Mektep psıhologtaryna tosyn habar

Jahandyq uıym dereginshe, bir jylda álemde shamamen 800 myńnan astam adam ózin óltiredi eken. Dúnıejúzinde 15–29 jastaǵylar arasynda jıi kezdesetin ólimniń sebepteri arasynda sýııd jol-kólik oqıǵalarynan bolatyn qazadan keıingi orynǵa shyqqan.

Sondyqtan Qazaqstan aldynda azamattardy, sonyń ishinde jastardy óz ómirin qyrshynnan qııýdan qutqaryp qalý mindeti tur.

Ulttyq statıstıka bıýrosynyń dereginshe, Qazaqstanda sýııdten bolatyn ólim-jitim kórsetkishi HHI ǵasyrdyń ekinshi onjyldyǵynda eleýli tómendedi. Naqtylaǵanda, 2010 jyly respýblıkada árbir 100 myń turǵynǵa shaqqanda ózin óltirý sany 22,26 adamdy qurasa, ary qaraı kemidi.

Júz myń turǵynǵa shaqqanda sýııdshiler sany respýblıkada 2013 jyly – 20,67, 2014 jyly – 18,10, 2015 jyly – 16,52, 2016 jyly – 14,47, 2017 jyly – 14,77, 2018 jyly – 13,65, 2019 jyly – 12,82, 2020 jyly – 11,44, 2021 jyly – 11,10, 2022 jyly – 9,03 adamnan keldi.

Biraq bul kórsetkish qazirgi kezde Aqmola oblysynda (16,39), SQO-da (13,79), BQO-da (12,4), ShQO-da (13,94), Abaı oblysynda (12,44), onsyz da halqy shaǵyn Ulytaý oblysynda (12,21), Qostanaı oblysynda (11,99) jáne Pavlodar oblysynda (11,25) joǵary bolyp qaldy.

Qalaı ekeni, sebebi belgisiz, biraq Ulttyq statbıýro sýııdti sábıler arasynda da tirkedi.

USB-nyń resmı málimeti boıynsha Qazaqstanda 100 myń adamǵa shaqqanda jasy boıynsha ózin-ózi óltirý derekteri kelesideı:

• 1-4 jas aralyǵynda – 0,92 adam;
• 5-9 jas aralyǵynda – 0,51;
• 10-14 jas aralyǵynda – 1,56;
• 15-19 jas aralyǵynda – 5,16;
• 20-24 jas aralyǵynda – 6,97;
• 25-29 jas aralyǵynda – 10,69;
• 30-34 jas aralyǵynda – 12,44;
• 35-39 jas aralyǵynda – 11,90;
• 40-44 jas aralyǵynda – 17,53;
• 45-49 jas aralyǵynda – 16,41;
• 50-54 jas aralyǵynda – 14,99;
• 55-59 jas aralyǵynda – 13,52;
• 60-64 jas aralyǵynda – 13,30;
• 65-69 jas aralyǵynda – 12,05;
• 70-74 jas aralyǵynda – 12,51;
• 75-79 jas aralyǵynda – 16,47;
• 80-84 jas aralyǵynda – 18,53;
• 85 jastan kári qarııalar arasynda – 23,44 adam.

Bul kesapattyń betin qaıtarý úshin bıylǵy 2024 jylǵy 15 sáýirde Memleket basshysy «QR keıbir zańnamalyq aktilerine áıelderdiń quqyqtary men balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańyna qol qoıdy. Zań jańa ǵana kúshine endi.

Bul zań aıasynda respýblıkada jańa jaza túri engizildi: oǵan sáıkes, budan bylaı adamdy ózin-ózi óltirýge deıin jetkizý, sýııdke kóndirý nemese soǵan yqpal etý de aýyr jaza bolyp tabylady.

Aıtpaqshy, bul abıýzerlerge de, býllerlerge de tikeleı qatysty.

Sonymen, atalǵan zańnyń 105-babyna sáıkes, «ózin-ózi óltirýge deıin jetkizý, ózin-ózi óltirýge kóndirý nemese ózin-ózi óltirýge yqpal etý», sonyń ishinde jábirlenýshini qorqytý, oǵan qatygezdikpen qaraý nemese onyń adamı qadir-qasıetin únemi qorlaý arqyly adamdy ózin-ózi óltirýge deıin nemese ózin-ózi óltirýge oqtalýǵa deıin jetkizý – 3 jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵyn shekteýge, ne 3 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrýǵa jazalanady.

Budan bólek:

• dármensiz kúıde ekeni kórineý belgili ne kináli adamǵa materıaldyq nemese ózgeshe túrde táýeldi adamǵa qatysty;
• eki nemese odan kóp adamǵa qatysty jasalǵan;
• aldyn ala sóz baılasý arqyly adamdar toby nemese qylmystyq top jasaǵan;
• telekommýnıkaııa jelilerin, onyń ishinde ınternet jelisin paıdalaný arqyly jasalǵan dál sol is-áreket – bes jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵyn shekteýge ne 5 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrýǵa jazalanady.

Eger bul qylmys kámeletke tolmaǵan adamǵa qatysty jasalsa jáne jábirlenýshi dármensiz kúıde bolsa, ne kináli adamǵa materıaldyq nemese ózgeshe túrde táýeldi bolsa, sondaı-aq osy qylmys 18-ge tolmaǵan eki nemese odan kóp adamǵa qatysty jasalsa, onda jaza aýyrlaıdy: aıypty bes jyldan toǵyz jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵynan aırylady.

O basta sýııdke jáne ózin-ózi óltirýge talaptanýǵa deıin jetkizý, soǵan kóndirý úshin eń joǵarǵy jaza «5 jylǵa» sottaý bolǵan. Parlament depýtattary ony kúrt qataıtyp, 9 jylǵa deıin ulǵaıtty.

Jastar arasyndaǵy sýııdpen kúresti Úkimet mektep qabyrǵasynda kúsheıtýge nıetti. Osyǵan baılanysty bilim ordalaryndaǵy pedagog-psıhologterdiń shtat sanyn arttyrady. Qazirgi ýaqytta osy maqsatta myńdaǵan kadr oqytylyp jatyr eken, oqýyn bitirgen soń olar jappaı mektepterge baǵyttalady dep kútilýde.

О́ıtkeni oqýshylarmen jumys isteıtin psıhologtar tapshy.

«Búgingi tańda bilim berý uıymdaryndaǵy pedagog-psıhologterdiń shtat sanyn ulǵaıtý boıynsha sharalar qabyldanýda. «Balalardy zorlyq-zombylyqtan qorǵaý, sýııdtiń aldyn alý jáne olardyń quqyqtary men salamattylyǵyń qamtamasyz etý jónindegi 2023–2025 jyldarǵa arnalǵan keshendi jospar» aıasynda árbir 500 shákirtke 1 pedagog-psıhologtan kelýin qamtamasyz etý talaby bekitildi. «Bilim týraly» zańǵa tolyqtyrýlar engizildi. Oǵan sáıkes, dırektorlarǵa basqarý, ákimshilik jáne kómekshi personaldyń bekitilgen shtat sanynyń lımıti jáne kózdelgen qarajat sheginde qarjy jyly ishinde 1 ret shtat sanyn qaıta qarap, shtat kestesin ózgertýine múmkindik berildi», – dep túsindirdi Úkimet basshysynyń orynbasary Tamara Dúısenova.

Onyń málimetinshe, elimizdiń orta bilim berý uıymdarynda jalpy sany 12 417 pedagog-psıholog qana jumys isteıdi. Onyń ishinde mektepke deıingi uıymdarda, balabaqshalarda – 3 526, mektepterde – 8 236, kolledjde – 655.

Sońǵy úsh jylda psıhologtardyń  sany nebary 403-ke ulǵaıdy: salystyrsaq, 2021 jyly jalpy sany 12 014 psıholog bolǵan (balabaqshada – 3 102, mektepte – 8 315, kolledjde – 597). Iaǵnı, qarqyndy ósim joq.

Amalsyzdan, dırektorlar oqýshylarmen psıhologııalyq-pedagogıkalyq jumystar júrgizip, áńgimelesýdi pán muǵalimderine, synyp jetekshilerine, áleýmettik pedagogterge, tárbıe jónindegi orynbasarlaryna (zavých) tapsyra salady. Bul apaılar men aǵaılar ádette oqýshylarǵa urysady, sabaqqa daıyn bolmaǵany úshin jaman baǵa qoıady. Joǵary synyptaǵy bozbalalar men boıjetkender olardyń tilin almaı, salǵylasady, tipti jaǵalasady. Endeshe bul kisilermen oqýshylardyń kenet otyra qalyp, syr shertisýi, óz qupııalaryn, qorqynyshtaryn bólisýi neǵaıbyl.

Sondyqtan «naǵyz», kásibı psıhologtardyń sanyn arttyryp, tapshylyǵyn joıý kún tártibinde tur.

Ulttyq bilim berý derekter qorynyń aqparatyna júginsek, mektepterde 229, mektepke deıingi uıymdarda – 2 029 pedagog-psıholog jetispeıdi.

Vıe-premer Tamara Dúısenova elimizde «Pedagogıka jáne psıhologııa», «Psıhologııa» mamandyǵy boıynsha 36 joǵary oqý orny maman daıarlaıtynyn jetkizdi. 2023–2024 oqý jylynda 8 723 memlekettik grant bólinip, kadr daıarlanýda. Sonyń ishinde «Pedagogıka jáne psıhologııa» mamandyǵy boıynsha 6 702 stýdent – bakalavrıatta, 1 512 maman – magıstratýrada, 267-si – doktorantýrada oqyp jatyr. «Psıhologııa» mamandyǵy boıynsha 230 adam – bakalavrıatta, taǵy 12-si – magıstratýra baǵdarlamalarynda daıyndalýda.

Olardyń bári mektepke barsa, tapshylyq eńseriler edi.

Sonymen qatar, «Pedagogıka jáne psıhologııa», «Psıhologııa» mamandyqtary boıynsha bilim berý baǵdarlamalarynyń mazmunyn medıınalyq joǵary oqý oryndarynyń ókilderi birlesip, jańartty, ózektendirdi. Onyń ishinde «Sýııdtik minez-qulyq psıhologııasy», «Sýııdologııa jáne daǵdarystyq psıhologııa», «Devıantty minez-qulyq psıhologııasy», «Psıhologııalyq kómek», «Daǵdarystyq psıhoterapııa jáne sýııdologııa», «Psıhologııalyq keńes berý negizderi», «Patopsıhologııa negizderi» pánderi zamanaýı ǵylymı-praktıkalyq mazmunda, tájirıbede qoldanylatyn tásilder eskerile otyryp jańartylǵan.

Tamara Dúısenovanyń sendirýinshe, qabyldanǵan osy sharalar psıholog mamandardy daıarlaý sapasyna oń yqpalyn tıgizetin bolady. Bıliktiń bul sharalarynyń nátıje ákelgen-ákelmegeni sýııdke qatysty kezekti statıstıkalyq esep jarııalanǵanda anyqtalady.