Mamandar pikiri: Qazaq qoǵamy áıeldi uıatpen býyndyrady: Olar ajyrasýdy emes ajaldy tańdaıdy

Foto: 

Qazaqstanda otbasylyq janjal saldarynan kóp áıel óz-ózine qol jumsaýy kúrdeli áleýmettik máselege jatady. Bul máseleni tereńirek túsiný úshin biz otbasylyq janjaldyń sebebin, áıelderge kórsetiletin zorlyq-zombylyqtyń túrlerin jáne osy tragedııalardyń saldaryn zertteýimiz kerek. Sonymen qatar, qoǵamnyń bul máselege qatysty kózqarasy men memlekettiń qoldanyp jatqan sharalary da nazar aýdarýdy qajet etedi. Osy oraıda Alash.kz ulttyq portalyQazaqstanǵa tanymal psıhologtarmen tildesip kórdi.

Otbasylyq janjal neden týyndaıdy?

Ekonomıkalyq qıyndyq: Otbasynda qarjylyq turaqsyzdyq, jumyssyzdyq nemese kedeılik sııaqty máseleler jıi týyndaǵanda, olar janjaldyń basty sebebi bolýy múmkin. Kóptegen erli-zaıyptylar qarjylyq problemalardy sheshe almaı, ózderin sharasyz sezinedi, bul agressııaǵa jáne zorlyq-zombylyqqa alyp kelýi múmkin.

Psıhologııalyq jáne emoıonaldyq máseleler: Stress, depressııa, psıhologııalyq qysym otbasyndaǵy urystyń shyǵýyna yqpal etýi múmkin. Ásirese, eger erli-zaıyptylardyń bireýi nemese ekeýi de psıhologııalyq qıyndyqqa tap bolsa, úıdegi berekeniń azaıyp, shýdyń ýshyǵýyna ákelýi múmkin.

Alkogol jáne esirtki: Bul faktor otbasylyq zorlyq-zombylyqtyń jıi kezdesetin túri. Qazaqstanda ajyrasýdyń negizgi sebepteriniń biri retinde alkogol qarastyrylady. Sońǵy derekter boıynsha, juptardyń eki jaqqa ketýiniń 61,7%-y kúıeýi nemese áıeliniń alkogolızm táýeldiligine baılanysty oryn alǵan.

Áıelderge kórsetiletin zorlyq-zombylyqtyń túrleri

Fızıkalyq zorlyq-zombylyq: Bul áıelderge qarsy jasalatyn zorlyq-zombylyqtyń eń aıqyn túri. Jubaıy nemese jaqyn adamdary tarapynan jasalatyn uryp-soǵý, dene jaraqattary áıelderdi psıhologııalyq jáne fızıkalyq turǵydan álsiretedi.

Psıhologııalyq zorlyq-zombylyq: Bul jaǵdaıda áıelder únemi qorqynyshta ómir súredi, ózin tómen sezinedi, óz ómiri men balalarynyń ómirine qaýip tónedi dep esepteıdi.

Ekonomıkalyq zorlyq-zombylyq: Áıelderdiń qarjylyq táýeldiligi, olardyń jumys isteýine nemese aqsha tabýyna kedergi jasaý da janjaldyń týyndaýyna sebep bolýy múmkin.

Sharasyzdyq: Zorlyq-zombylyqtyń úzdiksiz qaıtalanýy, eshqandaı kómek pen qoldaýdyń joqtyǵy áıelderdi ómirden túńildiredi. Otbasy, qoǵam nemese memlekettik organdar tarapynan eshqandaı qoldaý kórsetilmegen áıelder ózderin tolyq jalǵyz sezinedi. Qashyp shyǵý jolynyń joqtyǵy: otbasyndaǵy aıqaıdan qashýdyń nemese qorǵanýdyń naqty joldary joq, bul olardy sharasyz sheshimder qabyldaýǵa ıtermeleıdi.

Praktık-psıholog, geshtalt-terapevt Ulmeken Sándibekqyzy:

-Bir apta buryn Astanada 5 balasy bar ana kúıeýimen janjaldasyp terezeden sekirip ketti. О́limge asyǵýǵa qandaı sebep túrtki bola alady?

-Kóp ýaqytqa sozylǵan kúızelis saldary, ózara túsinbeýshilik, qarjylyq tapshylyq, kózge shóp salý faktorlary, turmystyq zorlyq-zombylyq túrtki bolýy yqtımal.

-Eresek jandar baladan da álsiz bop ketkendeı. Nege? Ár ana ózine qol jumsaı berse, amanat etken balalardyń ómiri qalaı ózgeredi?

-Iá, óte qıyn. Emoııalyq kúıreýdiń áseri dep oılaımyn. Meılinshe kóp shydamdyq tanytyp, sońynda sharasyzdyq sezimine tap keledi. Oǵan sebep, “áıeldiń qyryq jany bar”, “shydaýǵa mindettimin”,-degen sııaqty qalyptasqan daǵdylar. Adam kúızelistiń túbine jetken sátte, balasy da kózge kórinbeıdi. О́kinishtisi sol. Sol sebepti, ol dárejege jetpeýdiń amalyn qarastyrǵan jón.

-Áleýmettik jelilerdegi ana róli óte qunsyzdanýda. Qazir qoǵam dekrettik demalysta otyrǵan analardy músirkep qaraıdy. Ne úshin? Trendte tabys tabatyn áıel tur. Bul arty jaman kúızeliske ákele me? Jalpy, qazaq qoǵamy qaı ýaqytta anany qadirsiz etip úlgerdik?

-Dekrettik demalysta otyrǵan ananyń rólin qunsyzdanýy, qoǵamda tabys tabatyn adamdy kóbirek elep-eskergendikten bolar. Dekrettik demalystaǵy ananyń jumysy jaýapkershilikti kóp talap etedi. Náreseteni 3 jasyna deıin ósirip-jetildirý úlken eńbekti talap etedi.  Sol sebepti tabys tappaıdy, tabady,-dep bólip-jaryp, músirkeý , qunsyzdandyrý orynsyz dep oılaımyn.

Qundylyǵyn seziný árbir adamnyń ózinen bastaý alady. Sondyqtan ózgeniń tapqan tabysy men jetistigine emes, óz ál-kúshi men resýrsyna mán berse eshqandaı kúızelis oryn almaıdy. Qadirsiz, qundylyqty tómendetip baǵa beretin qoǵam emes, ár adamnyń ózi. Sol sebepti, ózin baǵalaǵan árbir kelinshek-ómirindegi árbir sátti  utymdy qoldana alady. Dekrettik demalys ta ýaqytsha sát…

–Instagramda psıhologtar men koýchtar qazir óte kóp. Mamandandyrylǵandary az. Psıholog bolý “ońaı” bop ketti me? Olardyń ár aıtyp jatqan aqyly jelide tekserilmeıdi. Biraq keıbir otbasylarǵa jaǵymsyz áser etedi. Buǵan shekteý bar ma?

-Iá, kóp. Ár adamnyń talǵanyma qaraı. Psıholog bolý ońaı dep,- aıta almaımyn. Dıplomdy, psıhologııanyń arnaıy baǵytymen jumys jasaıtyn psıhologtar bar. Bálkim halyqtyń barlyǵynyń ál-aýqaty kótermeıtin bolǵandyqtan, qarajaty jetken mamanǵa júginedi. Odan bólek, otbasylarǵa jaǵymsyz áser etti dep jaýapkershilikti mamanǵa artqan qate uǵym dep ,-oılaımyn. Sebebi, eshbir arnaıy bilimi bar psıholog adamǵa qandaı sheshim qabyldaýy kerektigi boıynsha aqyl bermeıdi.

Saralap, súzgiden ótkizý árbir adamnyń óz jaýapkershiliginde.

Shekteý joq. Árbir tulǵa óziniń alǵan aqparatyna mán berý kerek.

-Adam árıne eshteńege mindetti emes. Biraq osy “mindetti emespin” degen sóz keıbir januıanyń janjaldasýyna ákelmeı me? Meıirimdilik, janashyrlyq sezimderi joǵalyp bara jatqandaı…

-Menińshe,   “mindetti emespin”-ustanymy kerisinshe saý , baqytty qarym-qatynas qurýǵa kóp septigin tıgizedi. Kóbinese  “mindetsiný sezimi” kóp urys-keriske alyp keledi. Meıirimdilik, janashyrlyq sezimderi ár adamnyń jeke tulǵa boıyndaǵy qasıetteri. Al onyń joǵalýy aradaǵy mahabbattyń sónýinde. Qarym-qatynasty saqtaý eki juptyń ózine baılanysty. Arnaıy ýaqyt bólip, otbasylyq qundylyqty saqtaý úshin kúsh salǵan durys.

Psıholog, qoǵam qaıratkeri, «Kóremiz» tok-shoýynyń belsendi spıkeri Quralaı Taýbaeva:

-Qol jumsaýdyń birneshe sebepteri bar. Maǵan kelgen klıentterdi mysalǵa keltirer bolsam, olardyń bastaryna bir ýaqytta birneshe másele úıilip qalǵan. Shyǵýdyń jolyn tappaǵan soń qol jumsaýǵa deıin barǵan sıtýaııalar óte kóp. Densaýlyq, qarajat, qarym-qatynas jaǵynan máseleler bir syn saǵatta qosylyp ketse, adamǵa psıhologııalyq turǵyda óte úlken soqqy tıedi. Eshqandaı qoldaý kórmegen kezde eń sońǵy sheshim qol jumsaý dep biledi. Uzaq ýaqyt adam stresste júretin bolsa, onyń sońy da sýııdke alyp keledi.Kúndelikti ómirdi kóp balaly analarǵa óte kóp energııa qajet bolady. Kúnde qaıtalanatyn isten adam qajıdy. Analarǵa óz týys-jaqyndarynan qoldaý men kómek bolǵanda sýııd azaıar edi. Bóten otbasyǵa týystarynyń aralasýy da bizdegi eń úlken másele. Jas otbasyǵa barlyǵy aqylshy bolýy, neniń durys, durys emesin aıtyp eki-jastyń ortasyna túsý de qarym-qatynastyń buzylýyna ákep soǵady.

-Eresek jandar baladan da álsiz bop ketkendeı. Nege? Ár ana ózine qol jumsaı berse, amanat etken balalardyń ómiri qalaı ózgeredi?

-Qanshama názik jandylarmen jumys istedim. Olardyń osylaı ómirden túńilip ketýine kóbine er adamdar áser etedi. Qazaq qoǵamynda jaýapkershiliktiń kóp bóligi áıel adamdarǵa artylǵan.Zildeı jaýapkershilikti názik jandy áıeldiń arqalap júrýi ońaı emes. Jaýapsyz er azamattar men ákeler azaısa, tek áıel adam ǵana jaýapsyz bolyp, balalardy tastap ketti degenge qarsymyn.Áıeldi jaqsylap kútip, bar jaǵdaıyn jasaıtyn bolsa, durys qarym-qatynas quratyn bolsa, ol baqytty bolsa ómirden túńilý degen dúnıe onyń oıyna da  kelmeýshi edi. Ana ólip kete barsa, artynda qalǵan balalardyń da meıirimge qanbaı, jetimdiktiń dámin tatyp júretini anyq.

-Áleýmettik jelilerdegi ana róli óte qunsyzdanýda. Qazir qoǵam dekrettik demalysta otyrǵan analardy músirkep qaraıdy. Ne úshin? Trendte tabys tabatyn áıel tur. Bul arty jaman kúızeliske ákele me? Jalpy, qazaq qoǵamy qaı ýaqytta anany qadirsiz etip úlgerdik?

-Qazir trendte rasymen tabys tabatyn áıel tur. Biraq buǵan dekrette otyrǵan áıelderdiń eńsesi túspese deımin. Sebebi siz 3-5 bala tárbıelep otyrsańyz 5 qala turǵyzǵanmen birdeı bolasyz.

-Instagramda psıhologtar men koýchtar qazir óte kóp. Mamandandyrylǵandary az. Psıholog bolý “ońaı” bop ketti me? Olardyń ár aıtyp jatqan aqyly jelide tekserilmeıdi. Biraq keıbir otbasylarǵa jaǵymsyz áser etedi. Buǵan shekteý bar ma?

-Psıholog, koýchtar óte kóp bolyp ketti. Suranysqa oraı bul. Arasynda jaı ǵana kýrstardy,biliktiligin jetildirip,bilgenimen bólisip júretinder bar. Reseıde qazir 1-2 jyldyń ishinde onlaın bilim ala otyryp, psıholog dıplomyna oqytatyn ýnıversıtetter bar. Kóp jaǵdaıda koých mamandarymyz durys emes aqparattardy berýi múmkin. Ol úshin oqyrmandar bilikti bolý kerek. Ár aıtylǵan aqparattyń mańyzdylyǵyn anyqtaýǵa tyrysý kerek. Sóz erkindigi bolǵandyqtan, olardyń aıtyp jatqan aqyldary eshqandaı tekseristen ótip jatqan joq.

-Adam árıne eshteńege mindetti emes. Biraq osy “mindetti emespin” degen sóz keıbir januıanyń janjaldasýyna ákelmeı me? Meıirimdilik, janashyrlyq sezimderi joǵalyp bara jatqandaı…

-Adam balasynyń meıirimdiliginiń jabylyp qalýyna ne áser etedi? О́mirinde bolǵan túrli qıynshylyqtar, renjý, ókpeleý,yzalaný, ýaıym-qaıǵyǵa túsiredi. Osy faktorlardan keıin adamnyń júregi qataıyp, meıirimdilik joǵala bastaıdy.

Qorytyndylaı ketsek, otbasydaǵyqıyndyq, janjaldyń kóbi qazaq qoǵamynda ókinishke qaraı kóbine áıel adamǵa aýyrtpalyǵyn tıgizedi. Názik jandy degen tirkeske keıde saı kelmeı qalatyn áıelder erkek rólin de birge alyp júrýge májbúr bolady. Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń qurbany bolǵan qanshama kelinshek qazir qoǵamdy jek kóredi. О́ıtkeni olar sol qoǵam qalyptastyrǵan mentalıtetten sharshady. Sharashasyzdyń shashbaý bop baılanyp, sheshim tappaı qınalady. Keıin amal joq, ajyrasý degen tetikti emes, ajaldy tańdaıdy. Bir kem dúnıe…