جاڭالىقتار
مىڭعا جۋىق قازاقستاندىق اعزا دونورلىعىنا كەلىسىم بەرگەن
فوتو: medservicebel.com
بۇگىنگى كۇنى ەلىمىزدە جۇرەك, وكپە, باۋىر, بۇيرەك, ۇيقى بەزى ترانسپلانتتانادى. دەرەكتەردى پاراقتاساق, 2012 جىلدان باستاپ 2379 ترانسپلانتتاۋ جۇرگىزىلگەن. ال قازىر 4 مىڭعا جۋىق ادام اعزاسىن اۋىستىرۋعا ءزارۋ, ونىڭ ىشىندە 2023 جىلعى جاعداي بويىنشا 109 بالا تاعاتسىز كومەك كۇتىپ وتىر, – دەپ حابارلايدى qandastar.kz
بۇعان دەيىن ءماجىلىس دەپۋتاتى گۇلدارا نۇرىموۆا ىشكى اعزا ترانسپلانتاتسياسىنا رۇقسات بەرۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن ەدى. ويتكەنى بىلتىر 320 ادام كەزەك كۇتە امالسىز اجال قۇشقان. بۇل باستاماعا «ترانسپلانتتاۋدى جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديتسينالىق قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق ورتالىقتىڭ» ديرەكتورى ساۋلە تالعاتقىزى بىلاي جاۋاپ بەردى. ماماننىڭ ايتۋىنشا, بۇيرەكتى اقشاعا ساتۋ ددۇ-نىڭ ادام كلەتكالارىن, ءتىنىن جانە ورگانىن ترانسپلانتاتسيالاۋ جونىندەگى نۇسقاۋىنا قايشى.
اتاپ ايتقاندا, 5 باسقارىمدىق قاعيداتتا ايتىلعان: «ءتىرى دونوردىڭ كلەتكالارىن بەرۋ تەك اقىسىز تۇردە جۇزەگە اسادى. كلەتكالاردى, تىندەردى جانە ورگانداردى ءتىرى دونورمەن نەمەسە قايتىس بولعان ناۋقاستىڭ تۋىستارىمەن ساتۋ نەمەسە ساتۋ تۋرالى تۇسەتىن ۇسىنىستارعا قاتاڭ تىيىم سالىنۋ كەرەك. سونىمەن قاتار ترانسپلانتتاۋ قر بىرقاتار نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرىمەن رەتتەلەتىنىنە كوڭىل اۋدارۋ قاجەت جانە ونى بۇزۋ جاۋاپكەرشىلىككە اكەلەدى. قىلمىستىق كودەكستىڭ 116 بابىنا سايكەس, ادام ورگانىن ترانسپلانتتاۋ نەمەسە باسقا دا ماقساتتاردا زاڭسىز الىنۋى, نەمەسە ماجبۇرلەپ الىنۋى, سونىمەن قاتار ءتىرى ادامنىڭ ورگانىنا قاتىستى زاڭسىز كەلىسىم شارت جاسالۋى 6 جىلدان باستاپ 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋمەن جازالانادى.
– دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا, ورگان ساۋداسى ۇيىمداسقان قىلمىستىڭ ءبىر ءتۇرى جانە ادام قۇقىقتارىنىڭ قاتاڭ بۇزىلۋىنا اكەلەدى. بۇيرەكتى ساتۋعا رۇقسات بەرۋ بۇل ماسەلەنى ايتارلىقتاي ۋشىقتىرۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار كوپتەگەن دونور بۇيرەكتى الىپ تاستاۋدىڭ كاسىبي ەمەس جانە قاۋىپتى پروتسەدۋرالارىنىڭ قۇربانى بولۋى عاجاپ ەمەس, بۇل اۋىر اسقىنۋعا, ءتىپتى ولىمگە اكەلۋى مۇمكىن. وسىلايشا, ترانسپلانتاتسيا ءۇشىن بۇيرەكتى ساتۋعا رۇقسات بەرۋ پروبلەما تۋدىرۋى مۇمكىن جانە ول ورگان تاپشىلىعىن شەشۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى ەمەس. ونىڭ ورنىنا حالىكتىڭ دونورلىق تۋرالى حابارىن ارتتىرۋ, ترانسپلانتاتسيانى ۇيىمداستىرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ, سونداي-اق مەديتسينادا زاماناۋي تەحنولوگيالاردى قولدانۋ سياقتى باسقا ادىستەرگە نازار اۋدارۋ كەرەك, – دەيدى ساۋلە تالعاتقىزى.
وسى ورايدا تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ شەتى شىعادى. كوز جۇمعان ادامنىڭ ىشكى اعزاسى بىرنەشە ناۋقاسقا ءومىر سىيلايتىنىن ماماندار ۇنەمى ايتىپ ءجۇر. الايدا مارقۇمنىڭ تۋىستارى مۇنداي قادامعا بارا بەرمەيتىنىن نازارعا الۋ كەرەك. سايكەسىنشە, ساۋ اعزاعا مۇقتاج جاندار دونور كومەگىن بىرنەشە جىل كۇتۋىنە تۋرا كەلەدى. بىزدەگى ورتاشا ستاتيستيكا بويىنشا, 5-6 جىل كۇتۋى مۇمكىن. ويتكەنى مۇردەدەن دونورلىق جاساۋعا ءبىزدىڭ مەنتاليتەتكە بايلانىستى ءبارى كەلىسىم بەرمەيدى. ال بۇعان دەيىن وسى ماسەلەگە قاتىستى بىرنەشە ءپاتۋا شىعارعان ءمۇفتيات كەيىنگى كەزدە دونورلىقتى قۇپتايتىنىن ناسيحاتتادى.
– نەگىزىندە ءاربىر ادام اعزاسىن باسقا ادامعا بەرۋ ارقىلى سونىڭ دەنساۋلىعىن, ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا ۇلەس قوسادى, ول ۇلكەن ساۋاپتى ءىس بولادى. دەمەك, يسلام ءدىنى ادام اعزاسىن وزگە ادامعا كومەك رەتىندە بەرۋدى قولدايدى. تەك, ءتيىستى شارتتارعا ساي كەلۋ كەرەك, – دەيدى يمام تىلەپبەرگەن جاكيەۆ.
ەڭ باستىسى, اعزا ساتىلمايدى. دونوردىڭ كەلىسىمى نەمەسە كوز جۇمعان جاننىڭ تۋىستارىنىڭ رۇقساتى بولۋ شارت. بۇگىندە ەلىمىزدە ءتۇرلى فاكتورلارعا بايلانىستى كوپتەگەن ادامدار ترانسپلانتاتسيانى قاجەت ەتەدى. بىراق وزگەگە اعزا بەرۋ ماسەلەسى قوعام تاراپىنان دۇرىس قولداۋ تاپپاي وتىر. سوڭعى مالىمەتتەر بويىنشا, قازاقستاندا 1718 ادام بۇيرەك, 66 ادام جۇرەك, 565 جان باۋىر الماستىرۋدى كۇتىپ وتىر. الايدا ولارعا قاجەتتى اعزانىڭ قاشان تابىلاتىنى بەلگىسىز. ويتكەنى ەلىمىزدەگى دونور بانكىندە بۇل اعزالار تاپشى.
ەكى مارتە دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى بولعان جاقسىلىق دوسقاليەۆ ترانسپلانتاتسيا سالاسى 2017 جىلعا دەيىن ەلدە قارقىندى دامىدى, بىراق سول جىلى ۇلكەن شۋ شىعىپ, «زاڭسىز اعزا اۋىستىردى» دەپ ايىپتالعان دارىگەر-ترانسپلانتولوگتاردىڭ ءىسى قازاقستانداعى ترانسپلانتاتسيا سالاسىنىڭ دامۋىنا كەرى اسەر ەتتى دەگەن پىكىردە.
– قازىر ءتىرى ادامنان باۋىردىڭ جارتىسىن الۋعا بولادى, ەكى بۇيرەكتىڭ بىرەۋىن الۋعا بولادى. باۋىردىڭ ترانسپلانتاتسياسى, ول دا سول 2012 جىلى باستالدى. مايىتتەن الۋعا, ءتىرى ادامنان دا الۋعا بولاتىنى سول زاڭدا كورسەتىلدى. وسى ءتاسىل 2017 جىلعا دەيىن ەلدە دامىدى. سول تۇستا ەكى دارىگەر ءىستى بولىپ قالدى, «ءتىرى ادامنان الادى ەكەن, ويلايتىنى تەك اقشا» دەپ. دەپۋتاتتاردىڭ قۇلاعىنا جەتىپ, زاڭدى وزگەرتتى دە تاستادى. بۇرىن زاڭ بويىنشا, ەگەر دە ادام ءوزىنىڭ ىقىلاسىن بىلدىرمەسە, ءمايىت بولعاننان كەيىن, ەشكىمنەن سۇراماي, اعزانى مايىتتەن الا بەرەتىن ەدى. زاڭدى وزگەرتكەننەن كەيىن ادام ءتىرى كەزىندە رۇقساتىن بەرسە دە, بەرمەسە دە, اعزاسىن تۋىسقاندارىنىڭ قولحاتىنسىز الۋعا بولمايدى دەگەن زاڭ شىقتى. وسىنىڭ كەسىرىنەن قازىر مايىتتەن جىلىنا ءبىر نە ەكى اعزا عانا الادى. كىم جەڭدى بۇدان? قوعام ۇتىلىپ قالدى. 4 مىڭعا تاياۋ ادام كەزەكتە تۇر, مۇقتاجى ودان دا كوپ. ونىڭ ءوزى وپەراتسياعا جارايدى دەگەندەگىسى. جىلىنا ەكى مايىتتەن عانا اعزا الىناتىن بولسا, ساناڭىز وعان قاي جىلى كەزەك كەلەتىنىن. قولدانىستاعى زاڭنامانى وزگەرتۋ قاجەت. ويتكەنى وسى سالاداعى قىرۋار قارجىعا الىنعان بازالىق جابدىقتار مەن ماماندار ءتيىستى ماقساتتا جۇمىلدىرىلماي كەلەدى, – دەيدى حيرۋرگ.
قوعامدا اعزا مۇشەسىنىڭ دونورلىعىنا وڭ كوزقاراس قالىپتاستىرۋ – دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى. سول سەبەپتى ترانسپلانتاتسيانى ۇيلەستىرۋشىلەر بۇل باعىتتا اۋقىمدى اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى جالعاستىرۋدا. قازاقستاندىقتار ءوزى قايتىس بولعاننان كەيىن اعزا دونورى بولۋعا ىقتيارى بار-جوعىن كوزى تىرىسىندە gov.kz پورتالىندا جازىپ كورسەتە الاتىنىن دا ايتۋ كەرەك. 2020 جىلدان بەرى پورتالدا 18 مىڭعا جۋىق ءوتىنىم تىركەلگەن ەكەن, ونىڭ ىشىندە 17 مىڭنان اسا ادام دونورلىقتان باس تارتسا, مىڭعا جۋىعى كەلىسىم بەرگەن دەگەن دەرەك بار.
