«نەلىكتەن «قىرگۇيەك» دەپ جازىپ ءجۇرمىز»: قازاقستاندىق ايەل بالاسىنىڭ «قازاق ءتىلى» وقۋلىعىنداعى ءسوز قاتە جازىلعانىنا شاعىمداندى

فوتو ۆيدەوكادردان سكرينشوت جاسالعان

قازاقستاندىق sai_abu ەسىمدى ايەل 3-سىنىپتا وقيتىن بالاسىنىڭ «قازاق ءتىلى» وقۋلىعىندا «قىرگۇيەك» جانە «وزگوروت» ءسوزى قاتە جازىلعانى تۋرالى ۆيدەو تۇسىرگەن. ول وقۋ باعدارلاماسىنىڭ اۆتورلارىنا “نەلىكتەن مۇنداي قاتە جىبەرەدى?” دەپ اشۋلاندى. بۇل ماسەلە تۋرالى Stan.kz تىلشىسى وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنە قاراستى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-پراكتيكالىق ءبىلىم مازمۇنىن ساراپتاۋ ورتالىعىنان جانە فيليلوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ورىناي جۇبايدان سۇراپ ءبىلدى.

«سىزدەرگە 3-سىنىپتىڭ «قازاق ءتىلى» وقۋلىعىن اشىپ كورسەتكىم كەلەدى. قىزىم 3-سىنىپ وقىپ جاتىر. تەزىرەك كىتاپتىڭ بەتتەرىن اشايىن. مۇندا اۆتورلارى رەتىندە ف.ش.ورازباەۆا, ج.ت.داۋلەتبەكوۆا, ر.س.راحمەتوۆا, ا.ق.راۋاندينا, ل.س.نۇرمۇحانوۆا دەپ جازىلعان. ال كىتاپتىڭ ءوزى «قازاق ءتىلى», «بالاپان» جانە باسپاسى «كوكجيەك – گوريزونت» دەپ كورسەتىلگەن. وقۋلىق قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ۇسىنىسىمەن جاسالعان. ەندى سۇراق تۋىنداپ تۇر. “1 قىرگۇيەك”, بۇل نە? ءبىز ءاردايىم قىركۇيەك دەپ جازىپ جۇرگەن ەدىك. مۇمكىن گرامماتيكالىق قاتە كەتىپ قالعان شىعار. كەلەسى بەتتە «قىرگۇيەك – كۇزدىڭ ءبىرىنشى ايى» دەپ جازىلعان. نەلىكتەن, بۇلاي? سوندا «گ» ارقىلى جازىلا ما?» – دەدى وقۋشىنىڭ اتا-اناسى.

الايدا اتا-انا كەلەسى ۆيدەوسىندا وعان باسپا ديرەكتورى حابارلاسىپ, بەينەجازبانى ءوشىرۋىن سۇراعانىن ايتتى.

«ماعان «كوكجيەك-گوريزونت» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى, پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ناتاليا ۆلاديميروۆنا جەكە حابارلاما جىبەرىپ, جاريالاعان جازبامدى ءوشىرۋىمدى ءوتىندى. وعان بۇل ۆيدەو الدەقاشان الەۋمەتتىك جەلىدە تاراپ كەتكەنىن جانە وشىرمەيتىنىمدى ايتتىم. ول «قىركۇيەك» سوزىندە «ك» 2009 جىلدان بەرى «گ» بولىپ بەكىتىلگەن دەدى. تۇسىنبەگەنىم, ەگەر سول جىلدان باستاپ وزگەرتۋلەر مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلسە, نەگە ساباقتا دا, ءۇي جۇمىسى داپتەرلەرىندە دە بۇلاي جازىپ جۇردىك?! سوندا «گ» مەن «ك» ءارپىن قاتار قولدانا بەرۋگە بولا ما? ال كۇنتىزبەلەردە نەلىكتەن «قىركۇيەك» دەپ جازىپ ءجۇرمىز?» – دەپ اتا-انا شۋ كوتەردى.

Stan.kz ءتىلشىسى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-پراكتيكالىق ءبىلىم مازمۇنىن ساراپتاۋ ورتالىعىنان 3-سىنىپقا ارنالعان «قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى» وقۋلىعىنا قاتىستى سىني ۆيدەوعا جاۋاپ الدى.

«كەيىنگى بەس جىلدا ءار وقۋ جىلىنىڭ باسىندا وقۋلىقتاعى «قىرگۇيەك» پەن «كوگونىس» سوزدەرى سىنعا ءىلىندى. وقۋلىقتاعى 1-ساباقتىڭ 2-تاپسىرماسىندا كەزدەسەتىن «قىرگۇيەك» ءسوزى قازاقستان ۇكىمەتى جانىنداعى رەسپۋبليكالىق تەرمينولوگيا كوميسسياسى ماقۇلداعان ورفوگرافيالىق سوزدىككە سايكەس بەرىلگەن (الماتى, 2013 ج., اكادەميك ر.سىزدىقتىڭ رەداكتسيالىق باسشىلىعىمەن). وسىعان ساي, وقۋلىقتا «قىرگۇيەك» ءسوزى دۇرىس بەرىلگەن», – دەدى ورتالىق.

ورتالىقتىڭ دەرەگىنشە, ورفوگرافيالىق سوزدىك ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتىنە باعىنىستى ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى مەن بۇرىنعى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ءتىل كوميتەتىمەن بىرلەسىپ ازىرلەنگەن.

«سونىمەن قاتار وقۋلىقتىڭ 5-بەتىندە ورنالاسقان «دۇرىس ايت» ايدارىندا «وزگەرەدى» ءسوزىنىڭ اۋدارماسى ەمەس, قازاق ءتىلىڭ ورفوەپياسىنا ساي ءسوزدىڭ ترانسكريپتسياسى بەرىلگەن. ياعني, «وزگوروت» ترانسكريپتسياسى قازاق ءتىلىنىڭ ايتىلۋىنا سايكەس وقۋلىقتا دۇرىس بەرىلگەن. قۇرمەتتى اتا-انالار مەن ۇستازدار! وقۋلىقتارعا قاتىستى سىني پىكىر جازباس بۇرىن اقپاراتتىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىن تەكسەرىپ الۋلارىڭىزدى سۇرايمىز!» – دەپ ءتۇسىندىردى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-پراكتيكالىق ءبىلىم مازمۇنىن ساراپتاۋ ورتالىعى.

ال ەلگە بەلگىلى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ورىناي جۇباي «قىركۇيەك» پەن «قىرگۇيەك» سوزىنە تۇسىندىرمە بەرىپ ءوتتى.

«قىرگۇيەك», «شەگارا», «كوگونىس» دەگەن ءسوزدى 2013 جىلى ورفوگرافيالىق سوزدىككە اكادەميك, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور رابيعا سىزدىق ەنگىزدى. عالىم تەلەجۇرگىزۋشىلەر سۋفلەردى «قالاي جازىلىپ تۇرسا, سولاي وقيدى» دەپ ايتقان ەدى. وسى سەكىلدى «قول قويدى», «شەكارا» دەپ وقىعاندا قۇلاققا تۇرپىدەي تيەدى دەدى. ول كىسى بۇل جەردە بىرىككەن سوزدەردى, ەندى كىرىككەن دەپ قابىلدايىق دەپ ۇسىنىس تاستادى. ءسويتىپ ايتىلۋىنا سايكەس فونەتيكالىق پرينتسيپكە سايكەستەندىردى. سەبەبى سوزدەر كىرىككەن كەزدە كەلەسى دىبىس وزگەرىسكە ۇشىراي بەرەدى. مىسالى, «قولعابىس», «قولعانات» دەگەن سوزدەردە «ق» دىبىسى «ع»-عا اۋىسقان. سونىمەن قاتار «كوگال», «كوگوراي» دەگەن سوزدەردە, ءاۋ باستا-اق «ك» بولعان. داۋىستىلاردىڭ ىقپالىنا قاراي «گ» بولىپ ايتىلىپ كەتكەن», – دەدى فيلولوگ ورىناي جۇباي.