Jańalyqtar
О́mir saýdasy: Qazaqstandaǵy búırek pıramıdasynyń qupııasy
Foto: ashyq derekkóz
Qazaqstanda aǵza satý men satyp alýǵa zań júzinde tyıym salynǵandyqtan, kóptegen azamat zańsyz áreketke barady. Qazir donorlar tapshy, otaǵa kezekte turǵandardyń sany kún sanap artyp keledi. Sondyqtan keıbireýleri donor tabý úmitimen «qara naryqqa» júginýge májbúr bolady. Maqaladaǵy keıipkerlerdiń esimderi ózgertilgen, dep jazady qandastar.kz
Túrkistan oblysy, Arys qalasynyń týmasy Erbol búıregin satyp, qaryzynan qutylmaq boldy. Biraq alaıaqtardyń qolyna túsip, ómiri astan-kesteń boldy. Erbol Orda.kz redakııasyna qalaı aldanyp, búıreginen de, aqshasynan da aıyrylǵanyn aıtyp berdi. Qazirgi tańda Erboldyń ústinen qylmystyq is qozǵaldy. Tipti bas bostandyǵynan aıyrylýy da múmkin.
Erboldyń búıregin satqan sebebiniń biri — Saýran aýdanynda brıgadır bolyp jumys istegeni. Onyń qaramaǵynda 40 shaqty qurylysshy bolǵan. Qurylys aıaqtalǵan soń, Abylaı esimdi jigit olardyń eńbek aqysyn tólemeı, Erboldan qaramaǵyndaǵy jumysshylar 7 mıllıon 800 myń teńgeni talap ete bastaıdy.
«Men úıdiń úlkenimin, 7 aǵaıyndymyz, otbasym bar. Otbasym úshin jáne baýyrlarymnyń qaýipsizdigi úshin qorqyp, búıregimdi satyp, qaryzdan qutylýǵa bel býdym. Bir kúni VK jelisinen búırek satý týraly jarnamany kórip qaldym. Sodan keıin óz densaýlyǵym boıynsha málimetterdi toltyryp, ótinish jiberdim. Keshki ýaqytta Almaty qalasynan maǵan habarlasty. 2021 jyly 7 tamyzda shaqyrtý boıynsha Almaty qalasyna keldim. Meni Serjan jáne onyń dosy Aman kútip aldy. Tamaqtaný barysynda maǵan bylaı dedi: «Qazir seni búıregińdi satyp alatyn adamdarǵa aparamyz, biraq baǵa týraly eshteńe aıtpa. Biz 6 mıllıonǵa satýǵa kelistik» dedi. Tamaqtan soń klınıkaǵa bardyq, sol jerde meniń búıregimdi alýshy Atyraý qalasynyń týmasy Erbolat pen onyń qaryndasy Bulbulmen tanystyrdy. Keıin hırýrgpen tanystyrdy. Áńgime barysynda hırýrg aldyńǵy búırek donoryndaǵy sekildi densaýlyǵymnan aqaý shyqpaı ma, dep surady», – deıdi Erbol.
Orda.kz redakııasy Erbolat myrzaǵa habarlasyp pikirin almaq boldy. Biraq Erbolat myrza suhbat berýden bas tartty.
Serjan Erbolǵa jalpy proess 2 aıǵa sozylady dep ýáde bergen, biraq is júzinde 6 aıǵa sozylǵan. Erboldyń aıtýynsha, barlyq tekserister men analızder hırýrg arqyly jasalǵan. Osy qyzmeti úshin hırýrg 5 mıllıon teńge alatynyn Serjan aıtqan. Bir qyzyǵy, Serjan Erboldy otaǵa basqa adamnyń qujatymen kirgizgen, ıaǵnı jalǵan qujatpen.
«Eki aıdan asqan soń shý shyǵara bastadym. Ýaqyt uzap ketkendikten, búıregimdi satýdan bas tarttym. Sol kezde Serjan men onyń dosy kelip, osy ýaqytqa deıin iship-jegeniń men analızińe 11 mıllıon teńge ketti, sony tóleısiń, áıtpese búıregińdi tegin alamyz dep qorqytty. Osy ýaqyt aralyǵynda Serjannyń janynda júrip, kimdermen aralasatynyn jáne kimge jalǵan qujat jasatatynyn bilip aldym. Biraz ýaqyttan keıin aýyldaǵy kelinshegimdi Almatyǵa shaqyrttym. Otaǵa jaqyndaǵanda búırekti satyp alǵan Erbolattan aqshany aldyq. Serjan aqshany kórsetip, otaǵa ýaıymsyz kirýim keregin aıtty. Bir kúni Serjan «Otaǵa kirmeı qashyp ketesiń, maǵan kepildik kerek» dep áıelderdiń ish kıimin kıgizip, qolyma esirtki ustatyp, foto men vıdeoǵa túsirip, qashyp ketseń, osyny áleýmettik jelige taratamyn dep qoqan loqqy jasady», – dedi Erbol.
Ota jasalǵannan keıin, Erbolǵa aqshany qurtyp alǵandaryn aıtty. Shyǵyndar kóp bolǵandyqtan, aqshany bólip berýge ýáde etedi. Bir aı boıy Erbol men Serjan habarlasyp turǵan, biraq ekinshi aı ótken soń Serjan iz-túzsiz joǵalyp ketken. Erbol Almaty qalasyna kelip, hırýrgten Serjandy taýyp berýin ótinedi. Biraz ýaqyt ótken soń Serjan ózi habarlasyp, aýrýhananyń janynda kezdesedi.
«Olar maǵan Almatyda bolýdy aıtty. Bir kúni qolynda sómkesi bar bir jigit jalǵa alynǵan páterime kelip, «Aqshańnyń jartysyn ákeldim, taǵy da kepildik kerek» dep, Serjannyń aıtqanyn aıtty. Zorlyq jasady. Birneshe ret boldy. Barlyǵy alǵan aqsham – 1 mıllıon 300 myń teńge. Bir kúni Serjan Almaty qalasynda ózimen birge jumys isteýdi usyndy, men bas tarttym»
Erboldyń aıtýynsha, ol Serjanǵa tolyqtaı baǵynyshty boldy, sebebi qolynda foto men vıdeolar bar edi. Onyń tapsyrmalaryn oryndap júrip, Qaskeleń qalasynyń turǵyny Erkin esimdi jigittiń de donor bolǵanyn Serjannyń aıtýymen bildi.
«Marat, Qaırat, Erkin Túrkııada ota jasatatyn boldy. Iaǵnı, Serjan Túrkııa jáne Úndistan elderiniń dárigerlerimen zańsyz baılanys ornatyp, donorlar taýyp otyrǵan. Marat pen Qaırat Túrkııada ota jasatady, al Erkin aqshasyn talap etedi. Erkinniń áıeline aqshany Qazaqstanda berýdi Serjan maǵan tapsyrdy. Bir-eki saǵat ótken soń Serjan maǵan habarlasyp, Erkinniń qashyp ketkenin aıtty. Meni áýejaıǵa ony kútip alýǵa jibermekshi boldy. Kezdesý barysynda «Erkindi taýyp ber nemese 24 mıllıon teńge» dep qoqan-loqqy jasady. Amalsyzdan kelinshegim bir búıregin berdi. Jubaıyma 3 mıllıon teńge berdi, biraq bólip-bólip berdi. Bir kúni kóligimniń astynan GPS navıgator taýyp aldym, kapotym da ashyq turdy. Sol kezde artymnan bireýler baqylap júrgenin túsindim», – dedi Erbol.
Bir kúni Erbolǵa Maǵjan esimdi er adam habarlasyp, «Eki saǵat ishinde bir mıllıon tólemeseń, ustap qamaımyz» dep qorqytty. Sol sııaqty qorqytý hırýrgke da jasalǵan eken. Erboldyń aıtýynsha, hırýrg suraǵan aqshany bergen. Keıin Serjan «Maǵjan – meniń konkýrentim, ustap alyp, qamap tastaıdy, ýaıymdama» dep sendirgen. Arada on kún ótken soń Erboldy Almaty-Jarkent tas jolynda polıııa qyzmetkerleri ustady.
Erboldyń ızolıatordaǵy oqıǵasy quqyq qorǵaý júıesiniń kóleńkeli tustaryn aıqara ashyp berdi. Ol óz sózimen búkil zańsyzdyqty jaıyp saldy.
«Meni ustaǵannan keıin eshteńe jasyrmaı, barlyǵyn aıtyp berdim. Tergeýshige bul iste qurban ekenimdi túsindirip, olar maǵan kómektesedi dep sendim. О́z tarapymnan men zańsyzdyqtardyń barlyǵyn aıtyp berýge ýáde ettim. Tergeý barysynda 37 adamdy atadym: notarıýstar, hırýrgtar jáne Serjannyń aınalasynda júrgenderdiń bárin aıttym»
Tergeý kezinde Erboldyń aldanǵany aıqyn boldy. Ol tergeýshilermen áriptestikke qol qoıǵanyna qaramastan, ýaqytsha ızolıatorǵa qamaldy. Sol jerde kúdikti Serjanmen kezdesip, janjalǵa da barǵan. Serjan, óz kezeginde, barlyq aıyptardy joqqa shyǵaryp, ony tanymaıtynyn aıtqan. Erboldy ızolıatorǵa áketerde Serjan oǵan «Arǵy jaqpen kelisip qoıdym, meni tanymaımyn dep aıt, málimetińdi ózgert. Men seniń jaǵdaıyńdy jasap beremin, kólik, úı barlyǵymen qamtamasyz etemin», – dep ýáde bergen.
Biraq sol sátte-aq Serjan ózin qutqaryp shyǵyp ketken.
Osydan keıingi oqıǵalar Erboldyń psıhologııalyq kúızelisin tipti kúsheıtti. Izolıatorda otyrǵan kezinde oǵan qoldaý bolar qujatyn da tartyp aldy. Ol shekken azabynyń shegine jetip, alǵash ret óz-ózine qol jumsamaq boldy. Bul onyń sýııdke degen alǵashqy áreketi ǵana boldy – keıinnen ol 14 ret osyndaı qadamǵa bardy.
«Polıııa qyzmetkerleri meni mazaq qylyp, «ólseń ól, is tezirek jabylady» dep aıtatyn», – dep esine aldy ol.
Erboldyń aıtýynsha, ol sýııd aldynda úsh paraq hat jazǵan.
«Jedel járdem shaqyryp, Qonaev qalasyndaǵy aýrýhanaǵa jetkizdi. Hırýrg ota shuǵyl qajet ekenin aıtty, biraq polıııa qyzmetkerleri operaııadan bas tartyp, qaıta alyp ketti. Jaǵdaıym nasharlaǵan soń, taǵy da aýrýhanaǵa ákeldi. Operaııa aıaqtalǵansha jazǵan hattarymdy joıyp jiberdi», – deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, bul kezde ızolıator ishinde de qysym jalǵasqan.
«Serjan qalaǵan ýaqytta qońyraý shalyp turdy. Otadan shyqqan soń Dýman Muhametkárimmen tanystym. Ol maǵan ızolıatordan hat jazýdy úıretti»
Kelisilgen hat arqyly óz quqyǵyn qorǵaýdy jalǵastyrǵan ol, Álı esimdi tergeýshiniń ony basty uıymdastyrýshy etip kórsetkenin de ashyna jetkizdi.
«Eger men uıymdastyrýshy bolsam, óz jaǵdaıymdy jasap alar edim ǵoı, al mende kók tıyn joq», – deıdi Erbol.
Ota kezinde onyń densaýlyǵyna qatysty zańsyzdyqtardyń tizbegi de aıqyn kórindi: áıeli ota jasaǵan hırýrg hırýrgtyń «biz olardy tanymaımyz» dep aıtqanyn estigen. Búıregi alynǵanymen, eshqandaı ótemaqy nemese qoldaý almaǵan ol úkimetke degen senimin joǵaltqan.
«Eger úkimet kómektese almasa, úkimettiń halyqqa ne keregi bar?» – dep sózin qorytty Erbol.
Erboldyń aıtýynsha, Serjanǵa jaýapty adam Meıirjan esimdi uıymdasqan qylmystyq toptyń basshysy. Qazirgi tańda Erbol da, onyń jubaıy da bir-bir búıreksiz qalyp, densaýlyqtary syr bergen.
Erbol tergeý ızolıatorynda bolǵan ýaqytta májilisiniń depýtaty Jarqynbek Amantaıǵa hat jazdy. Jaýabyda keldi.
Depýtatqa Erboldan quqyq qorgaý organdary jáne densaýlyq saqtaý qyzmetkerleriniń zańsyz áreketteri týraly ashyq hat kelip týsti. Májilismen óz kezeginde Bas prokýratýraǵa, densaýlyq saqtaý mınıstrligine, qylmystyq-atqarý júıesi komıtetiniń «№71 mekemesine» saýal joldady.
«Hat ıesi, óziniń 25 jasynda otbasymen baýyrlaryn asyraımyn dep shyryldap júrip ızolıatorge qalaı týskeni týraly jáne osy istiń mán-jaıyn dáleldep eshkimge jetkize almaǵany týraly jan aıqaıyn aıtady.
Joǵaryda atalǵan máselelerge baılanysty, ótinishte baıandalgan dálederdi muqııat qaraýdy jáne Sizderden óz quzyretterinizdiiń dengeıinde aqıkatty anyktaý ýshin barlyk kajetti sharalardy kabyldaýdy sýraımyn. Qorǵaý nátıjeleri men qabyldanǵan sharalar týraly ótinish berýshige jáne Qazaqstan Respýblıkasy májilisine jaýap berýdi suraımyn» delingen hatta.
Orda.kz tilshisi ota jasalynǵan klınıkaǵa hırýrgty izdep bardy. Biraq medbıkeler «ota jasap jatyr» dep kezdestirmedi.
Erboldyń jubaıynyń ish-qurlysy irińdep, taǵy da ota jasaldy. Qazirgi tańda, Erboldy sot aldynda qorǵaı alatyn zańgeri joq. Bir-bir búırekterinen aıyrylǵan otbasy «búırek pıramıdasyn» uıymdastyrdy dep sottalyp ketýi múmkin. Aıta ketetin jaıt, Erboldyń 2 jasar uly bar.
Almaty polıııasy 2023 jyldyń shildesinde adam aǵzalary men tinderin májbúrlep nemese zańsyz alý faktisi boıynsha aldyn ala tergeý jumystaryn bastady. Qylmys aldyn ala sóz baılasqan adamdar tobymen jasalǵan, dep málimdedi polıııa departamenti.
