسەرىلمەيدى. بىراق كەيبىر وتباسىلارعا جاعىمسىز اسەر ەتەدى. بۇعان شەكتەۋ بار ما?

-پسيحولوگ, كوۋچتار وتە كوپ بولىپ كەتتى. سۇرانىسقا وراي بۇل. اراسىندا جاي عانا كۋرستاردى,بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرىپ,بىلگەنىمەن ءبولىسىپ جۇرەتىندەر بار. رەسەيدە قازىر 1-2 جىلدىڭ ىشىندە ونلاين ءبىلىم الا وتىرىپ, پسيحولوگ ديپلومىنا وقىتاتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. كوپ جاعدايدا كوۋچ ماماندارىمىز دۇرىس ەمەس اقپاراتتاردى بەرۋى مۇمكىن. ول ءۇشىن وقىرماندار بىلىكتى بولۋ كەرەك. ءار ايتىلعان اقپاراتتىڭ ماڭىزدىلىعىن انىقتاۋعا تىرىسۋ كەرەك. ءسوز ەركىندىگى بولعاندىقتان, ولاردىڭ ايتىپ جاتقان اقىلدارى ەشقانداي تەكسەرىستەن ءوتىپ جاتقان جوق.

-ادام ارينە ەشتەڭەگە مىندەتتى ەمەس. بىراق وسى “مىندەتتى ەمەسپىن” دەگەن ءسوز كەيبىر جانۇيانىڭ جانجالداسۋىنا اكەلمەي مە? مەيىرىمدىلىك, جاناشىرلىق سەزىمدەرى جوعالىپ بارا جاتقانداي…

-ادام بالاسىنىڭ مەيىرىمدىلىگىنىڭ جابىلىپ قالۋىنا نە اسەر ەتەدى? ومىرىندە بولعان ءتۇرلى قيىنشىلىقتار, رەنجۋ, وكپەلەۋ,ىزالانۋ, ۋايىم-قايعىعا تۇسىرەدى. وسى فاكتورلاردان كەيىن ادامنىڭ جۇرەگى قاتايىپ, مەيىرىمدىلىك جوعالا باستايدى.

قورىتىندىلاي كەتسەك, وتباسىداعىقيىندىق, جانجالدىڭ كوبى قازاق قوعامىندا وكىنىشكە قاراي كوبىنە ايەل ادامعا اۋىرتپالىعىن تيگىزەدى. نازىك جاندى دەگەن تىركەسكە كەيدە ساي كەلمەي قالاتىن ايەلدەر ەركەك ءرولىن دە بىرگە الىپ جۇرۋگە ءماجبۇر بولادى. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى بولعان قانشاما كەلىنشەك قازىر قوعامدى جەك كورەدى. ويتكەنى ولار سول قوعام قالىپتاستىرعان مەنتاليتەتتەن شارشادى. شاراشاسىزدىڭ شاشباۋ بوپ بايلانىپ, شەشىم تاپپاي قينالادى. كەيىن امال جوق, اجىراسۋ دەگەن تەتىكتى ەمەس, اجالدى تاڭدايدى. ءبىر كەم دۇنيە…