Myńǵa jýyq qazaqstandyq aǵza donorlyǵyna kelisim bergen

Foto: medservicebel.com

Búgingi kúni elimizde júrek, ókpe, baýyr, búırek, uıqy bezi transplanttanady. Derekterdi paraqtasaq, 2012 jyldan bastap 2379 transplanttaý júrgizilgen. Al qazir 4 myńǵa jýyq adam aǵzasyn aýystyrýǵa zárý, onyń ishinde 2023 jylǵy jaǵdaı boıynsha 109 bala taǵatsyz kómek kútip otyr, – dep habarlaıdy qandastar.kz

Buǵan deıin Májilis depýtaty Gúldara Nurymova ishki aǵza transplantaııasyna ruqsat berý týraly bastama kótergen edi. О́ıtkeni byltyr 320 adam kezek kúte amalsyz ajal qushqan. Bul bastamaǵa «Transplanttaýdy jáne joǵary tehnologııalyq medıınalyq qyzmetti úılestirý jónindegi respýblıkalyq ortalyqtyń» dırektory Sáýle Talǵatqyzy bylaı jaýap berdi. Mamannyń aıtýynsha, búırekti aqshaǵa satý DDU-nyń adam kletkalaryn, tinin jane organyn transplantaııalaý jónindegi nusqaýyna qaıshy.

Atap aıtqanda, 5 basqarymdyq qaǵıdatta aıtylǵan: «Tiri donordyń kletkalaryn berý tek aqysyz túrde júzege asady. Kletkalardy, tinderdi jáne organdardy tiri donormen nemese qaıtys bolǵan naýqastyń týystarymen satý nemese satý týraly túsetin usynystarǵa qatań tyıym salyný kerek. Sonymen qatar transplanttaý QR birqatar normatıvtik quqyqtyq aktilerimen retteletinine kóńil aýdarý qajet jáne ony buzý jaýapkershilikke ákeledi. Qylmystyq kodekstiń 116 babyna sáıkes, adam organyn transplanttaý nemese basqa da maqsattarda zańsyz alynýy, nemese májbúrlep alynýy, sonymen qatar tiri adamnyń organyna qatysty zańsyz kelisim shart jasalýy 6 jyldan bastap 10 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrýmen jazalanady.

– Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimeti boıynsha, organ saýdasy uıymdasqan qylmystyń bir túri jáne adam quqyqtarynyń qatań buzylýyna ákeledi. Búırekti satýǵa ruqsat berý bul máseleni aıtarlyqtaı ýshyqtyrýy múmkin. Sonymen qatar kóptegen donor búırekti alyp tastaýdyń kásibı emes jáne qaýipti proedýralarynyń qurbany bolýy ǵajap emes, bul aýyr asqynýǵa, tipti ólimge ákelýi múmkin. Osylaısha, transplantaııa úshin búırekti satýǵa ruqsat berý problema týdyrýy múmkin jáne ol organ tapshylyǵyn sheshýdiń eń tıimdi joly emes. Onyń ornyna halyktyń donorlyq týraly habaryn arttyrý, transplantaııany uıymdastyrý júıesin jetildirý, sondaı-aq medıınada zamanaýı tehnologııalardy qoldaný sııaqty basqa ádisterge nazar aýdarý kerek, – deıdi Sáýle Talǵatqyzy.

Osy oraıda taǵy bir máseleniń sheti shyǵady. Kóz jumǵan adamnyń ishki aǵzasy birneshe naýqasqa ómir syılaıtynyn mamandar únemi aıtyp júr. Alaıda marqumnyń týystary mundaı qadamǵa bara bermeıtinin nazarǵa alý kerek. Sáıkesinshe, saý aǵzaǵa muqtaj jandar donor kómegin birneshe jyl kútýine týra keledi. Bizdegi ortasha statıstıka boıynsha, 5-6 jyl kútýi múmkin. О́ıtkeni múrdeden donorlyq jasaýǵa bizdiń mentalıtetke baılanysty bári kelisim bermeıdi. Al buǵan deıin osy máselege qatysty birneshe pátýa shyǵarǵan múftııat keıingi kezde donorlyqty quptaıtynyn nasıhattady.

– Negizinde árbir adam aǵzasyn basqa adamǵa berý arqyly sonyń densaýlyǵyn, ómirin saqtap qalýǵa úles qosady, ol úlken saýapty is bolady. Demek, ıslam dini adam aǵzasyn ózge adamǵa kómek retinde berýdi qoldaıdy. Tek, tıisti sharttarǵa saı kelý kerek, – deıdi ımam Tilepbergen Jákıev.

Eń bastysy, aǵza satylmaıdy. Donordyń kelisimi nemese kóz jumǵan jannyń týystarynyń ruqsaty bolý shart. Búginde elimizde túrli faktorlarǵa baılanysty kóptegen adamdar transplantaııany qajet etedi. Biraq ózgege aǵza berý máselesi qoǵam tarapynan durys qoldaý tappaı otyr. Sońǵy málimetter boıynsha, Qazaqstanda 1718 adam búırek, 66 adam júrek, 565 jan baýyr almastyrýdy kútip otyr. Alaıda olarǵa qajetti aǵzanyń qashan tabylatyny belgisiz. О́ıtkeni elimizdegi donor bankinde bul aǵzalar tapshy.

Eki márte Densaýlyq saqtaý mınıstri bolǵan Jaqsylyq Dosqalıev transplantaııa salasy 2017 jylǵa deıin elde qarqyndy damydy, biraq sol jyly úlken shý shyǵyp, «zańsyz aǵza aýystyrdy» dep aıyptalǵan dáriger-transplantologtardyń isi Qazaqstandaǵy transplantaııa salasynyń damýyna keri áser etti degen pikirde.

– Qazir tiri adamnan baýyrdyń jartysyn alýǵa bolady, eki búırektiń bireýin alýǵa bolady. Baýyrdyń transplantaııasy, ol da sol 2012 jyly bastaldy. Máıitten alýǵa, tiri adamnan da alýǵa bolatyny sol zańda kórsetildi. Osy tásil 2017 jylǵa deıin elde damydy. Sol tusta eki dáriger isti bolyp qaldy, «tiri adamnan alady eken, oılaıtyny tek aqsha» dep. Depýtattardyń qulaǵyna jetip, zańdy ózgertti de tastady. Buryn zań boıynsha, eger de adam óziniń yqylasyn bildirmese, máıit bolǵannan keıin, eshkimnen suramaı, aǵzany máıitten ala beretin edi. Zańdy ózgertkennen keıin adam tiri kezinde ruqsatyn berse de, bermese de, aǵzasyn týysqan­darynyń qolhatynsyz alýǵa bolmaıdy degen zań shyqty. Osynyń kesirinen qazir máıitten jylyna bir ne eki aǵza ǵana alady. Kim jeńdi budan? Qoǵam utylyp qaldy. 4 myńǵa taıaý adam kezekte tur, muqtajy odan da kóp. Onyń ózi operaııaǵa jaraıdy degendegisi. Jylyna eki máıitten ǵana aǵza alynatyn bolsa, sanańyz oǵan qaı jyly kezek keletinin. Qoldanystaǵy zańnamany ózgertý qajet. О́ıtkeni osy saladaǵy qyrýar qarjyǵa alynǵan bazalyq jabdyqtar men mamandar tıisti maqsatta jumyldyrylmaı keledi, – deıdi hırýrg.

Qoǵamda aǵza múshesiniń donorlyǵyna oń kózqaras qalyptastyrý – densaýlyq saqtaý salasyndaǵy mańyzdy máseleniń biri. Sol sebepti transplantaııany úılestirýshiler bul baǵytta aýqymdy aqparattyq-túsindirý jumystaryn júrgizýdi jalǵastyrýda. Qazaqstandyqtar ózi qaıtys bolǵannan keıin aǵza donory bolýǵa yqtııary bar-joǵyn kózi tirisinde gov.kz portalynda jazyp kórsete alatynyn da aıtý kerek. 2020 jyldan beri portalda 18 myńǵa jýyq ótinim tirkelgen eken, onyń ishinde 17 myńnan asa adam donorlyqtan bas tartsa, myńǵa jýyǵy kelisim bergen degen derek bar.