مۇحتار  ماعاۋين قايتىس بولدى

فوتو: اشىق دەرەككوز

مۇحتار  ماعاۋين ومىردەن ءوتتى, دەپ جازدى qandastar.kz

مۇحتار مۇقان ۇلى ماعاۋين — قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىن زەرتتەۋشى,  عالىم. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, قازاق كسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (1984), قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى (1996).

1962 جىلى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن, 1965 جىلى ونىڭ اسپيرانتۋراسىن بىتىرگەن.

ەڭبەك جولىن 1965 جىلى باستادى. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى,

1967-1971 جىلدارى «جازۋشى» باسپاسىندا باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى, قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا اعا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ ىستەگەن, ماسكەۋدە م.گوركي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىندا قازاق فولكلورى مەن قازاق ادەبيەتى تاريحى بويىنشا ارنايى لەكتسيالىق كۋرستار جۇرگىزدى.

1983-1984 جىلدارى ەركىن شىعارماشىلىق قىزمەتتە,

1984-1986 جىلدارى «جازۋشى» باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى.

1987 جىلى ەركىن شىعارماشىلىق قىزمەتتە,

1988 جىلدان بەرى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى.^[2]

مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى, جازۋشى, ادەبيەت زەرتتەۋشىسى. قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ حاتشىسى.

«الاساپىران» تاريحي رومان-ديلوگياسى ءۇشىن قازاق كسر-ءىنىڭ اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعى بەرىلدى. (1984). قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, تۇركيانىڭ حالىقارالىق «تۇركى دۇنيەسىنە قىزمەت» سىيلىعىنىڭ ساحيبى.

“كەشقۇرىم” اتتى تۇڭعىش اڭگىمەسى 1964 جىلى “جۇلدىز” جۋرنالىندا جاريالاندى.

«قوبىز سارىنى» اتتى عىلىمي مونوگرافياسى جارىق كورگەن (1968). بۇدان سوڭعى كەزەڭدە كوركەم پروزاعا كوبىرەك دەن قويدى.

«كوكمۇنار» (رومان, 1972), ء«بىر اتانىڭ بالالارى», «كوك مۇنار» (پوۆەستەر مەن اڭگىمەلەر), «الاساپىران» (تاريحي رومان-ديلوگيا, 1980-1982), «عاسىرلار بەدەرى» (ادەبي زەرتتەۋلەر), ء«ومىر جىرى» (اڭگىمەلەر, حيكايات, رومان), «شاقان شەرى» (رومان), «مەن» (عۇمىرباياندىق رومان-حامسا), «قۇمىرسقا-قىرعىن» (اڭگىمەلەر), «ۇلتسىزدانۋ ۇرانى» (ماقالالار) جانە تاعى باسقا كىتاپتارى جارىق كورگەن.

2002 جىلى الماتىداعى «قاعانات» باسپاسىندا ون ءۇش تومدىق شىعارمالار جيناعى باسىلىپ شىقتى.

2020 جىلى مەريلەندتەگى «Magauin Publishing» باسپاسىندا جيىرما بەس تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعى باسىلىپ شىقتى.

ال, 2024 جىلى قازاقستاندا جيىرما التى تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعى باسىلىپ شىقتى. (قاسىم باسپا ءۇيى)

كوپتەگەن شىعارمالارى ورىس تىلىنە اۋدارىلعان, شەتەل تىلدەرىندە باسىلعان.

قازاق حالقىنىڭ كورشى مەملەكەتتەرمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناسى تاريحي-كوركەمدىك تۇرعىدان تۇڭعىش رەت سۋرەتتەلگەن “الاساپىران” تاريحي ديلوگياسى 1981—83 ج. جارىق كوردى. روماندا قازاق ورداسىن تاۋەكەل حان باسقارعان تۇستاعى (16 — 17 ع-لار) قوعامدىق-الەۋمەتتىك جاعداي كورىنىس تاپقان. حان مۇراگەرى وراز-مۇحاممەد پەن وقىمىستى قىدىرعالي جالايريدىڭ, ەدىگە بي ۇرپاعى پەتر ۋرۋسوۆتىڭ كوركەم بەينەلەرى سومدالعان. تومان بي, ماناق باتىر, ءدىلشات, اي-شەشەك بەگىم سەكىلدى كەيىپكەرلەردى سۋرەتتەۋ ارقىلى قالامگەر وراز-مۇحاممەد تۇلعاسىن دارالاي تۇسەدى.

روماندا كوشپەلى تۇرمىس كورىنىستەرى, اڭشىلىق, ساياتشىلىق سىندى ۇلتتىق داستۇرلەر كورىنىس تاۋىپ, قازاق حاندىعىنىڭ رەسەي, يران, بۇحارا, ءسىبىر حاندىقتارىمەن ءوزارا قاتىناستارى, ىشكى-سىرتقى ساياسي جاعدايلارى سيپاتتالعان. جازۋشى شىعارمالارىندا 20 ع-داعى اۋىل, قالا تۇرمىسى, ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپ وكىلدەرىنىڭ تاعدىرى پسيحولوگيالىق-فيلوسوفيالىق تەرەڭدىكپەن كوركەم بەينەلەنگەن.

“قوبىز سارىنى” (1968) مونوگرافياسىندا حاندىق داۋىردە ءومىر سۇرگەن اقىن-جىراۋلار شىعارمالارىن (15 — 18 ع-لار) جۇيەلى تۇردە تالدادى.

جاقىن ارادا چەحيا رەسپۋبليكاسىنان جارىق كورگەن «جارماق» — قازاقتىڭ ەكى عاسىرلىق تاريحى مەن بۇگىنگى پسيحولوگيالىق تارتىستار جۇيەسىنە قۇرىلعان رومانى جازۋشىنى مۇلدەم باسقا قىرىنان كورسەتەدى.

بۇل رومان تەترالوگيا بولىپ تابىلادى. 2011–2016 جىلدارى 4 كىتاپ بولىپ الماتىدا باسىلىپ شىقتى. “شىڭعىسحان” اتتى تاريحي-حالىقتانۋلىق, ادەبي-كوركەم مەملەكەتتىك (رەسپۋبليكالىق) جۋرنالىندا ۇزىندىلەرىمەن 2012 جىلدان 2016 جىلعا دەيىن جاريالانا باستادى. بۇل تاقىرىپتى تىعىز زەرتتەۋدى ول 2000-شى جىلداردان بەرى باستادى. العاشىندا “شىڭعىس حاننىڭ شاراپاتى” سەكىلدى ماقالالاردان (“جۇلدىز” جۋرنالى, №3, 2002) باستادى. رومان قولجازباسى چەحياداعى پراگا, كارلوۆى ۆارى جەرلەرىندە 2008 جىلدىڭ 12 قاراشاسىنان جازىلا باستاپ, 2015 جىلدىڭ 30 قاراشاسىندا اقش–تىڭ روكۆيلل, مەريلەند جەرلەرىندە جازىلىپ اياقتالدى. تەرەڭ ىزدەنىسى, جازۋشىلىق قارىم–قابىلەتى, تاجىريبەسى ارقاسىندا وسىنداي ىرگەلى دە سۇبەلى ەڭبەگى شىقتى.