موناكوداعى ۇمىتىلماس دەمالىس: نازارباەۆ ماشكەۆيچتى قالاي ساباسىنا ءتۇسىردى?

كەشە عانا ومىردەن وتكەن ماشكەۆيچ قازاق جەرىنىڭ قويناۋىنداعى ەن بايلىقتى سارقا تاۋىسقان ساراڭ باي ەدى. بريتان ءجۋرناليسى توم بەردجەستىڭ «Kleptopia: How Dirty Money Is Conquering the World» اتتى ەڭبەگىندە نازارباەۆ پەن اتىشۋلى «تريونىڭ» (ماشكەۆيچ, شوديەۆ جانە يبراگيموۆ) اراسىنداعى ەل ەستي بەرمەگەن ەرسىلەۋ وقيعا ءسوز بولادى. قازاقستان نارىعىندا سيرەك تارالعان كىتاپتىڭ نەمىس تىلىندەگى نۇسقاسىن گەرمانيادان ارنايى الدىرعان اشكەرە وسى وقيعانى ارنا وقىرمانىمەن بولىسكەندى ءجون كوردى, دەپ حابارلايدى qandastar.kz

2005 جىلى ميلليارد تازا تابىس تاپقان ماشكەۆيچ Forbes-ءتىڭ تىزىمىنە ەنىپ, ماساتتانىپ جۇرەدى. قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ 40 پايىزىن ۋىسىندا ۇستاعان «تريو» مۇنداي مۇمكىندىك بەرگەنى ءۇشىن نازارباەۆقا قارىزدار-تىن. مايشەكەنىڭ پارتنەرى پاتوح شوديەۆ ەكس-پرەزيدەنتتىڭ مىنەزىنە قانىق. 1995 جىلى ءابىش ۇلى سەمياسىمەن فرانتسيانىڭ ريۆەراسىنا ساپار شەگىپ, وزبەك وليگارحىن وزىمەن بىرگە ەرتىپ الادى. ول جاقتا بۇلاردى پاچوللي ەسىمدى بيزنەسمەن كۇتىپ الىپ, موناكونىڭ ىرگەسىندەگى مەيرامحاناعا باستاپ بارادى. LE PIRATE دەيتىن رەستوراننىڭ ۇسقىنى نازارباەۆقا ءا دەگەننەن-اق ۇناماي, تۇڭعىشتىڭ قاباعى كىرتيە قالادى. شوديەۆ جوعارى شىعۋعا قايمىعىپ, كىرەبەرىسكە جايعاسادى.

ء«بىزدى قايدا ەرتىپ كەلدىڭ?», — دەپ الگىندەگى ءپاچولليدىڭ جاعاسىنا جارماسادى. ء«بىر اشۋىڭدى بەر…», — دەگەن سارا الپىسقىزى جىلامسىراپ وتالىپ العان كۇيەۋىن سابىرعا شاقىرۋعا تىرىسادى. «وتپۋسكىنىڭ قادىرى قاشتى-اۋ» دەگەن ءابىش ۇلى ايەلىنە باعىنسىن با, الگى جەردەگى ورىندىقتىڭ ءبىرىن تىك كوتەرىپ, جانىپ تۇرعان وتقا تاستاپ جىبەرەدى.

وسى مەزەتتە ارەدىكتە تۇرعان رەستوران قوجايىنى «تۇڭعىشتىڭ» ارەكەتىن قايتالاپ, ورىندىقتىڭ ءبىرىن وتقا لاقتىرادى. ەكەۋلەپ ءجۇرىپ ۇستەل باسىنداعى ورىندىق اتاۋلىنى تاۋىسىپ, وتقا تاستاپ تىنادى. نازارباەۆتىڭ مۇنداي مىنەزى بارىن بىلمەگەن شوديەۆتىڭ قول-اياعىنان جان كەتە جازدايدى. كوزى اتىزداي بولعان وليگارحتىڭ رەاكتسياسىن باعىپ تۇرعان نازارباەۆ وسى ساتتە قارقىلداپ ك ۇلىپ جىبەرەدى. وعان رەستوران قوجايىنى مەن الگىندە عانا ءسوز ەستىگەن پاچوللي قوسىلىپ, مەيرامحانانى باسىنا كوتەرەدى. «مۇنىڭ ءبارى ءازىل, كۇلكى ءۇشىن جاسالعان ەدى. رەستوران ءاۋ باستان سوعان بەيىمدەلگەن. بۇ جەرگە كەلگەندە ىدىس-اياقتى تالقانداپ, ورىندىقتى وتقا تاستاپ, سترەسستى شىعاراسىڭ…», — دەيدى نازارباەۆ وليگارحتىڭ ارقاسىنان قاعىپ. شوديەۆ سول وتپۋسكىنى ۇمىتپاستاي بولادى.

شوديەۆ مۇنى بىردەن تۇسىنەدى, ەلگە ورالا سالا, ماشكەۆيچپەن جۇزدەسىپ, بولعان جايدى ءمالىم ەتەدى. نازارباەۆتى «ۇلەسكە كىرگىزۋ» ءۇردىسى وسى كەزدەن باستالعان دەسەدى… ماشكەۆيچتىڭ ايگىلى اتاتۇرىكتىڭ «ساراۆونا» ياحتاسىن جالعا الىپ, جىن-ويناق ۇيىمداستىرعانى اشكەرەنىڭ حات قورجىنىندا جاتىر.