«Múgedekter men aýrýlar sany artyp keledi»: Bir aptadan beri tútinge tunshyǵyp otyrǵan atyraýlyqtar dabyl qaqty

Foto: Vıdeodan skrın

Maýsymnyń basynan beri Atyraýdy qara tútin basty. Jergilikti turǵyndar saldarynan densaýlyq syr berip, bas aýrýy men jótelge shaǵymdandy. Sondaı-aq olardyń aıtýynsha, mundaı jaǵdaı jyl saıyn qaıtalanady, dep jazdy qandastar.kz

Alaıda bul joly tútin torlaǵan kúnder uzaqqa sozylǵan. Ekolog Stan.kz tilshisine Atyraýdaǵy ekologııalyq jaǵdaı týraly aıtty.

Jergilikti turǵyndardyń aıtýynsha, qalany tútin basyp, turǵyndardan maza ketkeli 15 kúndeı ýaqyt bolǵan.

“Qamys órtengen soń osylaı boldy dep jatyr. Tútinnen esik-tereze ashýdan qaldyq. Jótel kúsheıdi, bas aýyrady”, – deıdi Asyltek esimdi Atyraý turǵyny.

Qaladan jyraq turatyn turǵyndardyń biri tútinniń uzaqqa sozylyp jatqanynyn aıtty.

“Biz Damba (Atyraý qalasynan alysta ornalasqan aýyl) jaqta turamyz. Osynda turyp jatqanymyzǵa 6 jyl boldy. Jylda qaıtalanady. Ary ketse 4 kúnge sozylatyn. Biraq osy joly tunshyǵyp otyrǵanymyzǵa bir aptadan asty. Álsizdik basty, úıde bala-shaǵa bar. Tereze asha almaımyz. Tańerteń aýa taza bolǵanymen keıin tútin basady, túnde de tútin. Qamys biz jaqta. Iisin aıtyp jetkize almaımyn. Saldarynan jótel paıda boldy, álsizdik, uıyqtaı bergiń keledi. О́zim medıına qyzmetkerimin. Adam ýlanǵandaǵy belgilerdi baıqaýǵa bolady”, – deıdi turǵyndardyń biri Gúljan.

Jergilikti ekolog Galına Chernova maýsym aıynyń ózinde qymys órtiniń birneshe ret tirkelgenin aıtyp, dabyl qaqty.

“Atyraýdaǵy ekologııalyq jaǵdaı – naǵyz ekoıd. Aýadaǵa kómir sýteginen bólek, Kaspıı teńiziniń jaǵalaýy men Jaıyq ózeniniń saǵasyna jaqyn ornalasqan sýly-batpaqty alqaptarda qamys órti jıilep ketti. Atap aıtqanda, 1 maýsym – Balalardy qorǵaý kúni qala túgeldeı kúıik pen tútinge oranyp, turǵyndar dalaǵa shyǵyp, balalarymen serýendeı almady. Tipti úıdiń terezesin ashyp, jeldetýden qaldy. Al 14 maýsymnan bastap «Aqjaıyq» memlekettik tabıǵı rezervatynyń aýmaǵyndaqamys alqaby órtendi. Búgingi kúnge deıin órt tolyq sóndirilgen joq.Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń málimetinshe, órtti sóndirý jumystary áli de jalǵasýda. Oǵan tikushaqtar, órt sóndirý bólimsheleri, traktorlar jumyldyrylǵan. Qazir órttiń taralýyn toqtatý úshin «mıneraldy jolaq» jasaý jumystaryn júrgizip jatyr”, – dedi Galına Chernova.

Ekolog maman órttiń jyl saıyn qaıtalanýynyń basty sebebi – qamys alqaptarynda órttiń aldyn alý sharalarynyń júıeli túrde júrgizilmeýinen deıdi. Mundaı aýmaqtarda turaqty túrde baqylaý júrgizilip, reıdter, jergilikti aımaqty sholý, drondar arqyly qadaǵalaý sııaqty jumystar mindetti túrde atqarylýy kerek dep sanaıdy. Alaıda munyń eshqaısysy jasalyp jatqan joq deıdi ol.

“Tótenshe jaǵdaılar departamenti áldekim qasaqana órt qoıǵan dep otyr. Eger bul ras bolsa, baqylaý men monıtorıng júıesi burynǵydan da qatań bolýy tıis! Bul másele – qaraýsyz qalǵan aýmaqtardaǵy qaýipsizdik pen tabıǵatty qorǵaý júıesiniń álsizdigin kórsetedi”, – dedi maman.

Onyń aıtýynsha, qamys órtinen bólek atmosferadaǵy kómir sýtegi mólsheriniń shekten tys asýy jaǵdaıdy odan saıyn ýshyqtyryp otyr.

“Bir jaǵynan – júıke júıesine áser etetin ýly zat – kúkirtsýtekpen ýlaný, ekinshi jaǵynan – órtengen qamystardan shyqqan tútin men kúıe. Qara tútin men ýly aýany jelmen taratyp jiberý múmkin emes. Bul jaǵdaıda zııandy zattardyń kózderin joıý kerek. Qamys órti tolyq sóndirilip, kúkirtsýtekti aýaǵa shyǵaryp jatqan óndiris kózderiniń jumysyn toqtatý qajet. Tek osylaı ǵana qorshaǵan ortaǵa keletin qaýiptiń aldyn alyp, qalanyń aýa sapasyn jaqsartýǵa bolady”, – deıdi Galına Chernova.

Foto: Áleýmettik jeliden

Ekologııalyq jaǵdaı qala halqynyń densaýlyǵyna da keri áser etip jatqanyn atap ótti.

Atyraý oblysynda:

1. Allergııalyq aýrýlar,

2. Qan túzý júıesiniń buzylýy,

3. Tynys alý joldary aýrýlary,

4. Birinshi ret múgedektikke shyǵý jaǵdaılary jyl saıyn artyp keledi.

Tipti jańa týǵan sábılerdiń ózinde gendik jáne hromosomalyq deńgeıde ózgerister baıqalyp otyr.

Qazir táýelsiz ekologtar men belsendiler Atyraý oblysyn ekologııalyq apat aımaǵy dep tanýdy talap etip jatyr.

“Tabıǵat paıdalanýshylarynan óndiriletin ekologııalyq aıyppuldardy jergilikti bıýdjetten alyp ketýdi toqtatý qajet. Bul aıyppuldar oblysta qalyp, dál qazir óńir turǵyndarynyń aldynda turǵan ótkir ekologııalyq máseleler men qaýip-qaterlerdi sheshýge jumsalýyn talap etemiz. Eger bul máselelerdi búgin sheshpesek, erteń búkil halyqtyń jappaı kóshýine tap bolýymyz múmkin. Sonda Qazaqstan úkimetine ekologııalyq bosqyndar máselesimen betpe-bet kelýge týra keledi”, – deıdi ekolog.

Atyraý oblysynyń ákimi Serik Shapkenov “Aqjaıyq” rezervaty aýmaǵyndaǵy órttiń shyǵý sebepteri men yqtımal nusqalaryn anyqtalyp jatqanyn aıtty. Sondaı-aq ol órttiń qasaqana qoıylǵany anyqtalysa, kináli adamnyń jaýap tartylatyn jetkizdi.

О́ńir basshysy órt jedel sheshýdi qajet etetin júıeli problemalardy kórsetkenin aıtty. Oǵan sebep – Kaspııdiń taıyzdanýy men qamystyń keń aýmaqty alyp jatýy. О́rt tolyq sóndirilgennen keıin, ákimdik ekologııa mınıstrligi jáne tótenshe jaǵdaılar mınıstrligimen birlesip, mundaı jaǵdaılardyń aldyn alý úshin keshendi jospar daıyndaıdy.

Sońǵy málimetterge sáıkes, ashyq jalyn oshaǵy sóndirilgen. Qazir tútindeý proesi júrip jatqan qamys pen shymtezek qabattary sóndirilip jatyr. О́rttiń sóndirý jumystary táýlik boıy júrgizilip jatyr. Qaıta tutanýdyń aldyn alý úshin aýmaqtarǵa sý quıylyp, topyraq sebildi.

О́rt saldaryn joıýǵa shamamen 150 adam, 40 tehnıka, 2 tikushaq jumyldyryldy. 13 maýsymda bastalǵan órt 17 maýsymda oqshaýlandy. Endi kez kelgen adam «Aqjaıyq» rezervaty aýmaǵyndaǵy jaǵdaıdy onlaın rejımde baqylap otyra alady.