Muhtar  Maǵaýın qaıtys boldy

Foto: ashyq derekkóz

Muhtar  Maǵaýın ómirden ótti, dep jazdy qandastar.kz

Muhtar Muqanuly Maǵaýın — qazaqtyń aýyz ádebıetin zertteýshi,  ǵalym. Fılologııa ǵylymdarynyń doktory, Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty (1984), Qazaqstannyń halyq jazýshysy (1996).

1962 jyly Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin, 1965 jyly onyń aspırantýrasyn bitirgen.

Eńbek jolyn 1965 jyly bastady. «Qazaq ádebıeti» gazetinde bólim meńgerýshisi,

1967-1971 jyldary «Jazýshy» baspasynda bas redaktordyń orynbasary, Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynda aǵa ǵylymı qyzmetker bolyp istegen, Máskeýde M.Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýtynda qazaq folklory men qazaq ádebıeti tarıhy boıynsha arnaıy lekııalyq kýrstar júrgizdi.

1983-1984 jyldary erkin shyǵarmashylyq qyzmette,

1984-1986 jyldary «Jazýshy» baspasynyń bas redaktory.

1987 jyly erkin shyǵarmashylyq qyzmette,

1988 jyldan beri «Juldyz» jýrnalynyń bas redaktory.^[2]

Memlekettik syılyqtyń laýreaty, jazýshy, ádebıet zertteýshisi. Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń hatshysy.

«Alasapyran» tarıhı roman-dılogııasy úshin Qazaq KSR-iniń Abaı atyndaǵy memlekettik syılyǵy berildi. (1984). Qazaqstannyń Halyq jazýshysy, Túrkııanyń Halyqaralyq «Túrki dúnıesine qyzmet» syılyǵynyń sahıby.

“Keshqurym” atty tuńǵysh áńgimesi 1964 jyly “Juldyz” jýrnalynda jarııalandy.

«Qobyz saryny» atty ǵylymı monografııasy jaryq kórgen (1968). Budan sońǵy kezeńde kórkem prozaǵa kóbirek den qoıdy.

«Kókmunar» (roman, 1972), «Bir atanyń balalary», «Kók munar» (povester men áńgimeler), «Alasapyran» (tarıhı roman-dılogııa, 1980-1982), «Ǵasyrlar bederi» (ádebı zertteýler), «О́mir jyry» (áńgimeler, hıkaıat, roman), «Shaqan Sheri» (roman), «Men» (ǵumyrbaıandyq roman-hamsa), «Qumyrsqa-qyrǵyn» (áńgimeler), «Ultsyzdaný urany» (maqalalar) jáne taǵy basqa kitaptary jaryq kórgen.

2002 jyly Almatydaǵy «Qaǵanat» baspasynda on úsh tomdyq shyǵarmalar jınaǵy basylyp shyqty.

2020 jyly Merılendtegi «Magauin Publishing» baspasynda jıyrma bes tomdyq tolyq shyǵarmalar jınaǵy basylyp shyqty.

Al, 2024 jyly Qazaqstanda jıyrma alty tomdyq tolyq shyǵarmalar jınaǵy basylyp shyqty. (Qasym baspa úıi)

Kóptegen shyǵarmalary orys tiline aýdarylǵan, shetel tilderinde basylǵan.

Qazaq halqynyń kórshi memlekettermen dıplomatııalyq qarym-qatynasy tarıhı-kórkemdik turǵydan tuńǵysh ret sýrettelgen “Alasapyran” tarıhı dılogııasy 1981—83 j. jaryq kórdi. Romanda qazaq ordasyn Táýekel han basqarǵan tustaǵy (16 — 17 ǵ-lar) qoǵamdyq-áleýmettik jaǵdaı kórinis tapqan. Han murageri Oraz-Muhammed pen oqymysty Qydyrǵalı Jalaırıdyń, Edige bı urpaǵy Petr Ýrýsovtyń kórkem beıneleri somdalǵan. Toman bı, Manaq batyr, Dilshat, Aı-Sheshek begim sekildi keıipkerlerdi sýretteý arqyly qalamger Oraz-Muhammed tulǵasyn daralaı túsedi.

Romanda kóshpeli turmys kórinisteri, ańshylyq, saıatshylyq syndy ulttyq dástúrler kórinis taýyp, Qazaq handyǵynyń Reseı, Iran, Buhara, Sibir handyqtarymen ózara qatynastary, ishki-syrtqy saıası jaǵdaılary sıpattalǵan. Jazýshy shyǵarmalarynda 20 ǵ-daǵy aýyl, qala turmysy, túrli áleýmettik top ókilderiniń taǵdyry psıhologııalyq-fılosofııalyq tereńdikpen kórkem beınelengen.

“Qobyz saryny” (1968) monografııasynda handyq dáýirde ómir súrgen aqyn-jyraýlar shyǵarmalaryn (15 — 18 ǵ-lar) júıeli túrde taldady.

Jaqyn arada Chehııa Respýblıkasynan jaryq kórgen «Jarmaq» — qazaqtyń eki ǵasyrlyq tarıhy men búgingi psıhologııalyq tartystar júıesine qurylǵan romany jazýshyny múldem basqa qyrynan kórsetedi.

Bul roman tetralogııa bolyp tabylady. 2011–2016 jyldary 4 kitap bolyp Almatyda basylyp shyqty. “Shyńǵyshan” atty tarıhı-halyqtanýlyq, ádebı-kórkem memlekettik (respýblıkalyq) jýrnalynda úzindilerimen 2012 jyldan 2016 jylǵa deıin jarııalana bastady. Bul taqyrypty tyǵyz zertteýdi ol 2000-shy jyldardan beri bastady. Alǵashynda “Shyńǵys hannyń sharapaty” sekildi maqalalardan (“Juldyz” jýrnaly, №3, 2002) bastady. Roman qoljazbasy Chehııadaǵy Praga, Karlovy Vary jerlerinde 2008 jyldyń 12 qarashasynan jazyla bastap, 2015 jyldyń 30 qarashasynda AQSh–tyń Rokvıll, Merılend jerlerinde jazylyp aıaqtaldy. Tereń izdenisi, jazýshylyq qarym–qabileti, tájirıbesi arqasynda osyndaı irgeli de súbeli eńbegi shyqty.