«Nelikten «qyrgúıek» dep jazyp júrmiz»: Qazaqstandyq áıel balasynyń «Qazaq tili» oqýlyǵyndaǵy sóz qate jazylǵanyna shaǵymdandy

Foto vıdeokadrdan skrınshot jasalǵan

Qazaqstandyq sai_abu esimdi áıel 3-synypta oqıtyn balasynyń «Qazaq tili» oqýlyǵynda «qyrgúıek» jáne «ózgórót» sózi qate jazylǵany týraly vıdeo túsirgen. Ol oqý baǵdarlamasynyń avtorlaryna “nelikten mundaı qate jiberedi?” dep ashýlandy. Bul másele týraly Stan.kz tilshisi oqý-aǵartý mınıstrligine qarasty respýblıkalyq ǵylymı-praktıkalyq bilim mazmunyn saraptaý ortalyǵynan jáne fılılogııa ǵylymdarynyń doktory Orynaı Jubaıdan surap bildi.

«Sizderge 3-synyptyń «Qazaq tili» oqýlyǵyn ashyp kórsetkim keledi. Qyzym 3-synyp oqyp jatyr. Tezirek kitaptyń betterin ashaıyn. Munda avtorlary retinde F.Sh.Orazbaeva, J.T.Dáýletbekova, R.S.Rahmetova, A.Q.Raýandına, L.S.Nurmuhanova dep jazylǵan. Al kitaptyń ózi «Qazaq tili», «Balapan» jáne baspasy «Kókjıek – Gorızont» dep kórsetilgen. Oqýlyq Qazaqstan Respýblıkasy bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń usynysymen jasalǵan. Endi suraq týyndap tur. “1 qyrgúıek”, bul ne? Biz árdaıym qyrkúıek dep jazyp júrgen edik. Múmkin grammatıkalyq qate ketip qalǵan shyǵar. Kelesi bette «Qyrgúıek – kúzdiń birinshi aıy» dep jazylǵan. Nelikten, bulaı? Sonda «G» arqyly jazyla ma?» – dedi oqýshynyń ata-anasy.

Alaıda ata-ana kelesi vıdeosynda oǵan baspa dırektory habarlasyp, beınejazbany óshirýin suraǵanyn aıtty.

«Maǵan «Kókjıek-Gorızont» baspasynyń dırektory, pedagogıka ǵylymdarynyń kandıdaty Natalıa Vladımırovna jeke habarlama jiberip, jarııalaǵan jazbamdy óshirýimdi ótindi. Oǵan bul vıdeo áldeqashan áleýmettik jelide tarap ketkenin jáne óshirmeıtinimdi aıttym. Ol «qyrkúıek» sózinde «K» 2009 jyldan beri «G» bolyp bekitilgen dedi. Túsinbegenim, eger sol jyldan bastap ózgertýler men túzetýler engizilse, nege sabaqta da, úı jumysy dápterlerinde de bulaı jazyp júrdik?! Sonda «G» men «K» árpin qatar qoldana berýge bola ma? Al kúntizbelerde nelikten «qyrkúıek» dep jazyp júrmiz?» – dep ata-ana shý kóterdi.

Stan.kz tilshisi respýblıkalyq ǵylymı-praktıkalyq bilim mazmunyn saraptaý ortalyǵynan 3-synypqa arnalǵan «Qazaq tili men ádebıeti» oqýlyǵyna qatysty synı vıdeoǵa jaýap aldy.

«Keıingi bes jylda ár oqý jylynyń basynda oqýlyqtaǵy «qyrgúıek» pen «kógónis» sózderi synǵa ilindi. Oqýlyqtaǵy 1-sabaqtyń 2-tapsyrmasynda kezdesetin «Qyrgúıek» sózi Qazaqstan úkimeti janyndaǵy Respýblıkalyq termınologııa komıssııasy maquldaǵan Orfografııalyq sózdikke sáıkes berilgen (Almaty, 2013 j., akademık R.Syzdyqtyń redakııalyq basshylyǵymen). Osyǵan saı, oqýlyqta «qyrgúıek» sózi durys berilgen», – dedi ortalyq.

Ortalyqtyń dereginshe, orfografııalyq sózdik bilim jáne ǵylym mınıstrligi ǵylym komıtetine baǵynysty A.Baıtursynuly atyndaǵy til bilimi ınstıtýty men burynǵy mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń til komıtetimen birlesip ázirlengen.

«Sonymen qatar oqýlyqtyń 5-betinde ornalasqan «Durys aıt» aıdarynda «ózgeredi» sóziniń aýdarmasy emes, qazaq tiliń orfoepııasyna saı sózdiń transkrıpııasy berilgen. Iaǵnı, «ózgórót» transkrıpııasy qazaq tiliniń aıtylýyna sáıkes oqýlyqta durys berilgen. Qurmetti ata-analar men ustazdar! Oqýlyqtarǵa qatysty synı pikir jazbas buryn aqparattyń durys-burystyǵyn tekserip alýlaryńyzdy suraımyz!» – dep túsindirdi respýblıkalyq ǵylymı-praktıkalyq bilim mazmunyn saraptaý ortalyǵy.

Al elge belgili fılologııa ǵylymdarynyń doktory Orynaı Jubaı «qyrkúıek» pen «qyrgúıek» sózine túsindirme berip ótti.

«Qyrgúıek», «shegara», «kógónis» degen sózdi 2013 jyly orfografııalyq sózdikke akademık, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Rabıǵa Syzdyq engizdi. Ǵalym telejúrgizýshiler sýflerdi «qalaı jazylyp tursa, solaı oqıdy» dep aıtqan edi. Osy sekildi «qol qoıdy», «shekara» dep oqyǵanda qulaqqa túrpideı tıedi dedi. Ol kisi bul jerde birikken sózderdi, endi kirikken dep qabyldaıyq dep usynys tastady. Sóıtip aıtylýyna sáıkes fonetıkalyq prınıpke sáıkestendirdi. Sebebi sózder kirikken kezde kelesi dybys ózgeriske ushyraı beredi. Mysaly, «qolǵabys», «qolǵanat» degen sózderde «q» dybysy «ǵ»-ǵa aýysqan. Sonymen qatar «kógal», «kógoraı» degen sózderde, áý basta-aq «k» bolǵan. Daýystylardyń yqpalyna qaraı «g» bolyp aıtylyp ketken», – dedi fılolog Orynaı Jubaı.