«ورىن تابىلاتىن شىعار»: قازاقستاندا قىزىلوردادان باسقا جەردە مۇستافا شوقايدىڭ ەسكەرتكىشى جوق

فوتو: اشىق دەرەككوز

مۇستافا شوقاي 1890 جىلى 25 جەلتوقساندا سىر بويىنداعى نارشوقى دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. ول – بۇكىل تۇركى الەمىنىڭ تاريحي تۇلعاسىنا اينالعان ءبىرتۋار ازامات. الاش پارتياسىندا بولدى, تۇركىستان اۆتونومياسىنىڭ باسىندا تۇردى. 21 جىل ەۋروپادا ەميگراتسيادا ءجۇرىپ, قازاقتىڭ بوستاندىعى ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعا.

• ۇلتتىق رۋحسىز ۇلت تاۋەلسiزدiگi بولۋى مۇمكiن بە? تاريح وندايدى كورگەن جوق تا, بiلمەيدi دە. ۇلت ازاتتىعى – ۇلتتىق رۋحتىڭ ناتيجەسi. ال ۇلتتىق رۋحتىڭ ءوزi ۇلت ازاتتىعى مەن تاۋەلسiزدiگi اياسىندا ءوسiپ-داميدى, جەمiس بەرەدi.
• ۇلتتىق رۋحتىڭ نەگiزi – ۇلتتىق تiل.
• بiز قۇل بولىپ تۇرا المايمىز. بiز ۇلت ازاتتىعىمىزدى الامىز.
• اعالار, قىپشاق دەگەن ۇلت بولمايدى, قازاق دەگەن ۇلت بار. ەگەر ارقايسىمىز ءبولiنiپ, قىپشاقتىڭ كوسەمi, ارعىننىڭ كوسەمi, ءۇيسiننiڭ كوسەمi بولىپ جاتساق, بiزدiڭ حالىق ازادى.
• تولقۇجات دەگەن نارسە «ۇلت» بەرمەيدi, ونىڭ «ۇلتىن» وزگەرتە المايدى. تولقۇجات دەگەن نارسە سول تولقۇجات يەسiنiڭ ونى بەرۋشi ۇكiمەتكە تاۋەلدi ەكەنiن عانا كۋالاندىرادى.
• ىلعي دا وتانىما قايتۋ ويىندا جۇرەمiن جانە سوعان جەتۋ ءۇشiن تىرىسامىن. دەمەك, اتامەكەنiمدi قۇتقارۋ ءۇشiن كۇرەسەمiن.
• قازاقپىن دەپ ماقتانۋدى ار كورەتiن, قازاقتىڭ تiلiندە سويلەۋدi ماسقارالىق كورەتiن سالت قايدان شىعىپ وتىر? بالالاردىڭ كوبi نە قازاق, نە ورىس بولىپ تاربيەلەنبەي, شورە-شورە بiردەمە بولىپ ءوسiپ جاتقانىن نەگە كورمەيسiڭدەر?
• ءوزiنiڭ iشكi بiرلiگiن نىعايتا العان حالىقتار عانا تاۋەلسiزدiگiنە قول جەتكiزە الادى جانە ونى قورعاپ قالا الادى.
• جالپى ادامگەرشiلiك جانە فيلوسوفيالىق تۇرعىدان العاندا جاقسى حالىق, جامان حالىق دەگەن ۇعىم جوق, بولمايدى دا.
• تاريح راقىمسىز. ول – عۇلامانى دا, بiلگiردi دە, ونەر يەسiن دە, حاندار مەن پاتشالاردى دا ايامايدى. ول ءوز زاڭىنا قارسى كەلگەندەردiڭ ءبارiن ەزiپ-جانشىپ جۇرە بەرەدi. تاريح زاڭدارى كەرi قايتۋدى بiلمەيدi جانە ونى جاراتپايدى.
• اتامەكەندi ءسۇيۋ – ونىڭ تۇتاس مۇددەسiنە قىزمەت ەتۋ, وسى جولدا ارقاشان قىزمەت ەتۋگە, كەرەك بولسا جانپيدا قىلۋعا دايىن تۇرۋ بولىپ تابىلادى.