Orynbor. Sý basqan Reseı oblysy apatpen qalaı kúresip jatyr?

Orynbor oblysyndaǵy sý tasqyny kezinde kemi 5 adam qaza tapty. 2014 jyly 1 mıllıard rýblge salynǵan sý bógeti 3 kúnde úsh ret jarylǵan. 10 myńnan astam úıdi sý basyp, myńdaǵan adam evakýaııalandy. Or jáne Orynbor oblystarynda federaldy deńgeıdegi tótenshe jaǵdaı jarııalandy.

5 sáýirde Ordaǵy Jaıyq ózeniniń sol jaǵalaýyndaǵy sý bógeti jarylǵan. Saldarynan Eski qala aýmaǵyndaǵy myńdaǵan úı sý astynda qaldy. Bılik sý tasqyny qaýpi jaıly turǵyndarǵa birneshe saǵat buryn ǵana eskertip, «basqa jaqqa kóshý árkimniń óz erkinde» degen. Erteńine Jaıyqtyń oń jaǵalaýyndaǵy sý bógeti jarylǵannan keıin ǵana bılik Nıkel aýylynyń turǵyndaryn evakýaııalaı bastady.

– Bóget jarylatynyn bilgen joqpyz. Kúndiz barǵanymda, sý bógettiń erneýine 2 metrdeı ǵana jetpeı turǵan. Keshke sý kóterile bastady, biraq bóget jarylady dep oılamadyq. Yǵy-jyǵy adam jınalyp, arnaıy qyzmet ókilderi kele bastady. Ýaıymdap, balalarymdy kólikke otyrǵyzyp, vokzalǵa bardym. Qas qaraıǵanda kelip, qujattarymyzdy ǵana alyp úlgerdim. Qazir úıimizdiń tóbesi ǵana kórinip tur, – deıdi jergilikti turǵyn Aleksandra.

Tótenshe jaǵdaı qyzmetinen sý bógeti jarylǵany jaıly habarlama túngi 12-de – Aleksandranyń úıin sý alyp, 50 taýyǵy qyrylyp qalǵan kezde bir-aq kelgen.

7 sáýir kúni Jaıyqtyń sýy qalypty mólsherden 30 santımetrge kóterilip, erteńine bógettiń taǵy bir tusy jaryldy. Bul joly Lesotorgovyı aýylyn sý basty.

– Bóget jarylǵanda, kóbi uıyqtap jatqan. Týystarym «adamdar kóz aldymyzda sýǵa ketip óldi» deıdi. Olar qujattan basqa eshteńe alyp úlgermegen, endi baspanasyz qaldy, – deıdi Olga Or qalasynda turatyn jaqyndaryn oılap.

Sońǵy derekter boıynsha, Or qalasynan 1164 adam evakýaııalanǵan, onyń 336-sy – bala. Olardy mektepterden ashylǵan 12 ýaqytsha baspanaǵa jaıǵastyrǵan. Orynbor oblysynyń gýbernatory Denıs Pasler bıylǵy tasqyndy óńir tarıhyndaǵy eń aýqymdy apatqa jatqyzyp otyr.

Or turǵyny Anna dostarynyń byltyr ıpotekaǵa alǵan úıin sý basyp, ózderi ázer aman qalǵanyn, qazir Qazaqstandaǵy týystaryn panalaýǵa ketkenin aıtady.

7 sáýirde Reseı prezıdenti Vladımır Pýtınniń buıryǵymen Or qalasyna tótenshe jaǵdaılar mınıstri Aleksandr Kýrenkov bardy. Erteńine turǵyndarmen gýbernator kezdesti.

Ordaǵy sý bógeti jarylǵan soń, jergilikti turǵyndar memleketten ótemaqy talap etip, mıtıngige shyqqan. Olar «Masqara!», «Pýtın, kómektes» dep urandady. Adamdar bıliktiń turǵyndardy der kezinde evakýaııalamaǵanyna narazy. Basynda polıııa bıliktiń ruqsatynsyz mıtıng ótkizý zańsyz ekenin eskertip, demonstranttardy taratýǵa tyrysty. Biraq halyq alańda qalyp, bógettiń jarylýyna kinálilerdi tabýdy, múlik shyǵyny úshin tólenetin ótemaqy mólsherin kóterýdi talap etti. Bılik ókilderi baspanasyz qalǵan otbasylarǵa jan basyna 100 myń rýblden, múlki jartylaı jaramsyz bolyp qalǵandarǵa 50 myń rýblden tóleımiz degen.

Or qalasynyń turǵyndary memleketten laıyqty ótemaqy surap, petıııa jarııalady. 9 sáýirge deıin qujatqa 11,5 myń adam qol qoıǵan.

– 100 myń rýblden beremiz deıdi, biz 5 adambyz, bul aqsha qaı jaǵymyzǵa jetedi? 3 jyl buryn gaz kirgizgende, qural-jabdyqtyń ózine 100 myń rýbldeı aqshamyz ketken. Osy qysta ǵana tıyndap jınaǵan aqshamyzǵa 2 bólmeni jóndedik, – deıdi Aleksandra.

8 sáýirde jurt Or qalasynyń merinen úılerdi qalpyna keltirý, maroderlerden qorǵaý, ótemaqy kólemi jaıly suraǵan. Biraq mer suraqtarǵa jaýap bermeı, ákimdikke kirip ketti. 3 sáýirde ǵana qala basshysy bóget basyna baryp, sý tasqyny qaýpi joq degen edi.

Tótenshe jaǵdaılar mınıstri Aleksandr Kýrenkov adamdardyń ózin kinálady. Onyń sózinshe, evakýaııa bir apta buryn jarııalanǵan, al halyq muny oıyn kórip, úılerinen kóshpegen.

Sý tasqynynan birneshe kún buryn bılik «Sý bógeti shydas beredi, jarylmaıdy» dep sendirgen.

Turǵyndarmen kezdeskennen keıin gýbernator Pasler sý bógetine jaýapty adamdarǵa qarsy qylmystyq is qozǵalǵanyn, apat saldaryna sý tasqynynan zardap shekken turǵyndardan basqalardyń bári kináli ekenin aıtty. Gýbernator aldaǵy eki aptada otbasylarǵa ýaqytsha baspana jaldaýǵa aıyna 10 myń rýblden tóleýge ýáde berdi. Ol ótemaqy kólemin eki eseleý týraly da aıtty. Biraq narazy jurt bul aqshaǵa kelispeıdi.

Aldyn-ala derekter boıynsha, Orynbor oblysyndaǵy sý tasqynynan kelgen shyǵyn 20 mlrd rýblden asady.

Pýtın Orynbor jáne sý tasqynynan zardap shekken basqa 39 óńir týraly málimdeme jasaǵan joq. Prezıdenttiń baspasóz hatshysy Dmıtrıı Peskov bıliktiń áreketsizdigi jaıly synǵa «qazir baǵa beretin ýaqyt emes» dep jaýap berdi.

Sý bógetin salǵan «Spestroı» kompanııasynyń dırektory Sergeı Komarov nysandy tyshqan kemirip, búldirgen deıdi. Ekolog Maksım Lapýshkın sý bógeti áýelden sapasyz salynǵan dep otyr.

MSK1.ru dereginshe, 2014 jyly Federaldy qarjy baqylaý qyzmeti sý bógetiniń qurylysy kezinde aqsha durys jumsalmaǵanyn anyqtaǵan. Máselen, kompanııa qurylys materıaldarynyń baǵasyn artyq kórsetip, birqatar jumysty atqarmaǵan. 2020 maýsymda Rostehnadzor sý bógetinen 38 zańbuzýshylyq taýyp, mýnııpalıtetke 20 myń rýbl aıyppul salǵan. Reseıde bıznes sýbektilerine josparsyz tekserýge moratorıı jarııalanǵandyqtan, kompanııanyń kemshilikterdi túzetkenin tekserý qıyn.

Apat Sibirdiń Omby jáne Túmen oblystaryna da jetken. Jergilikti turǵyndar bılik apat aýqymyn jasyryp, sý tasqyny qaýpin áli de moıyndamaı otyr deıdi. Halyq jany men malyn ózi qutqaryp jatyr. Sý tasqynyn buryn da kórgen tájirıbeli turǵyndar bılik ókilderiniń «qorqatyn úlken qaýip joq» degen sózderine senbeýge shaqyrady.