Máskeýdiń merııasy men «máslıhatynan» «qýlyq asyrǵan» Kósherbaev

Sapar barysynda Abaı eskertkishine taǵzym ettik. Eskertkishtiń oryny, aýqymy, estetıkasy qatty unady. О́z elimizde kóshe, aýdan ataýyn ózgertýdiń ózi muńǵa aınalǵanda, federatıvtik Reseıdiń qaq tórinen Abaıǵa oryn buıyrýy – tańdanys týdyrmaı qoımady. «Osy iske muryndyq bolǵan kim eken?» degen suraq kókeıimnen ketpedi. Izdestirip, zertteı kele, bul bastamanyń artynda memleket qaıratkeri Qyrymbek Kósherbaev turǵanyn bildim. 1992 jyldan bastalyp, núktesi qoıylýy óte uzaqqa sozylǵan shekara bekitý jumystaryn túıindeý, shegeleý mıssııasymen elshi qyzmetine taǵaıyndalǵan Eleýuly aıtýly iste de shynymen úlken qajyr-qaırat kórsetipti.

Reseı – federatıvtik memleket. Ondaǵy ár gýbernııanyń, ár sýbektiniń óz zańy, óz parlamenti bar. Bul degenimiz — bizdegideı ákimniń bir aýyz sózimen, buıryǵymen sheshiletin másele emes. Ol jaqta kelisý, bekitý uzaq qaralyp, saralanady.

Osyndaı kúrdeli júıege qaramastan, ulttyq rýhanııat aýqymyn keńeıtýdi murat tutqan Kósherbaev Máskeý meri Lýjkovqa barady. Lýjkov rýhanı hám saıası máni bar usynysty zerdelep-qoldaǵan keıip tanytqanymen, oǵan quzyry jetpeıtinin ashyq aıtady. Sheshim shyǵaratyn Máskeýdiń dýmasy, bizshe aıtqanda «máslıhaty». Dýma qala terrıtorııasynda ózge túgil óz tulǵalaryna eskertkish ornatýǵa shekteý qoıyp tastaǵan. Oǵan merııanyń, bizshe «ákimdigi» áli kele bermeıdi. «Ákimdik» pen «máslıhat» qashan da qyrǵı-qabaq o jaqta. Bizdegideı «laýazymdy aýyzdan» túsken sózdi qaǵyp ala qolmaıdy jáne. Sol kezde Qyrekeń ógizdi de óltirmeıtin, arbany da syndyrmaıtyn qadamǵa baryp, áýeli merdiń tilin taýyp, tamyryn basady. Lýjkov shynyn aıtyp, astarlap bir keńes beredi. «Dýma tóraǵasyna meni sál synap sóıleseńiz (jamandasańyz) ǵana maqsatyńyzǵa jetesiz…» deıdi. Lábbaıyn kútken ákki dıplomat (Kósherbaev) Platonovpen kezdesip, Abaıdyń orys halqyna qatysty oramdy oılaryn tizip, Reseımen shekaralas memleketterdiń rýhanı kósemderiniń eshqaısynyń muralarynda orys halqyna qatysty qundy oı-tujyrym joǵyn dáleldep, sóziniń sońyn «osy dáıekterimdi merge usynyp edim, tipti túsinbedi de» dep aıaqtaıdy. Sońǵy sóz mermen ishki taıtalasy bar Platonovqa jaǵa ketedi. Osylaısha Qyrymbek Eleýuly qalalyq dýmada «Abaı týraly sóz» degen taqyrypta keń aýqymdy baıandama jasaýǵa múmkindik alady. Depýtattar Máskeý ortalyǵyna eskertkishter ornatýǵa shekteý qoıǵan zań-sheshimdi ózgertedi. Sonyń nátıjesinde Reseı astanasynyń dál júreginde hákimniń eskertkishi boı kóteredi. Bul shet el astanalaryndaǵy eń alǵashqy Abaı eskertkishi edi.

Kesek saıasatker bul qadamǵa qoly bostyqtan barǵan joq. Ultty aıqaılap moıyndata almaıtynymyz belgili. Máskeýde qasqaıyp turǵan Qazaqtyń kim ekenin bilse, Qazaqtyń ıntellektisiniń deńgeıin de moıyndaıdy degen tereń oı turǵany anyq aǵamyzda. Qazir ózge elderde oıshylymyzdyń birneshe ondaǵan eskertkish-bıýsti bar. Saıası mansabynyń áýelgi kezeńinde osyndaı táýekelderdi bastan ótkergen qaıratker Qyrekeńniń ult rýhanııatynyń altyn qoryna aınalǵan «AbaiTV» arnasynyń ashylýyna jol ashqan iri isin de atap ótkenimiz jón.

Meniń oıymsha, shyndyǵyna kelsek, Hákim Abaıdyń ózi bizdiń dáripteýimizge muqtaj emes. Biz Abaıǵa muqtajbyz. Bizge baǵdarsham bolatyn onyń aqyl-parasatyna muqtajbyz. Abaıdyń óleńderi men qara sózderin oqıtyn, jattaıtyn, túsinetin qoǵam qalyptastyrýǵa zárýmiz. Sol úshin de oń-solyn tanymaǵan óskeleń urpaqqa, jaryq dúnıede adasqan qarakózderimizge – myna ózimizge Abaıdyń asyl murasyn dáripteýimiz kerek, baǵasyn arttyrýymyz kerek. Sol sebepti de árkim Abaıdy tanyǵanynsha nasıhattaýy kerek. Saıasat pen rýhanııattyń qanatyn teń qataıtqan Qyrymbek Kósherbaevtyń qarym-qabiletiniń qarqyny bólek qoı, ol óz deńgeıinde Abaıdy ózimizge de, ózge de tanytatyn eleýli eńbek etti. Bul bir mysal.

Al qazirgi sóz ustaǵandar men atqa miner aǵalar halyqqa adal qyzmetpen birge Abaıǵa qyzmetti óziniń arynyń aldyndaǵy paryzy sanaýy kerek. Sonda ǵana dáýirimizdiń uly mıssııasy eshbir qate-qısyqsyz oryndalyp, Abaı danalyǵy da, halyq sanasy da óz bıigine kóteriledi.

180 jyldyq mereıtoı qutty bolsyn, aǵaıyn!