«مۇگەدەكتەر مەن اۋرۋلار سانى ارتىپ كەلەدى»: ءبىر اپتادان بەرى تۇتىنگە تۇنشىعىپ وتىرعان اتىراۋلىقتار دابىل قاقتى

فوتو: ۆيدەودان سكرين

ماۋسىمنىڭ باسىنان بەرى اتىراۋدى قارا ءتۇتىن باستى. جەرگىلىكتى تۇرعىندار سالدارىنان دەنساۋلىق سىر بەرىپ, باس اۋرۋى مەن جوتەلگە شاعىمداندى. سونداي-اق ولاردىڭ ايتۋىنشا, مۇنداي جاعداي جىل سايىن قايتالانادى, دەپ جازدى qandastar.kz

الايدا بۇل جولى ءتۇتىن تورلاعان كۇندەر ۇزاققا سوزىلعان. ەكولوگ Stan.kz تىلشىسىنە اتىراۋداعى ەكولوگيالىق جاعداي تۋرالى ايتتى.

جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا, قالانى ءتۇتىن باسىپ, تۇرعىنداردان مازا كەتكەلى 15 كۇندەي ۋاقىت بولعان.

“قامىس ورتەنگەن سوڭ وسىلاي بولدى دەپ جاتىر. تۇتىننەن ەسىك-تەرەزە اشۋدان قالدىق. جوتەل كۇشەيدى, باس اۋىرادى”, – دەيدى اسىلتەك ەسىمدى اتىراۋ تۇرعىنى.

قالادان جىراق تۇراتىن تۇرعىنداردىڭ ءبىرى ءتۇتىننىڭ ۇزاققا سوزىلىپ جاتقانىنىن ايتتى.

ء“بىز دامبا (اتىراۋ قالاسىنان الىستا ورنالاسقان اۋىل) جاقتا تۇرامىز. وسىندا تۇرىپ جاتقانىمىزعا 6 جىل بولدى. جىلدا قايتالانادى. ارى كەتسە 4 كۇنگە سوزىلاتىن. بىراق وسى جولى تۇنشىعىپ وتىرعانىمىزعا ءبىر اپتادان استى. السىزدىك باستى, ۇيدە بالا-شاعا بار. تەرەزە اشا المايمىز. تاڭەرتەڭ اۋا تازا بولعانىمەن كەيىن ءتۇتىن باسادى, تۇندە دە ءتۇتىن. قامىس ءبىز جاقتا. ءيىسىن ايتىپ جەتكىزە المايمىن. سالدارىنان جوتەل پايدا بولدى, السىزدىك, ۇيىقتاي بەرگىڭ كەلەدى. ءوزىم مەديتسينا قىزمەتكەرىمىن. ادام ۋلانعانداعى بەلگىلەردى بايقاۋعا بولادى”, – دەيدى تۇرعىنداردىڭ ءبىرى گۇلجان.

جەرگىلىكتى ەكولوگ گالينا چەرنوۆا ماۋسىم ايىنىڭ وزىندە قىمىس ءورتىنىڭ بىرنەشە رەت تىركەلگەنىن ايتىپ, دابىل قاقتى.

“اتىراۋداعى ەكولوگيالىق جاعداي – ناعىز ەكوتسيد. اۋاداعا كومىر سۋتەگىنەن بولەك, كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋى مەن جايىق وزەنىنىڭ ساعاسىنا جاقىن ورنالاسقان سۋلى-باتپاقتى القاپتاردا قامىس ءورتى جيىلەپ كەتتى. اتاپ ايتقاندا, 1 ماۋسىم – بالالاردى قورعاۋ كۇنى قالا تۇگەلدەي كۇيىك پەن تۇتىنگە ورانىپ, تۇرعىندار دالاعا شىعىپ, بالالارىمەن سەرۋەندەي المادى. تىپتى ءۇيدىڭ تەرەزەسىن اشىپ, جەلدەتۋدەن قالدى. ال 14 ماۋسىمنان باستاپ «اقجايىق» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆاتىنىڭ اۋماعىنداقامىس القابى ورتەندى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءورت تولىق سوندىرىلگەن جوق.توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتىنشە, ءورتتى ءسوندىرۋ جۇمىستارى ءالى دە جالعاسۋدا. وعان تىكۇشاقتار, ءورت ءسوندىرۋ بولىمشەلەرى, تراكتورلار جۇمىلدىرىلعان. قازىر ءورتتىڭ تارالۋىن توقتاتۋ ءۇشىن «مينەرالدى جولاق» جاساۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىر”, – دەدى گالينا چەرنوۆا.

ەكولوگ مامان ءورتتىڭ جىل سايىن قايتالانۋىنىڭ باستى سەبەبى – قامىس القاپتارىندا ءورتتىڭ الدىن الۋ شارالارىنىڭ جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلمەۋىنەن دەيدى. مۇنداي اۋماقتاردا تۇراقتى تۇردە باقىلاۋ جۇرگىزىلىپ, رەيدتەر, جەرگىلىكتى ايماقتى شولۋ, دروندار ارقىلى قاداعالاۋ سياقتى جۇمىستار مىندەتتى تۇردە اتقارىلۋى كەرەك دەپ سانايدى. الايدا مۇنىڭ ەشقايسىسى جاسالىپ جاتقان جوق دەيدى ول.

“توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى الدەكىم قاساقانا ءورت قويعان دەپ وتىر. ەگەر بۇل راس بولسا, باقىلاۋ مەن مونيتورينگ جۇيەسى بۇرىنعىدان دا قاتاڭ بولۋى ءتيىس! بۇل ماسەلە – قاراۋسىز قالعان اۋماقتارداعى قاۋىپسىزدىك پەن تابيعاتتى قورعاۋ جۇيەسىنىڭ السىزدىگىن كورسەتەدى”, – دەدى مامان.

ونىڭ ايتۋىنشا, قامىس ورتىنەن بولەك اتموسفەراداعى كومىر سۋتەگى مولشەرىنىڭ شەكتەن تىس اسۋى جاعدايدى ودان سايىن ۋشىقتىرىپ وتىر.

ء“بىر جاعىنان – جۇيكە جۇيەسىنە اسەر ەتەتىن ۋلى زات – كۇكىرتسۋتەكپەن ۋلانۋ, ەكىنشى جاعىنان – ورتەنگەن قامىستاردان شىققان ءتۇتىن مەن كۇيە. قارا ءتۇتىن مەن ۋلى اۋانى جەلمەن تاراتىپ جىبەرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل جاعدايدا زياندى زاتتاردىڭ كوزدەرىن جويۋ كەرەك. قامىس ءورتى تولىق ءسوندىرىلىپ, كۇكىرتسۋتەكتى اۋاعا شىعارىپ جاتقان ءوندىرىس كوزدەرىنىڭ جۇمىسىن توقتاتۋ قاجەت. تەك وسىلاي عانا قورشاعان ورتاعا كەلەتىن قاۋىپتىڭ الدىن الىپ, قالانىڭ اۋا ساپاسىن جاقسارتۋعا بولادى”, – دەيدى گالينا چەرنوۆا.

فوتو: الەۋمەتتىك جەلىدەن

ەكولوگيالىق جاعداي قالا حالقىنىڭ دەنساۋلىعىنا دا كەرى اسەر ەتىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.

اتىراۋ وبلىسىندا:

1. اللەرگيالىق اۋرۋلار,

2. قان ءتۇزۋ جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋى,

3. تىنىس الۋ جولدارى اۋرۋلارى,

4. ءبىرىنشى رەت مۇگەدەكتىككە شىعۋ جاعدايلارى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى.

ءتىپتى جاڭا تۋعان سابيلەردىڭ وزىندە گەندىك جانە حروموسومالىق دەڭگەيدە وزگەرىستەر بايقالىپ وتىر.

قازىر تاۋەلسىز ەكولوگتار مەن بەلسەندىلەر اتىراۋ وبلىسىن ەكولوگيالىق اپات ايماعى دەپ تانۋدى تالاپ ەتىپ جاتىر.

“تابيعات پايدالانۋشىلارىنان وندىرىلەتىن ەكولوگيالىق ايىپپۇلداردى جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن الىپ كەتۋدى توقتاتۋ قاجەت. بۇل ايىپپۇلدار وبلىستا قالىپ, ءدال قازىر ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ الدىندا تۇرعان وتكىر ەكولوگيالىق ماسەلەلەر مەن قاۋىپ-قاتەرلەردى شەشۋگە جۇمسالۋىن تالاپ ەتەمىز. ەگەر بۇل ماسەلەلەردى بۇگىن شەشپەسەك, ەرتەڭ بۇكىل حالىقتىڭ جاپپاي كوشۋىنە تاپ بولۋىمىز مۇمكىن. سوندا قازاقستان ۇكىمەتىنە ەكولوگيالىق بوسقىندار ماسەلەسىمەن بەتپە-بەت كەلۋگە تۋرا كەلەدى”, – دەيدى ەكولوگ.

اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك شاپكەنوۆ “اقجايىق” رەزەرۆاتى اۋماعىنداعى ءورتتىڭ شىعۋ سەبەپتەرى مەن ىقتيمال نۇسقالارىن انىقتالىپ جاتقانىن ايتتى. سونداي-اق ول ءورتتىڭ قاساقانا قويىلعانى انىقتالىسا, كىنالى ادامنىڭ جاۋاپ تارتىلاتىن جەتكىزدى.

ءوڭىر باسشىسى ءورت جەدەل شەشۋدى قاجەت ەتەتىن جۇيەلى پروبلەمالاردى كورسەتكەنىن ايتتى. وعان سەبەپ – كاسپيدىڭ تايىزدانۋى مەن قامىستىڭ كەڭ اۋماقتى الىپ جاتۋى. ءورت تولىق سوندىرىلگەننەن كەيىن, اكىمدىك ەكولوگيا مينيسترلىگى جانە توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ, مۇنداي جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن كەشەندى جوسپار دايىندايدى.

سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس, اشىق جالىن وشاعى سوندىرىلگەن. قازىر تۇتىندەۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتقان قامىس پەن شىمتەزەك قاباتتارى ءسوندىرىلىپ جاتىر. ءورتتىڭ ءسوندىرۋ جۇمىستارى تاۋلىك بويى جۇرگىزىلىپ جاتىر. قايتا تۇتانۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن اۋماقتارعا سۋ قۇيىلىپ, توپىراق سەبىلدى.

ءورت سالدارىن جويۋعا شامامەن 150 ادام, 40 تەحنيكا, 2 تىكۇشاق جۇمىلدىرىلدى. 13 ماۋسىمدا باستالعان ءورت 17 ماۋسىمدا وقشاۋلاندى. ەندى كەز كەلگەن ادام «اقجايىق» رەزەرۆاتى اۋماعىنداعى جاعدايدى ونلاين رەجيمدە باقىلاپ وتىرا الادى.